Wie knoeit met maatschappelijke aangelegenheden van algemeen belang, loopt het risico om het voorwerp te worden van kritische media-aandacht. Die media kijken namens u en mij ‘achter de schermen’ met de bedoeling zulk geknoei te voorkomen en misbruiken te doen beëindigen. Dat is de grote promesse van de brede mediavrijheid die moderne democratische rechtsstaten garanderen, en zij legt een zware druk op de schouders van mediabedrijven en redacties. Immers, het is geen lichte taak om constant alert te blijven voor de publieke zaak, Wahrheit und Dichtung te onderscheiden, alle elementen van feitelijke aard grondig te controleren, ze dan evenwichtig naar voren te brengen en lezer, kijker of luisteraar het materiaal aan te reiken opdat die zijn of haar oordeel gefundeerd zou kunnen vormen.
Daarbij handelen redacties altijd over mensen en reputaties: die kunnen worden gemaakt of gekraakt. Zorgvuldigheid is derhalve geboden, altijd en overal. Uitgangspunt is immers dat iedereen recht heeft op zijn eer en goede naam. Wanneer personen iets mispeuteren, voorziet de rechtsstaat in de geëigende middelen – tot en met strafrechtelijke procedures en veroordelingen – om hen daarvoor ter verantwoording te roepen. Daarbij gelden zware procedurele voorschriften en grondige garanties voor het recht van verdediging. Terecht. Met hun waarschuwingsfunctie ten aanzien van maatschappelijke zaken van algemeen belang, zijn media vaak actief in de periode van de opsporing en ontdekking van misstanden. Dat is een van hun kerntaken, maar het is een moeilijke en risicovolle aangelegenheid, omdat ze reputaties en mensen kunnen raken en kraken.
Reputatieschade is moeilijk of niet herstelbaar. De media-opinie is vaak scherp, de publieke opinie is hardvochtig. ‘Waar rook is, is vuur’, zo wordt snel voorgehouden en men heeft goed reageren op een onrechtmatige gemediatiseerde aanklacht, veel van de gecreëerde negativiteit zal blijven hangen. Eenmaal ze zijn gedrukt of uitgezonden, leiden hele leugens en halve waarheden een lang leven.
Daar komt nog bij dat daadwerkelijke rechtsbescherming in mediazaken te wensen overlaat. Zo liggen gerechtelijke maatregelen bij hoogdringendheid – die dreigend onheil voorkomen of toename van schade beperken – in mediazaken erg moeilijk, wegens het traditionele censuurverbod. Schadevergoeding achteraf vergt een kostelijke en vaak slopende procedure, waarbij de uitspraak lang op zich kan laten wachten.
Wellicht verklaren deze omstandigheden waarom er onlangs zoveel ophef was over de verspreidingsverboden die enkele weekbladen kregen opgelegd, en over de veroordeling van hoofdartikelen van Het Laatste Nieuws inzake doping in de wielersport. Dat vonnis zet de puntjes op de i wat betreft de normen van journalistieke zorgvuldigheid. 34 maanden na de spectaculaire hoofdartikelen waarin sportdirecteur Patrick Lefevere en sportarts Yvan Vanmol door het slijk waren gehaald, werd recht gesproken. Van het oorspronkelijke schrijfsel blijft geen spaander heel. De betrokken jonge redacteur heeft alle basisnormen qua journalistiek veronachtzaamd, en de hoofd-redactie krijgt eigen aansprakelijkheid aangemeten omdat ze de ‘reeks’ verscheidene dagen lang als voorpaginanieuws heeft gebracht – zonder behoorlijk wederwoord.
Mediabedrijven betalen veelal de kosten van verdediging van hun journalisten, die zich deze goedgunstigheid van hun werkgever laten welgevallen. Zal het journalistenberoep van deze uitspraak leren? Tijdsdruk of de verleiding van ‘dé’ primeur zijn op alle redacties bekend, en zonder uitzondering zijn ze ter zake ervaringsdeskundig – ook degenen die zich op hun eigen kwaliteit beroepen.
Wel staan waarschijnlijk de bedragen van 500.000 en 100.000 euro die werden toegekend als morele schadevergoeding, samen met de voorlopige uitvoerbaarheid, op gespannen voet met de gebruikelijke rechtspraak van het Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg, dat zo nodig in laatste instantie oordeelt. Maar het is goed dat eraan werd herinnerd dat eer en goede naam waarde hebben.
Leo Neels doceert mediarecht aan de K.U.Leuven en UAntwerpen.
door Leo Neels
Reputatieschade is moeilijk of niet herstelbaar. De mediaopinie is vaak scherp, de publieke opinie is hardvochtig.
