‘Onzekerheid over de uitslag van de verkiezingen kan heel Amerika doen wankelen’, meent Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck.
Je zou denken dat het over een trieste dictatuur in het Midden-Oosten gaat, of over een failed state diep in Afrika. Maar het is wel degelijk in de Verenigde Staten dat gerespecteerde media de laatste weken stukken brengen over wat je als burger kunt doen wanneer er een staatsgreep gepleegd wordt. Het meest gelezen stuk van begin deze week op de site van het invloedrijke weekblad The New Yorker heeft de kop ‘Wat kun je doen als Trump een coup pleegt?’ Het bevat een link naar een document van 55 pagina’s, niet van de redactie, maar van vier Amerikaanse activisten, die haarfijn uitleggen wat elke Amerikaanse burger kan doen als de zittende president besluit om de verkiezingsuitslag van komende dinsdag naast zich neer te leggen.
Belandt Amerika komende week in de anarchie?
Dat is niet ondenkbaar, integendeel. President Trump zelf zegt al maanden dat hij sowieso blijft zitten, ook als hij verliest. De Amerikaans-Russische auteur Masha Gessen vroeg het zich in Knack al in juni af: ‘Aan wiens kant zal het leger staan als Trump weigert af te treden?’ Deze week in Knack vertelt Gary Gerstle, professor Amerikaanse geschiedenis in Cambridge, waarom hij de afgelopen weken boeken heeft zitten lezen over democratieën die kopje-onder zijn gegaan: Duitsland, uiteraard, maar ook Argentinië of Chili. ‘Tot voor kort noemden we dat soort landen bananenrepublieken’, zegt Gerstle. ‘Nu dreigen we er zelf een te worden.’ De Britse historicus en Guardian-columnist Timothy Garton Ash stelde deze week zijn hoop op internationale waarnemers om het kiesproces ordelijk en democratisch te laten verlopen. Voor het vrije Westen is dat een vernedering.
Hold the Line, heet het document waar The New Yorker naar linkt, A Guide to Defending Democracy. Die ‘Hold the Line’ – vasthouden aan een vooraf uitgestippelde koers – is een van de belangrijkste lessen uit het document: bewaak de rode lijnen die je vooraf hebt getrokken en geef er geen duimbreed op toe. In het scenario, bijvoorbeeld, waarin de resultaten dinsdagnacht geen duidelijk beeld geven, maar Trump toch de overwinning claimt, is de rode lijn helder: alle stemmen moeten worden geteld, zonder dat mensen geïntimideerd worden. Dat is in de Verenigde Staten niet meer vanzelfsprekend.
Inspiratie voor het democratische verzet komt onder meer van het werk van politoloog Stephen Zunes, die onderzocht hoe een volk succesvol kan optreden tegen een staatsgreep, bijvoorbeeld in Bolivia in 1978, of in de Sovjet-Unie in 1991. Vorige week publiceerde hij nog een stuk met lessen over ‘gestolen verkiezingen’ in onder meer Servië (waar 200.000 betogers in het jaar 2000 uiteindelijk president Slobodan Milosevic van de macht verdreven) en Oekraïne (met een half miljoen betogers op het Maidanplein in 2004 tegen Viktor Janoekovitsj). De eerste stap in het behoud van democratische verkiezingen, zegt Zunes, is het zeer nauwkeurig monitoren van de kiesstrijd zelf. In de VS gebeurt dat gelukkig volop. Maar het Amerikaanse kiessysteem, dat gevaarlijk complex is, maakt dat niet makkelijk. Een andere belangrijke les van Zunes is: zoek bondgenoten in het politieke centrum en maak een alliantie die zo breed mogelijk is. En vooral: gebruik geen geweld.
In de peilingen heeft Biden ondertussen een behoorlijke voorsprong opgebouwd. Maar de peilingen hebben er al vaker flink naast gezeten.
In een ander initiatief, het Transition Integrity Project, onderzochten deze zomer een honderdtal ex-politici, academici, advocaten en journalisten op hun beurt hoe de Amerikaanse kiesstrijd ondermijnd wordt. Een van hun conclusies: het idee van een election night – één avond waarop het resultaat van de Amerikaanse verkiezingen duidelijk wordt – is riskant geworden. De medewerkers aan het project, onder wie de voormalige stafchef van Bill Clinton, John Podesta, vrezen dat het resultaat dinsdagnacht niet bekend zal zijn, onder meer omdat zo veel mensen per post stemmen. De onzekerheid over de uitslag, die weken kan aanhouden, geeft gewetenloze kandidaten de kans om heel het kiesproces in twijfel te trekken. En dan kan heel het land beginnen te wankelen.
Hoeft het allemaal zover te komen? Nee. Zeker als de Democratische presidentskandidaat, Joe Biden, afgetekend zou winnen wordt het moeilijk voor Trump om te blijven zitten, hoezeer hij vandaag ook zweert dat te zullen proberen. En in de peilingen heeft Biden ondertussen een behoorlijke voorsprong opgebouwd. Maar de peilingen hebben er al vaker flink naast gezeten.
Belandt Amerika komende week in de anarchie? Te veel waarnemers houden met die mogelijkheid rekening om dat scenario zomaar van de hand te wijzen. Er staat veel op het spel komende dinsdag. Heel veel.
