Vaak gebruikte E-nummers onder vuur: ‘Ze beschadigen de darmflora’

Na de zoetstof aspartaam en het bewaarmiddel nitriet, wordt een nieuwe groep van veelgebruikte additieven in de voedingsindustrie in verband gebracht met een ‘verhoogd risico’ op kanker.

Een aantal additieven in voedingsmiddelen die bij heel wat consumenten dagelijks op het bord belanden, wordt in een pas verschenen Franse studie in het maandblad PLOS Medicine in verband gebracht met een hoger risico op kanker. De studie werd uitgevoerd bij meer dan 90.000 mensen die deel uitmaakten van het NutriNet-Santé cohort. Hun gezondheid, levensstijl en consumptiegewoonten werden bijna zeven jaar geanalyseerd.

De geviseerde additieven zijn zogenaamde voedingsemulgatoren, een van de meest gebruikte additieven in fabrieksvoeding. Ze zitten onder meer in voorverpakt brood, gebakjes, taartjes, chocolade, sauzen en margarine.

Wat zijn emulgatoren en wat doen ze?

Emulgatoren zijn de heilige graal in de voedingsindustrie omdat ze het boeltje bij elkaar houden. De additieven helpen bij het mengen van twee stoffen die normaal gesproken niet of moeilijk mengbaar zijn, zoals water en vet.

‘Het gebruik van emulgatoren is eigenlijk een heel normaal proces in de manier waarop wij voeding tot ons nemen’, legt Tom Van de Wiele uit, professor in de microbiële ecologie (UGent). ‘Ze zorgen ervoor dat wateroplosbare ingrediënten, zoals suiker, makkelijker samen kunnen worden opgenomen met vetten, die moeilijk wateroplosbaar zijn en een aangenaam gevoel in de mond creëren. Daarnaast maken die additieven sterk bewerkte voedingsmiddelen aantrekkelijker, en stabiliseren ze de smaak en textuur zodat etenswaren langer in de supermarkt kunnen liggen.’

Een bekende natuurlijke emulgator is lecithine, dat in eigeel zit. Dat zorgt er bijvoorbeeld voor dat de boter in uw zelfgemaakte cake niet boven komt drijven. Voor mensen die plantaardig eten is sojalecithine, afkomstig van de sojaboon, een perfect alternatief. Synthetische emulgatoren krijgen in de voedingsindustrie de E-nummers E400 tot en met E499 mee.

Ook in de cosmetica zijn emulgatoren niet weg te denken. Crèmes bestaan grotendeels uit een emulsie van vet in water of van water in vet. Zonder emulgator zou uw dagcrème vrij onbruikbaar worden vanwege de bovendrijvende olie.

Hoe beïnvloeden emulgatoren onze gezondheid?

De Franse studie noemt drie emulgatoren problematisch. Zo werd een hoge inname van E471 ofwel mono- en diglyceriden van vetzuren geassocieerd met een hoger risico op kanker met 15 procent, vooral borstkanker (24%) en prostaatkanker (46%). E471 komt onder andere voor in producten die niet als extreem ongezond worden beschouwd, zoals voorverpakt brood, margarine en beschuit.

De additieven E407 en E407a of carrageen, een verdikkingsmiddel dat de stroperigheid van bijvoorbeeld chocolademelk, saladedressings en plantaardige melkvarianten verhoogt, zijn in verband gebracht met een verhoogd risico op borstkanker.

‘Een aantal emulgatoren staat inderdaad al langer ter discussie’, bevestigt bio-ingenieur Eric De Maerteleire. ‘Het zijn niet de mono- en diglyceriden als dusdanig die het risico op kanker verhogen, maar wel begeleidende contaminanten zoals 3-MCPD en glycidyl esters (GE). Van deze stoffen weten we heel goed dat ze potentieel kankerverwekkend zijn. Verschillende onderzoeken hebben aangetoond dat mono- en diglyceriden voorlopers zijn voor de vorming van GE in oliën en vetten. GE is dus een onvermijdelijk bijproduct in het productieproces van E471. De vorming van GE neemt toe bij de concentraties van mono- en diglyceriden, en bij temperaturen boven 220°C. Daarom ook pleit de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) voor een strenger en beter productieproces en nog strengere limieten voor de aanwezigheid van deze toxische stoffen in emulgatoren. De fabrikanten weten dat.’

‘Dit is niet de eerste studie die bezorgdheden over emulgatoren uit’, vult Tom Van de Wiele aan. ‘In de loop der jaren is de westerse mens steeds vetrijker en minder vezelrijk gaan eten, waardoor de voedingsindustrie meer synthetische emulgatoren nodig had die hetzelfde effect beogen als de natuurlijke variant. Omdat we proportioneel dus meer van die E-nummers in ons lichaam binnenkregen, onderzochten Amerikaanse wetenschappers zo’n acht jaar geleden al het effect op de gezondheid. Ze kwamen tot de conclusie dat emulgatoren en verdikkingsmiddelen als carboxymethylcellulose (E466) een verschuiving in de darmflora veroorzaken, wat de kans op ontstekingen doet toenemen. Mogelijk verhoogt dat het risico op colorectale kanker, maar vreemd genoeg werd in deze studie geen correlatie gezien met dikkedarmkanker. Die zaken zijn in de klassieke risicoanalyse van de E-nummers nog niet meegenomen en moeten verder onderzocht worden.’

Moeten emulgatoren uit voorzorg verboden worden?

Het is altijd lastig om te bewijzen dat specifieke ingrediënten schadelijk zijn voor mensen. Daarvoor zijn perfect gecontroleerd studies nodig, wat technisch uitdagend is. Kanker wordt bovendien nooit veroorzaakt door één bepaalde factor, maar wel een combinatie van factoren. Ook roken, alcohol, overgewicht, toxische stoffen in het milieu en een gebrek aan beweging spelen een rol.

En dus pleiten de Franse onderzoekers niet voor een verbod op emulgatoren, maar vragen ze wel verder onderzoek. ‘Omdat het de eerste keer is dat we zo’n observationele studie bij mensen uitvoeren, kunnen we niet spreken van een direct oorzakelijk verband tussen de consumptie van emulgatoren en de ontwikkeling van kanker’, klinkt het. ‘Als deze resultaten gereproduceerd worden in andere studies, dan brengen ze belangrijke nieuwe kennis in het debat en moet de regelgeving rond additieven in de voedingsindustrie opnieuw geëvalueerd worden om de consument beter te beschermen.’

Emulgatoren volledig schrappen uit industriële voeding zal niet mogelijk zijn, stelt Tom Van de Wiele. ‘De consument zit niet te wachten op een geschift voedselzootje dat er onsmakelijk uitziet. Het is een interessante discussie: aan de ene kant speelt de voedingsindustrie steeds meer in op de vraag van de consument naar meer smakelijkere, aantrekkelijkere en langer houdbare producten. Aan de andere kant staat de consument steeds kritischer tegenover al die additieven. Kunnen we meer gebruik maken van natuurlijke emulgeer- en bindmiddelen? Het is niet omdat iets natuurlijk is, dat het ook gezonder is. We hebben in ons lab vastgesteld dat het natuurlijke ei-lecithine een grotere impact had op de darmflora dan een chemische emulgator.’

De Britse arts Chris van Tulleken, die het boek ‘Ultra-Processed People’ schreef, formuleert het stelliger: ‘Fabrieksvoeding is niet bedoeld om de mens gezond te houden, maar om de voedingsindustrie te verrijken. Het is geen voeding, het zijn eetbare substanties die “commerciogene” ziekten veroorzaken. We maken allemaal deel uit van een gigantisch experiment waar we ons niet vrijwillig voor hebben aangemeld.’

Volgens Van Tulleken gedragen synthetische emulgatoren zich een beetje als zeep die de slijmlaag van de darmen verwijdert en het microbioom beschadigt. ‘Lange tijd hebben we obesitas gezien als een probleem dat te maken had met wilskracht, met individuen die laks zijn, en dat is volledig onjuist. Het is niet omdat we wereldwijd een gebrek aan wilskracht ervaren, maar omdat de voedselomgeving is veranderd.’

Het goede nieuws is dat onze microben flexibel zijn zolang ze gezond worden gehouden met gezond, vezelrijk voedsel. Zo kan een deel van de ongezonde effecten van emulgatoren ongedaan gemaakt worden. ‘Dat is de essentie’, besluit Van de Wiele. ‘Kies pure voeding in plaats van ultrabewerkt. Geniet af en toe van dat ultrazachte cakeje of dat frisse softijsje, maar eet het niet elke dag.’