Niet de gejaagde stresskonijnen stellen hun hart op de proef. Wel de schijnbaar kalme types die alles opkroppen en zich verschuilen achter een façade.
Een hartinfarct grijpt je letterlijk naar de keel. Mensen die het overleven, beschrijven momenten van hevige doodsangst. ‘Patiënten gaan daar heel verschillend mee om’, zegt Johan Denollet, als psycholoog verbonden aan de afdeling hartrevalidatie van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen. ‘Sommigen blijven zeer angstig, haast depressief, anderen gaan zo snel mogelijk over tot de orde van de dag. Hoe je reageert, staat los van de ernst van het infarct. Opvallend is dat mensen die het emotioneel moeilijk blijven hebben, later meer lichamelijke klachten en complicaties ontwikkelen.’ Denollet vond in de literatuur geen antwoord op de vraag of persoonlijkheidskenmerken het herstel na een infarct beïnvloeden. Hij ging zelf op onderzoek. ‘Ik bracht de psychologische kenmerken van de hartpatiënten in kaart aan de hand van bestaande vragenlijsten, verzamelde medische gegevens en vergeleek. Zo kwam ik tot de bevinding dat de combinatie van twee persoonlijkheidskenmerken – negatieve affectiviteit en sociale inhibitie – het risico op een tweede infarct drie- tot viermaal verhoogt.’
Negatieve affectiviteit is het ervaren van negatieve gevoelens: zich zorgen maken, zwartkijken, pessimistisch en angstig zijn. Sociale inhibitie komt erop neer dat negatieve gevoelens niet geuit worden, zogezegd om anderen te sparen, in werkelijkheid om zichzelf te sparen door niet in conflict te treden of vervelende reacties te ontwijken. Denollet noemde de combinatie van beide een type D-persoonlijkheid en publiceerde zijn bevindingen in diverse gerenommeerde vakbladen. In 2005 haalde hij er de cover van Newsweek mee. Ondertussen is Johan Denollet hoogleraar medische psychologie aan de Universiteit van Tilburg, waar hij zijn onderzoek over de relatie tussen persoonlijkheid en gezondheid voortzet. Hij blijft verbonden aan de dienst hartrevalidatie in Antwerpen.
EEN OP DE VIJF
Niet iedereen die moeilijk zijn gevoelens uit, is een type D-persoonlijkheid. ‘Sommige mensen ervaren weinig negatieve gevoelens en hebben er daarom weinig te uiten. Omgekeerd, iemand die zich veel zorgen maakt, maar daar vlot lucht aan geeft, hoort ook niet in de D-categorie thuis. Negatieve gevoelens en sociale remmingen moeten beide gedurende een langere periode aanwezig zijn om het risico op hartkwalen te vergroten’, stelt Denollet. Hij ontwikkelde een eenvoudige test die toelaat aan de hand van veertien vragen te checken of en in welke mate je een type D-persoonlijkheid bent (test uzelf op www.bodytalk.be).
Vijfentwintig tot 30 procent van de patiënten in hartrevalidatie heeft een type D-persoonlijkheid, tegenover 15 tot 20 procent in de normale populatie. Type D’s lopen niet alleen drie- tot viermaal meer risico op een nieuw hartinfarct. Na een bypass (overbrugging) of een stent slibben hun bloedvaten sneller dicht, en na een harttransplantatie hebben ze meer kans op afstotingsverschijnselen. Het ligt voor de hand dat binnenvetters ook meer risico lopen op een eerste infarct, maar dat is moeilijker te onderzoeken. Denollet: ‘We vonden wel een verband tussen type D en hoge bloeddruk. Mensen van het type D hebben ook vaker ontstekingsverschijnselen in de bloedvatwand dan andere. Met andere woorden, je persoonlijkheid zet je afweersysteem onder druk.’ Biologische verklaringen zijn wenselijk om de wereld ervan te overtuigen dat persoonlijkheid een impact heeft op de lichamelijke gezondheid. Vandaag wordt Denollets test in meer en meer centra voor hartrevalidatie in Vlaanderen en Nederland gebruikt.
WAT NU?
Stel: je bent een binnenvetter met een hartkwaal. De test wijst op persoonlijkheidstype D. Wat dan? Johan Denollet: ‘We leren mensen anders omgaan met stress, moedigen hen aan sneller hulp te zoeken voor problemen, leren hen relativeren.’ Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. De meeste mensen zitten na een hartkwaal niet te wachten op dergelijke therapieën. ‘Dat klopt. We kunnen nog niet spreken van een groot succes. Soms worden mensen zich er wel van bewust dat de manier waarop ze tegen het leven aankijken, implicaties heeft voor hun hart. Soms slagen ze erin anders om te gaan met stresssituaties. Even goed proberen we mensen aan te zetten tot meer lichaamsbeweging, want actieve mensen zitten beter in hun vel. Bewegen is een manier om de vicieuze cirkel te doorbreken.
DOOR MARLEEN FINOULST
