?Migranten hebben hun lot in eigen handen,? vindt de Antwerpse advocaat Abdelhamid El Mouden. Een gesprek over de ontvoogding.

De begrafenis van het Brussels Marokkaans meisje Loubna Benaïssa weekte emoties los. Voorstanders van integratie droomden van Belgen en allochtonen die van de ene dag op de andere de beste vrienden werden en van een Vlaams Blok dat in de hoek zat waar de klappen vallen. Alsof er plotseling ook werk voor iedereen was. Unitaristen vonden het welhaast ontroerend dat het kinderleed gelijkmatig over het land en zijn bevolkingsgroepen werd verdeeld. Op het allerhoogste niveau zwengelde premier Jean-Luc Dehaene (CVP) het debat over het stemrecht voor migranten aan. Op hetzelfde hoge politieke niveau werd het debat onmiddellijk weer gesmoord. Geen politieke partij bewoog.

Abdelhamid El Mouden (33) volgde een en ander met meer dan gewone interesse. Hij is de zoon van economische migranten die in 1968 naar België kwamen. Vader werkte bij Métallurgie Hoboken. De zoon studeerde rechten aan de Vrije Universiteit Brussel, was een tijdlang assistent aan de Leuvense universiteit (KUL), werkte voor het Vlaams Centrum voor Integratie van Migranten (VCIM) en schreef zich vier jaar geleden in aan de Antwerpse balie. De jonge advocaat militeert in de vierde propagandawijk van de SP (Antwerpen-Zuid). Hij is ook actief in het Lokaal Integratiecentrum van Borgerhout. In de Marokkaanse Vereniging Integratie en Participatie (VIP) werkt hij samen met onder meer de Antwerpse gemeenteraadsleden Fatima Bali (Agalev) en Nahima Lanjri (CVP). El Mouden weet ondertussen hoe politici over het stemrecht voor migranten praten. Als advocaat spreekt hij in eigen naam, niet namens de balie.

ABDELHAMID EL MOUDEN : De uitspraak van de premier over stemrecht, werd onmiddellijk gevolgd door heel andere taal van CVP-voorzitter Marc Van Peel. Het is niet de eerste keer dat politici van PS, SP of CVP zich voor stemrecht uitspreken en ’s anderendaags door een partijgenoot worden tegengesproken. Dat is een opgezet spel om electoraal van twee walletjes te eten. In 2000 krijgen de onderdanen van de Europese Unie (EU) wellicht stemrecht. De migranten zullen in de kou blijven staan.

Het werd wel gemakkelijker om de Belgische nationaliteit te bekomen.

EL MOUDEN : Vreemdelingen van de tweede en derde generatie krijgen bijna automatisch de Belgische nationaliteit. Hoe langer er wordt gewacht met de toekenning van stemrecht, hoe kleiner de doelgroep en dus hoe minder opportuun het is om daarvoor op te komen.

Het stemrecht komt er dus nooit ?

EL MOUDEN : Ik vrees van niet.

Waarom praat de politiek er dan over ?

EL MOUDEN : De politiek moet niet alleen een beleid uitstippelen, maar ook de massa kanaliseren. In een emotionele en verhitte sfeer doen politici boude uitspraken die ze niet kunnen nakomen. Het is ook verkeerd om het stemrecht voor migranten te koppelen aan wat Loubna overkwam. Dat heeft er niets mee te maken. Ik vind België nog altijd een rechtsstaat, maar de affaire Loubna zit in de justitiële sfeer. Dat roept een ander probleem op, dat alleen de migranten zelf kunnen oplossen. Wie weerhoudt migranten er namelijk van om zelf parketmagistraat te worden, of politieagent, of rijkswachter of BOB’er ? Er zijn belemmeringen, maar een vreemdeling die zich inspant, kan daar over. Elio Di Rupo (PS) werd vice-premier en ook in Antwerpen verschijnen er, druppelsgewijs, migranten in het politiekorps.

Waarom kon dat niet eerder ?

EL MOUDEN : Dat ligt aan het systeem, maar ook aan de migranten. De beleidsvoerders zagen niet tijdig dat een deel van de bevolking niet participeerde aan het maatschappelijk bestel. De migranten benutten de bestaande studiemogelijkheden niet adequaat om vervolgens in alle geledingen van de maatschappij te participeren. Op het Krugerplein in Borgerhout zag ik destijds een wervingsvrachtwagen van de rijkswacht. Hoeveel migranten lieten daar hun naam achter ? Weinig. Er bestaat drempelvrees om met onze vermeende onderdrukker samen te werken. Terwijl deelneming aan een systeem ook uzelf beschermt. Om maar te zeggen dat ook met stemrecht het geval Loubna had bestaan.

Voor één keer had Filip Dewinter (Vlaams Blok) gelijk, toen hij ongeveer letterlijk hetzelfde zei ?

EL MOUDEN : Neen. Met stemrecht hadden we tenminste nog een stok achter de deur om de politici electoraal af te straffen. Daarvoor dient stemrecht toch ? In Antwerpen is de chique Van Putlei altijd netjes opgeknapt, Borgerokko veel minder, al gaat het met het huidige bestuur al wat beter. Met stemrecht kunnen wij druk uitoefenen op de schepen van Onderwijs, en via het onderwijs komen we toch bij het gerecht. Stemrecht kan toekomstige Loubna’s helpen voorkomen. Het is noodzakelijk, maar lost niet alles op. We moeten ijveren om de migranten in alle geledingen van de maatschappij te laten participeren.

Vordert die participatie ?

EL MOUDEN : We zijn met drie migrantenadvocaten aan de Antwerpse balie. Het zou nuttig zijn, mochten er ook migrantenmagistraten komen. Ik kan mijn Marokkaanse cliënten anders doen aankijken tegen de Belgische normen en waarden, ze doen waarderen. Binnen de magistratuur kan hetzelfde gebeuren. Dat komt niet alleen de rechtzoekenden, maar het gerecht zelf ten goede. Een onderzoeksrechter van maghrebijnse origine weet hoe zijn mensen denken en handelen en heeft daardoor een streepje voor.

U praat over de balie en de magistratuur. Er zijn weinig universitairen bij de migranten, des te meer mensen met een lage beroepsopleiding.

EL MOUDEN : Een rijkswachter, politieman of onderzoeker bij de Gerechtelijke Politie is niet noodzakelijk een universitair. Het gerechtelijk apparaat bestaat gelukkig niet alleen uit licentiaten in de rechten.

Hoe kan de participatie groter worden ?

EL MOUDEN : De nationaliteit is nog altijd een voorwaarde om agent te worden. Dat is terecht, als het om een gezagsfunctie gaat. Maar hoe zwaar weegt het openbaar gezag van een smurf die in Antwerpen parkeerboetes uitschrijft ? En zou een migrant die smurf wil worden, wel te vertrouwen zijn, omdat hij Belg werd ?

Als alle vreemdelingen de Belgische nationaliteit krijgen, is het probleem opgelost ?

EL MOUDEN : We zullen hoe langer hoe meer met juridische Belgen te maken hebben. Maar de waarden die deze mensen respecteren, blijven bestaan. Een Marokkaanse vader denkt anders over zijn zoon of dochter dan een autochtoon. Nationaliteit is niet hetzelfde als integratie. Administratieve Belgen leiden tot frustraties. Ik verzet mij dan ook tegen de idee om vreemdelingen na vijf jaar de Belgische nationaliteit te geven, de idee van Objectief en Cecile Harnie (ex-Agalev), waarmee ook onze vriend Vic Anciaux (VU) rondliep.

Een groep mensen is niet uit op gevolgen van die Belgische nationaliteit. Dat geldt vooral op familiaalrechterlijk gebied, waar het Marokkaans recht blijft spelen. Mijn vader woont hier dertig jaar en is perfect geïntegreerd. Hij gaat zijn eigen gangetje, tracht zijn kinderen netjes op te voeden en stoort niemand. Maar mijn vader wil niet dat zijn erfrecht er morgen helemaal anders uitziet. Alles wat zijn vader en grootvader hem jaren in zijn hoofd propten, zou hij van de ene op de andere dag moeten vergeten. Een Marokkaans huwelijk vertrekt van de scheiding van de goederen. Dat is onrechtvaardig voor de niet-werkende vrouw, maar die mensen zijn daar wel op ingesteld. Wat is voor hen dan het belangrijkste : de nationaliteit en het stemrecht of de zekerheid in hun leven ? Nationaliteit mag niet worden opgelegd. Het is een bewuste keuze.

Wat u nu zegt, geldt voor de oudere generatie migranten.

EL NOUDEN : Ja, dat is uitdovend. Dat de nieuwe generatie de Belgische nationaliteit krijgt, is normaal. Zij groeide op met de normen en waarden van de westerse maatschappij.

Mogen er voorwaarden worden gekoppeld aan stemrecht voor migranten ?

EL MOUDEN : Dezelfde als voor EU-onderdanen. Want noem mij één verschil tussen migranten en niet-Belgische EU-onderdanen ? Niet-Europeanen die hier dertig jaar werken, de taal spreken en belastingen betalen, mochten nooit mee beslissen. Een chauvinistische Fransman die in Antwerpen alleen Frans spreekt, mag straks stemmen. Een Turk die behalve Frans ook Duits spreekt, mag dat niet. De economische dwangmatigheden van de EU holden het begrip nationaliteit nog verder uit.

Stemrecht moet niet worden gekoppeld aan nationaliteit ?

EL MOUDEN : Dat heeft geen zin.

Heeft de affaire Benaïssa iets veranderd voor de migranten en voor de samenleving met de autochtonen ?

EL MOUDEN : Gelukkig heet Dutroux niet Ali, of Derochette geen Mohammed. Dan was de boel hier weggeveegd, zeker in Antwerpen. Ook nu heeft Dewinter zijn keutel niet ingetrokken. Maar het signaal ging niet naar het Vlaams Blok dat laat mij koud. Het waren de Vlamingen, Walen en Brusselaars die zagen dat wij niet allemaal dieven, verkrachters, moordenaars, drugsgebruikers of luiaards zijn. Migranten bleken plots mensen die ook kunnen liefhebben, rouwen, sereen zijn. Blijkbaar waren de autochtonen tot dan onvoldoende rijp om een andere beeld van de migrant te zien dan dat waarover het Blok altijd praat en dat door de pers wordt ingelepeld. De autochtoon en de pers hebben geen aandacht voor de zwijgende massa van allochtonen. Mensen worden blijkbaar pas geroerd als aan hun geld of hun kinderen wordt geraakt.

Was het migrantenbeleid, met de beste bedoelingen, niet te betuttelend ?

EL MOUDEN : In de jaren zeventig en tachtig waren er weinig mondige migranten. Vooral de katholieke zijde was sterk in de betutteling. In de sfeer van Caritas Catholica waren er eerst de arme negerkes uit Kongo, dan de Italianen, later de Turken en de Marokkanen. Maar die mensen deden goed werk. Alleen had de integratiesector het moeilijk toen er wel mondige migranten opstonden, zeker als die een andere visie ontwikkelden. Niet alle integratieorganisaties steunden onze ontvoogding en emancipatie. Sommigen waren bang voor migranten die konden klappen. Dat is een normaal proces, vergelijkbaar met ouders die hun kind mondig zien worden. En let op, het is niet omdat een paar Turkse en Marokkaanse bietekwieten het beter kunnen uitleggen, dat die structuren niet meer nodig zijn. De integratiesector en het beleid kunnen de randvoorwaarden voor de ontvoogding scheppen. Maar de emancipatie moet van binnenuit komen. De migranten zelf moeten de focus op verschillende zaken richten en niet alleen op stemrecht. Onderwijs en werk zijn cruciaal. Zonder onderwijs, geen ontvoogding. Dat was ook zo met de vrouwen- en de arbeidersbeweging. En uiteindelijk leidt onderwijs onlosmakelijk naar werk.

Dat is een taak voor zelforganisatie ?

EL MOUDEN : De zelforganisaties, het gemeentelijk beleid, de moskeeën en de integratiecentra moeten de nadruk op onderwijs leggen. Debatteren over stemrecht is belangrijk. Maar wie goed onderwijs genoot, vindt zijn weg in de structuren en instituten van dit land. Wij kunnen maar volledig participeren als we de sleutel tot de kennis hebben. Die sleutel ligt bij het onderwijs.

Vreest u niet dat een grote groep migrantenjongeren door een slechte opleiding weinig economische toekomst heeft ?

EL MOUDEN : Ik kan geen koffiedik kijken. Maar mijn gevoel zegt mij dat veel migranten de komende decennia niet aan de bak zullen komen omdat ze niet de goede opleiding genoten. Daaraan is iedereen schuldig. Het beleid dat het niet zag aankomen. Maar ook de migrantenouders die, misschien gewoon uit onkunde, hun kinderen niet bijstonden om hen degelijk onderwijs te verschaffen. Er zitten nog altijd bijzonder intelligente migrantenjongeren in het beroepsonderwijs. Daarvoor zijn ook de ouders verantwoordelijkheid. En het zijn vooral de meisjes die beter studeren. Meisjes hebben dan ook een bijzondere stimulans : zolang ze studeren, zijn ze vrij. Cultureel genieten de jongens van andere vrijheidsvormen, waardoor zij het onderwijs dikwijls verwaarlozen.

Dat geeft het vertekende beeld van hoger geschoolde migrantenvrouwen, in een gemeenschap waar veelal de mannen de kostwinners zijn.

EL MOUDEN : Dat zal die gemeenschap dan een lesje zijn. Zij moet het maar anders aanpakken en de jongens meer stimuleren voor het onderwijs.

Peter Renard

Abdelhamid El Mouden : Ik verzet mij tegen de idee dat migranten na vijf jaar automatisch de Belgische nationaliteit krijgen.