Er broeit wat op uw tv: de allereerste slogan van VTM bleek trefzeker gekozen. De lancering van de commerciële zender op 1 februari 1989 veroorzaakte een slag om kijkcijfers en marktaandeel. Met twee veteranen van die oorlog blikken we terug. ‘VTM is het beste wat de VRT kon overkomen.’
Wie kan de Vlaamse Televisie Maatschappij beter vertegenwoordigen dan Dany Verstraeten (58)? Nieuwsanker van het eerste uur, 25 jaar later nog altijd het gezicht van het nieuws van zeven uur. Zijn tegenpool verschijnt op de afspraak met onder de arm een bundel documenten van Open VLD, gesprokkeld op het partijbestuur in de Brusselse Melsensstraat. Dirk Sterckx (67) mag zich gewezen Europarlementslid en gewezen interim-partijvoorzitter noemen. Maar vandaag zal hij met verve de rol van gewezen VRT-journalist en nieuwsanker spelen. Twee rijzige en grijzende heren, de fysieke gelijkenis springt in het oog. Dat het lang geleden is, klinkt het bij de begroeting in stereo. ‘Je zult je dat niet meer herinneren, Dirk, maar als beginnend radioreporter heb ik jou nog geïnterviewd. Ik zat op de verkeersredactie, maar in de zomer sprong ik in voor een vakantieprogramma. Op een keer moest ik een reportage maken over boerderijtoerisme aan de kust. En wie kwam ik daar tegen? Dirk Sterckx met zijn gezin. Je was toen al een bekende kop, iemand naar wie ik opkeek. Ik mag dat nu wel bekennen, maar ik vond jou in die tijd het beste nieuwsanker van de Reyerslaan. Je straalde zelfvertrouwen en rust uit, en je hebt natuurlijk die geweldige stem. Eerlijk gezegd heb ik nooit begrepen waarom de VRT die kwaliteiten niet beter heeft verzilverd.’
Sterckx: ‘Ik ben dat niet vergeten. Dat was in Ramskapelle, en die boerderij bestaat nog altijd. Nu we toch tot bekentenissen overgaan: wist je dat ze me voor de lancering hebben gepolst om hoofdredacteur van jullie nieuwsdienst te worden? Dat was toen de onderhandelingen met Johan Op de Beeck waren afgesprongen. De vraag kwam van Jan Merckx, een van de geldschieters van VTM. We woonden toen allebei in Hove, en op een avond nodigde hij me uit om te komen praten. Ik voelde me vereerd, maar ik heb het aanbod geweigerd.’
Waarom? Getrouwd met de openbare omroep?
STERCKX: Nee, ik ben geen durver. Bovendien, niemand geloofde dat het zou lukken. Want zo was de sfeer bij ons, aan de Reyerslaan. De komst van VTM boezemde ons een mengeling van angst en scepsis in. Ze gaan het niet kunnen, maakten we onszelf wijs, een typische redenering voor een monopolist. Ik was niet de enige die ze aan de mouw hebben getrokken, ze hebben zowat de hele BRT-nieuwsredactie gepolst. Uiteindelijk hebben er maar twee de oversteek gewaagd. Terry Verbiest en Jan Schodts, die de eerste hoofdredacteur van het VTM-nieuws is geworden. Hun overstap baarde ons weinig zorgen, want geen van beiden was toen een onmisbare schakel in onze redactie.
VERSTRAETEN: Ik heb spontaan gesolliciteerd. Na tien jaar was ik bij de BRT tot radioproducer opgeklommen, maar ik had ook al een televisieprogramma gepresenteerd: Mobiele Mensen, een soort autoprogramma. Dat was ideaal om in de luwte wat televisie-ervaring op te doen. Ik ben gaan praten met Mike Verdrengh, die ik ook al in zijn BRT-periode erg waardeerde. Ik dacht aan een autoprogramma, dat leek me een goede kans te maken bij een commerciële zender. Mike liet me beleefd uitpraten en kwam daarna met een tegenvoorstel. Auto’s, allemaal goed en wel, maar wat dacht ik van nieuwsanker bij VTM? Daar hoefde ik niet lang over te twijfelen, het was een droom die totaal onverwachts uitkwam. Uiteindelijk is het allemaal erg snel gegaan. In negen maanden hebben Mike en zijn boezemvriend Guido Depraetere een volwaardige zender uit de grond gestampt. Ik blijf het een heksentoer vinden. Historisch ook in meerdere opzichten. Voor VTM bestond er in Vlaanderen nauwelijks zoiets als een televisie-industrie. Vandaag werken er buiten de VRT zo’n 2500 mensen bij productiehuizen, studio’s en technische dienstverleners. Allemaal dankzij VTM.
Het doorbreken van het uitzendmonopolie van de openbare omroep moest van Europa, maar er zat ook een politieke agenda achter. Vooral christendemocraten en liberalen rekenden op de nieuwe zender om een tegenwicht te vormen tegen het ‘linkse BRT-nieuws’.
STERCKX: Het was vooral onze onafhankelijkheid die bepaalde politici frustreerde. Kijk, de BRT was van oudsher gepolitiseerd. Niet alleen was het kader politiek verkaveld, partijen en belangengroepen hadden hun mannetjes in de raad van bestuur om de nieuwsdienst op de vingers te kijken. Intussen echter was er een nieuwe lichting aangetreden, de fameuze post-mei 68-generatie met eigengereide journalisten die zich door niemand lieten sturen. Rood bastion? Dat was een cliché, maar het leefde wel. Op een keer moest ik voor het journaal naar het Vlaams Nationaal Zangfeest in het Antwerpse Sportpaleis. Voorzitter Valeer Portier begon zijn speech met de traditionele eis dat geen morzel Vlaamse grond nog zou worden verfranst. Luid applaus natuurlijk, maar het dak ging er pas echt af toen hij zijn tweede eis formuleerde. Dat het uitzendmonopolie van de BRT dringend doorbroken moest worden! Daarop barstte een minutenlange ovatie van wel twintigduizend man los, we waanden ons met onze BRT-cameraploeg in het oog van een storm. Ik heb dat natuurlijk uitgezonden, want zo onafhankelijk waren we wel.
VERSTRAETEN: Achteraf bekeken heeft de politiek zich lelijk mispakt aan VTM. We hebben onze greep op de nieuwsdienst verloren, dachten ze, dus richten we een nieuwe zender op waarvan we de nieuwsdienst kunnen controleren. Dat viel dik tegen, want we hebben ons vanaf de eerste uitzending ongebonden opgesteld. Maar die politieke agenda verklaart wel waarom VTM al van bij de start zo veel belang aan nieuws en duiding hecht. Dat is helemaal niet vanzelfsprekend voor een commerciële zender, ik denk niet dat er in Europa nog een voorbeeld van bestaat. Mike en Guido waren er echter rotsvast van overtuigd: je kunt geen zender uitbouwen zonder een volwaardig nieuwsprogramma.
STERCKX: Helemaal mee eens. Waarom denk je dat VIER zo moeilijk van de grond komt? Een generalistische zender heeft nieuws als sokkel nodig. Natuurlijk is het voor een nieuwkomer erg moeilijk om zich tussen twee goed lopende journaals te wurmen. Nieuws vergt gigantische investeringen, tenzij je het op een creatieve manier kunt brengen. VIER heeft dat geprobeerd met De Kruitfabriek, maar de formule en toon zaten niet goed.
Over VIER gesproken: zorgt de halve mislukking van de Woestijnvis-zender voor leedvermaak aan de Medialaan?
VERSTRAETEN: Het zijn natuurlijk geen bondgenoten. Met de VRT strijden we om de kijkers, in de slag met VIER gaat het ook om de reclame-inkomsten. Echt verrast ben ik niet door de valse start van VIER. Een jaar voor de lancering hoorde ik Mike uitleggen waarom we ons niet druk hoefden te maken. Wacht maar, zei hij, ze zullen bij Woestijnvis gauw genoeg ondervinden dat een zender leiden iets heel anders is dan een productiehuis runnen. Profetische woorden.
Het allereerste VTM-nieuws op 1 februari 1989 was anders ook geen onverdeeld succes. Vooral het item over de prijs van tomaten lokte smalende reacties uit.
STERCKX: Ja, ook op onze redactie. In die eerste uitzendingen is Jan Schodts toch een paar keer lelijk de mist ingegaan. Al begrijp ik ook zijn keuzes. Jan was bij de BRT vertrokken met pakken frustraties. Hij vond al jaren dat ons journaal veel te elitair was. Dat viel niet te ontkennen. Nieuws, dat moest politiek of economie zijn, anders kwam het niet aan bod. Bij elke gelegenheid werden dezelfde sociale partners opgevoerd. Georges Debunne, Jef Houthuys, André Pullinckx, dat waren de BV’s van het BRT-journaal. Op de redactie werden daar verhitte discussies over gevoerd. Zijn er nog straten buiten de Wetstraat, vroegen we ons af.
VERSTRAETEN: Dat was precies de slogan uit onze beginperiode: ‘Er zijn nog andere straten dan de Wetstraat’. Wellicht zijn we in het begin wat doorgeschoten in onze poging om ons van het BRT-journaal te onderscheiden. Logisch trouwens dat we leergeld moesten betalen. Behalve Jan Schodts had niemand televisie-ervaring, de hele redactie bestond uit mensen die bij kranten of radio waren weggeplukt. De strijd tussen de twee journaals is een uitputtingsslag geworden. Het heeft twee jaar geduurd om de BRT bij te benen, zowel qua marktaandeel als op het vlak van geloofwaardigheid.
STERCKX: Het was heel dubbel in het begin.Entertainment was voor VTM, maar op het vlak van nieuws en duiding waanden we ons onklopbaar. Dat bleek een illusie, want als de cijfers van een zender blijven zakken, wordt de nieuwsdienst vroeg of laat meegezogen. Op het dieptepunt, zo rond 1994, was het marktaandeel van de openbare omroep nog maar half zo groot als dat van VTM. Ook jullie zijn ons toen voorbijgefietst, Dany. VTM bleef trouwens fors investeren in nieuws. Jullie eerste satellietwagens, daar konden wij alleen maar van dromen.
VERSTRAETEN: In het begin reageerden jullie daar nochtans lacherig op. ‘Daar zijn die van VTM weer met hun vliegenvangers. Vandaag vallen satellietwagens niet meer weg te denken, maar wij waren onze tijd ver vooruit. Uit noodzaak, want de BRT had toen nog het monopolie op straalverbindingen. Dankzij onze satellietwagens gaven we jullie keer op keer het nakijken in de race om als eerste met nieuws uit te pakken, zoals bij het overlijden van Koning Boudewijn. Dat was een kantelmoment, toen hebben we onze dominantie echt gevestigd. Wij hadden ’s morgens een extra uitzending over de rouwende massa’s voor het koninklijk paleis. De BRT zond Samson uit, ze hadden niet eens hun programmering aangepast. Het was niet alleen een kwestie van infrastructuur, er was ook een verschil in visie. Bij de dood van Diana stonden wij binnen de kortste keren in Parijs. De BRT deed niets, ze deden het drama af als ‘irrelevant’. Ik herinner me nog de reactie van jullie hoofdredacteur Kris Borms toen wij met een middagnieuws begonnen. ‘Laat ze maar doen,’s middags is er toch geen nieuws.’
STERCKX: We hadden het inderdaad moeilijk met onverwachte gebeurtenissen, dat is ook gebleken bij het zinken van de Herald of Free Enterprise. De ramp hebben we gemist, maar bij het rechttrekken van het scheepswrak, een operatie die maanden op voorhand was gepland, waren we op de afspraak. Dat zegt het allemaal. We waren nog altijd ongenaakbaar, zolang er maar straalverbindingen, kabels en kunstlicht aan te pas kwamen. Voor het snelle werk moesten we het afleggen tegen VTM.
Kun je stellen dat het VTM-nieuws de trendsetter was die door het VRT-journaal schoorvoetend werd gevolgd?
VERSTRAETEN: Natuurlijk, we hebben in alle opzichten het voortouw genomen. Wij presenteerden vanaf dag één in een moderne landschapsstudio, zoals op Franse en Amerikaanse zenders gebruikelijk was. Alweer de verdienste van Mike en Guido, echte televisiefreaks die oog hadden voor internationale ontwikkelingen. En waar zaten jullie toen? In een konijnenhok waar je zelfs als kijker claustrofoob van werd. We waren ook de eersten die met vaste ankers werkten en doorlezers serveerden, ultrakorte items die naadloos in elkaar overvloeien. Voor ons was het een bron van frustratie: aan de Reyerslaan bleven ze zich superieur wanen, maar tegelijkertijd stelden we vast dat ze al onze innovaties stiekem kopieerden. Eric Goens, onze vorige hoofdredacteur, heeft ooit gezegd dat wij de VRT hebben geleerd hoe ze televisienieuws moeten maken. Een beetje cassant geformuleerd, maar daarom niet minder waar.
STERCKX: Kom, kom, het was bij jullie ook niet altijd even geniaal. De brug van Melle stort in en VTM stuurt een satellietwagen. Ik zie jullie reporter daar nog staan. ‘Achter mij zien jullie de ravage’, vertelde hij voor de camera. Alleen was het intussen al donker en zag de kijker thuis niks dan een zwart gat. En bij de ontsnapping van Dutroux hebben wij jullie geklopt. Blijkbaar konden ze bij VTM de hoofdredacteur niet bereiken, en durfden ze zonder zijn fiat niet uit te rukken. Veelzeggend, het wijst erop dat ook VTM na een poosje aan bureaucratie ten prooi is gevallen. Toch wil ik er niet flauw over doen: de komst van VTM is het beste was ons kon overkomen. Ik heb het dan niet alleen over de nieuwsdienst, de druk van de concurrentie heeft de openbare omroep verplicht zichzelf helemaal heruit te vinden. Ere wie ere toekomt: het zijn ceo Bert De Graeve en de door hem benoemde televisiedirecteur Piet Van Roe die voor de kentering hebben gezorgd, door de organisatie te stroomlijnen en de zenders te profileren. Het talent was er altijd al, het kwam alleen niet tot zijn recht.
Dat bleek bij de lancering van VTM die de BRT qua populariteit meteen voorbijstak. Wie had dat voorspeld?
VERSTRAETEN: Het succes overtrof onze stoutste verwachtingen. Blijkbaar zaten de Vlamingen te snakken naar een zender die hen van de saaie, belerende televisie van de BRT verloste. Eindelijk amusement van eigen bodem, zodat ze niet langer naar de Nederlandse televisie hoefden te kijken.
STERCKX: Stel je voor, de Berend Boudewijnshow haalde in Vlaanderen een marktaandeel van 50 procent! Als een Nederlands programma zonder directe band met de kijker dat klaar speelde, wat zou het dan geven als een Vlaamse zender met leuk en vlot entertainment op de proppen kwam? We hadden het dus kunnen weten, en toch werden we verrast. Maar ja, bij de BRT hield niemand rekening met de kijker. Waarom ook, we hadden toch het uitzendmonopolie? Kijkersonderzoek in de jaren tachtig, dat waren een paar honderd Vlamingen die een dagboek bijhielden. Het duurde zes maanden vooraleer we hun feedback kregen, meestal wisten we niet meer welk programma precies voor welke piek of inzinking verantwoordelijk was.
Hoe groot was de euforie in Vilvoorde?
VERSTRAETEN: We leefden in een roes. We waren de nieuwe helden, als we buitenkwamen, werden we op handen gedragen. Mike en Guido stimuleerden bewust de personencultus, ook al ongezien in Vlaanderen. Presentatoren waren de speerpunten van de zender, zo was hun credo. Ze lieten ons voortdurend in andere programma’s opduiken, want VTM-gezichten moesten deel uitmaken van de huiskamer. Vandaar ook de vele Misses België op het scherm. De mensen zien ’s avonds graag een mooi meisje op de buis, beseften Mike en Guido. Ze spanden ook de boekjes voor hun kar, Guido Van Liefferinge met zijn Dag Allemaal was onze grootste propagandist. Nieuwsankers werden daarbij evengoed uitgespeeld als omroepsters. Nadine De Sloovere en ik kwamen niet buiten zonder gesigneerde foto’s op zak. Die vedettecultus kennen ze intussen ook bij de VRT, ze gaan er tegenwoordig zelfs verder in dan VTM.
STERCKX: VTM heeft de BV als fenomeen uitgevonden, en de VRT heeft het gretig geadopteerd. Ik heb aan de Reyerslaan andere tijden gekend, toen er hoge muren stonden tussen nieuws en amusement. Ik nam soms vrienden of familie mee op bedrijfsbezoek, en dan liet ik hen ook de studio zien waar het decor van Hoger Lager stond. Ik weet nog hoe verbaasd de producer, niemand minder dan Guido Depraetere, dan reageerde. Iemand van de nieuwsdienst die bij amusement kwam kijken, dat was een sensatie.
Op 25 december 1989 werd VTM-journalist Dany Huwé in Boekarest door een sluipschutter doodgeschoten. Het einde van de euforie?
VERSTRAETEN: Dat was een drama voor de nieuwsredactie, we stonden meteen weer met de voetjes op de grond. Ik was die avond nieuwsanker, het was de moeilijkste uitzending uit mijn loopbaan. Ik zie Leo Neels nog in mijn bureau zitten wenen, hij was pas directeur-generaal geworden. Ik vroeg hem zich te beheersen, want anders dreigde ik tijdens de uitzending zelf te crashen. Het was natuurlijk een stom ongeluk, een kwestie van de verkeerde plaats en het verkeerde moment. Maar het was ook een gevolg van competitiedrang, we wilden per se als eersten in Boekarest staan. Ik heb uit dat drama een les getrokken. Nieuws is belangrijk, maar er zijn grenzen.
In intellectuele kringen was het lange tijd bon ton om VTM als platvloers te verketteren. Stak dat?
VERSTRAETEN: Nu haal ik er de schouders voor op, maar vroeger kon ik me daar echt over opwinden. Geert Van Istendael heeft VTM ooit omschreven als een van de grootste culturele rampen uit de Vlaamse geschiedenis. De collega’s van de Reyerslaan lieten zich niet onbetuigd. Hoe Paul Muys onze kijkers typeerde, ‘in hun kleine, lelijke Toyota’s met een VTM-sticker op de achterruit’. Het dedain droop eraf. Wat me nog altijd stoort, is dat sommigen hun vooroordelen op ons nieuws projecteren. Het is toch niet omdat nieuws door een commerciële zender wordt gebracht, dat het daarom per definitie minderwaardig is.
STERCKX: Ach, vooroordelen. Er zijn ook mensen die televisie als medium minderwaardig vinden. Kijk dan niet, is mijn antwoord. Maar om eerlijk te zijn, ik vond sommige VTM-programma’s uit de beginperiode echt wel plat. Zoals dat moppenprogramma waarvan de naam me ontglipt.
HT&D is de naam, een billenkletser van het zuiverste water. VTM heeft met Big Brother ook reality in de huiskamer gebracht. Dan vraag je toch om de banbliksems van weldenkend Vlaanderen?
VERSTRAETEN: Dat is een gepasseerd station, ik denk niet dat VTM Big Brother nu nog zou uitzenden. We hebben in de loop der jaren heel wat buitenlandse formats uitgeprobeerd, maar we hebben ook geleerd wat ons DNA is. VTM wil een frisse familiezender zijn met respect voor de kijker en voor wie op het scherm komt. Een programma als The Voice past perfect onder die noemer, Big Brother helemaal niet.
De VRT heeft het marktleiderschap al lang heroverd. Ook tussen beide avondjournaals gaapt een kloof van 300.000 tot 500.000 kijkers. Doet dat pijn?
VERSTRAETEN: De VRT heeft van nieuws en duiding een paradepaardje gemaakt, ze investeren gigantisch veel middelen en zendtijd. Daar kunnen we niet tegen opboksen, dat is ook onze roeping niet. Maar we hebben meer dan genoeg middelen en kijkers om een relevante nieuwszender te blijven. VTM Nieuws en Telefacts zijn programma’s om rekening mee te houden.
STERCKX: Ik ben er in 1999 uitgestapt. Als politicus kan ik vergelijken. VRT en VTM, je hebt ze allebei nodig, want ze bedienen een ander publiek. VTM lokt bijvoorbeeld veel meer jonge kijkers. Kwalitatief zie ik weinig verschil, beide zenders brengen nieuws op niveau. We beseffen in Vlaanderen veel te weinig hoe verwend we op dat vlak zijn.
DOOR ERIK RASPOET, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE
‘Met de dood van Boudewijn hadden wij ’s morgens een extra uitzending over de rouwende massa’s voor het koninklijk paleis. De BRT zond Samson uit.’
‘Georges Debunne, Jef Houthuys, André Pullinckx, dat waren de BV’s van het BRT-journaal.’
‘VTM heeft de BV als fenomeen uitgevonden, en de VRT heeft het gretig geadopteerd.’
