Frankrijks bekendste en duurste hedendaagse kunstenaar, Pierre Soulages, heeft een eigen museum gekregen in zijn geboorteplaats Rodez, in de Aveyron.
Toen hij vijf of zes jaar oud was, kreeg Pierre Soulages (94) een doos kleurpotloden. Kijk eens hoe mooi al die kleuren zijn, zeiden zijn ouders, maar na enkele probeersels doopte Pierre zijn penseel toch liever in zwarte inkt. Toen hij later zwarte strepen trok over een wit vel papier en hem werd gevraagd wat hij tekende, antwoordde hij volgens de overlevering: ‘Sneeuw.’
‘Het schijnt dat daar erg om gelachen is in de familie’, vertelt de bejaarde artiest daarover. ‘Maar mij lijkt het duidelijk genoeg. Papier is grijs en lijkt witter als je er zwart op doet, een kwestie van contrast. Zwart is een erg actieve kleur, gewelddadig zelfs. Doe zwart op een donkere kleur en die wordt lichter.’
Soulages hield zijn hele leven een voorkeur voor zwart, sinds 1979 gebruikt hij niets anders meer. Toch zijn zijn meestal grote doeken geen monochromen. Ze spelen door de patronen die hij met een plamuurmes of ander gereedschap op het oppervlak achterlaat een spel met het licht dat niet snel verveelt. Outrenoir, voorbij het zwart, noemt Soulages het resultaat. ‘Het outrenoir is een andere wereld,’ legt hij uit, ‘een ruimte waar je naartoe wordt geleid door de reflectie van het licht vanaf het zwart, dat de grootst mogelijk afwezigheid van licht is.’
De bezoekers van het musée Soulages in het zuidelijke Rodez, dat in de twee maanden na de opening door president François Hollande 70.000 kaarten verkocht, verdringen zich voor zijn werk om iets van die andere wereld te ervaren. Ze bekijken zijn schilderijen vanuit verschillende hoeken of houden hun hoofd schuin om een blauwe, oranje of gouden gloed te kunnen waarnemen.
Onaantastbaar
Soulages fascineert door zijn consequente radicalisme en zijn grote succes: vorig jaar werd een doek van hem in Londen geveild voor 5,1 miljoen euro, een record voor een hedendaagse Franse kunstenaar. Ook het museum, dat met zijn strakke vormgeving en robuuste huid van staal een echo van het oeuvre lijkt, werd op gejuich ontvangen.
Alleen filosoof-columnist Luc Ferry stoort zich aan de unanimiteit rond Soulages. Het enthousiasme is volgens hem symptomatisch voor de huidige vrijwel onaantastbare status van de moderne kunst. ‘Wie twijfels uit, kan rekenen op een arrogante reprimande van de bewaarders van de tempel van het modernisme’, schrijft hij in Le Figaro. Maar daar is Ferry niet bang voor. ‘Waarom’, zo vraagt hij zich af, ‘is Soulages eigenlijk de meester van het zwart? En niet van het blauw, groen of rood? Want blauw is de kleur van het water waarvan Thales al zei dat alles eruit afkomstig is. En groen, de kleur van moeder natuur, de oorsprong van alle dingen? En is het rood dat door onze aderen vloeit niet als het leven zelf?’
Een aardig ‘esthetisch-metafysisch discours’, zo wil Ferry maar zeggen, is zo bedacht. Toch is zijn kritiek te makkelijk. Soulages maakt ondanks zijn hier en daar wat raadselachtige teksten over een dialoog die hij aangaat met zijn schepping, geen conceptuele kunst. Zijn werk staat op zichzelf, ook zonder de hulp van een of ander gewichtig idee. De schilderijen van Soulages hebben, gelukkig, geen woorden nodig om indruk te maken.
Kleis Jager
