In Oost-Zaïre zetten de rebellen hun opmars voort en rekruteren onderweg soldaten. In- middels vangt Rwanda de vluchtelingen op.
ALLE MIDDELENZIJN goed voor de rebellen in Oost-Zaïre om soldaten te rekruteren. De hoeveelheid terrein die ze veroveren, hangt nu eenmaal in belangrijke mate af van de mankracht die ze kunnen inzetten tegen de combinatie van het Zaïrese leger ( Forces Armées Zairoises of FAZ) en de restanten van de vroegere Forces Armées Rwandaises (FAR) en de Hutu-milities die in 1994 uit Rwanda wegvluchtten. De rebellen rukken snel op ; ze bezetten nu al een gebied dat groter is dan Rwanda en Burundi samen.
Aan de actieve steun van het huidige Rwandese leger ( Armée Patriotique Rwandaise of APR) aan de rebellen twijfelen inmiddels alleen nog naïevelingen. Dat ook de Ugandese regering alert is, bewijzen de reacties van vorig weekeinde op aanvallen van zogenaamde Ugandese rebellen die zich in Noord-Zaïre schuilhouden. Het Tutsi-leger van de Burundezen heeft het voorlopig te druk om in eigen land met Hutu-opstandelingen af te rekenen. Nu de internationale schijnwerpers zich op Oost-Zaïre richten, gaat dat wat gemakkelijker.
De voorbije twee jaar ?verdwenen? er geregeld jonge mannen uit de Kivu-streek. ?Het was merkwaardig,? vertelde een Belgisch missiewerker die in de streek achterbleef. ?Sommige jongens waren de ene dag nog aanwezig in het schooltje in hun parochie, maar waren de volgende dag weg. Hun families vertelden dat ze naar Rwanda waren. Later bleek dat ze waren gerekruteerd voor het leger van de rebellen. Alleen gehuwde jonge mannen bleven van rekrutering gespaard. We weten zeker dat een aantal jongens verplicht werd om zich in te lijven. Sommigen verdwenen zelfs vlak voor ze hun staatsexamen moesten afleggen.?
Vele Tutsi-jongeren die vernomen hadden dat er een rebellie werd voorbereid, organiseerden zichzelf. Ze kochten wapens van soldaten van het Zaïrese leger en begonnen te oefenen. Begin september pakten de Zaïrese autoriteiten zo’n groep op in de buurt van de stad Bukavu, op de zuidpunt van het Kivu-meer. De jongeren werden gemarteld en vermoord, maar veel informatie zouden ze niet hebben prijsgegeven. Toch beweren lokale bewoners dat de Zaïrezen hierna de repressie tegen de Tutsi in de streek nog opdreven.
GOUD EN DIAMANT.
Terwijl ze hun oorlog voerden, rekruteerden de rebellen volop nieuwe manschappen. Zaïrezen deserteerden uit de FAZ om mee te vechten met een beter georganiseerd leger. De aanval die nu wordt voorbereid op het stadje Cimanga, een kleine honderd kilometer ten zuidwesten van Bukavu, zou sterk steunen op nieuwe rekruten. De ?echte? rebellen rukken ondertussen op in de richting van onder meer het mijnstadje Walikale, op de weg van Bukavu naar de grote stad Kisangani. In Walikale liggen goud en diamanten, en die zijn altijd handig meegenomen voor een oorlogvoerend regime. Voorts achtervolgen ze de Rwandezen in de streek van de Masisi, waar de oorlog een zware last voor de al sterk beproefde lokale bevolking betekent. De klassieke oorlogswreedheden blijven ook hier niet uit.
Een andere bron van rekruten vormen de plunderaars die worden opgepakt. Zij krijgen de keuze. Ofwel geven ze alles terug wat ze gestolen hebben wat meestal moeilijk is, want veel wordt snel verkocht. Ofwel nemen ze dienst in het leger en krijgen ze een stoomcursus discipline. De meesten kiezen voor het laatste. Zo sukkelden er nogal wat extra Rwandezen in het rebellenleger, want de plunderingen van de stad Goma aan de noordpunt van het Kivu-meer bleken vooral het werk van Rwandezen uit het aan de andere kant van de grens gelegen Gisenyi.
De Rwandese autoriteiten doen ondertussen hun best om het meer dan een half miljoen Hutu-vluchtelingen op te vangen, dat al naar huis is teruggekeerd. Ze bleken daar beter op voorbereid dan de hulporganisaties. Al weken voor de massale terugkeer van vluchtelingen begon, zond de Rwandese radio spotjes uit, die de mensen, die niet in hun eigen huis woonden, aanmaanden om dat huis te verlaten als de rechtmatige eigenaars opdoken.
Tekenend is ook dat, enkele weken voor de leegloop van de kampen begon, de Rwandese overheid een bijeenkomst hield voor lokale autoriteiten, waarin hen werd uitgelegd wat ze moesten doen als door een plotselinge vluchtelingenstroom de grenscontroles tijdelijk zouden wegvallen. Onder meer de controles op de aanwezigheid van moordenaars dienden dan lokaal te gebeuren, op de heuvels, binnen een maand na aankomst van de mensen. Daarbij werd uitgegaan van de veronderstelling dat mensen die iets op hun kerfstok hadden, niet dadelijk naar hun eigen heuvel zouden terugkeren. ?Vreemdelingen? moest worden gevraagd van waar ze kwamen. Over deze mensen dienden inlichtingen te worden ingewonnen op hun heuvel van oorsprong.
Tegelijk wordt er met de steun van USAID de Amerikaanse tegenhanger van ons Algemeen Bestuur voor Ontwikkelingssamenwerking een nieuw pasjessysteem ingevoerd dat, met een achter plastic beschermd fotootje van de houder, fraude moet uitsluiten. Kritische waarnemers in Rwanda vonden tot dusver weinig aanwijzingen voor misbruik van dit nood-trieersysteem. ?De opvang van de massa vluchtelingen was naar Afrikaanse normen verrassend goed georganiseerd,? zei iemand van het Rode Kruis.
Dirk Draulans
De opvang van vluchtelingen in Rwanda is naar Afrikaanse normen verrassend goed georganiseerd.
