De cacaoteelt wankelt door de gevolgen van de klimaatverandering. Een robuuste ‘superboon’ kan soelaas bieden, maar er wordt ook onderzoek gedaan naar ‘synthetische’ chocolade.
Bea Maas eet het liefst chocolade met minstens 70 procent cacao: donker, bitter en puur, met cacaostukjes in. De agro-ecologe betaalt tot wel 25 euro voor stuk van 100 gram. ‘Dat is de echte waarde van chocolade’, zegt ze. Maas, die is verbonden aan de Universiteit van Wenen, onderzoekt al meer dan 15 jaar hoe cacao op een duurzame wijze kan worden geteeld. De tijd dringt, zegt ze: ‘Als we niets doen, komt de toekomst van chocolade in gevaar.’
Cacaobomen, die vooral in tropische gebieden rond de evenaar groeien, staan onder druk door de klimaatverandering. De meeste cacao wordt geteeld in Zuid-Amerika, Midden-Amerika en West-Afrika. De stijgende temperaturen en nieuwe neerslagpatronen in die regio’s zorgen voor steeds meer stress bij de gevoelige planten. Dat blijkt uit een recent rapport van Foresight Transitions, een Britse duurzaamheidsorganisatie. Ook landen zoals Indonesië, dat jaarlijks meer dan elf procent van de wereldwijd verwerkte cacaobonen produceert, kunnen niet adequaat genoeg reageren op de klimaatverandering. De cacaobomen krijgen vaak te weinig water, of te veel op het verkeerde moment. Plagen en ziekten verspreiden zich sneller dan voorheen.
Door onder meer extreme neerslag en droogte zijn veel oogsten in West-Afrika verloren gegaan, en dat heeft een impact op de prijs. Een ton cacao kostte begin 2025 gemiddeld meer dan 10.000 euro. Dat is meer dan vier keer zoveel als begin 2023. Inmiddels is de prijs weer gedaald naar net geen 8000 euro, maar daarmee is het onderliggende probleem niet opgelost.
De ‘boom and bust’-cyclus
Cacaobomen zijn veeleisend: ze zijn niet geschikt voor een plek in de volle zon en verdragen geen sterke temperatuurschommelingen. Ze zijn afkomstig uit het Amazonegebied, waar ze onder de bescherming van het regenwoud in een vochtig en relatief stabiel klimaat groeien. De plant reisde in de zestiende eeuw met de kolonisator mee naar Afrika en Azië, waar ze nog steeds grootschalig wordt geteeld.
Dat gebeurt volgens Maas meestal ‘op een slechte, niet-duurzame manier’: voor de aanleg van cacaoplantages kappen bedrijven enorme stukken regenwoud en vervangen ze die door snelgroeiende bomen die schaduw bieden. Zodra de cacaoboom vruchten begint te dragen, worden die schaduwbomen gekapt. De cacao komt dan in de volle zon te staan, wat de plant onder druk zet en tot een hoge vruchtproductie dwingt. Na enkele jaren is de plant zo uitgeput dat ze nauwelijks nog vruchten draagt. Experts noemen dat principe de ‘boom and bust’-cyclus: snelle groei, gevolgd door een snelle uitputting.
Nieuw recept voor chocolade: beter voor uw gezondheid én voor het milieu
Wilde bonen
‘De bedrijven laten vernietigde ecosystemen achter die nauwelijks weerstand kunnen bieden aan plagen, ziekten en extreme weersomstandigheden’, zegt Maas. Klimaatbestendige, duurzame teeltmethoden zouden kunnen helpen, maar de getroffen landen hebben vaak niet de middelen of de politieke wil om zulke alternatieven te bevorderen.
Alternatieve cacaosoorten zouden soelaas kunnen bieden. Op dit moment is één soort goed voor ongeveer 80 procent van de wereldwijde teelt. Onderzoekers hebben al 40 verwante bonen gevonden, vooral in tropische regenwouden, maar ook in de Arabische Woestijn.
‘Sommige varianten hebben zich aan de extreme milieuomstandigheden aangepast’, legt Maas uit. ‘Ze zijn beter bestand tegen hitte, droogte en bepaalde plagen en ziekten dan de gebruikelijke cacaosoorten.’ In databases worden de bijzondere eigenschappen van de wilde cacaosoorten vastgelegd.
‘Sommige cacaosoorten hebben zich aan de extreme milieuomstandigheden aangepast. Ze zijn beter bestand tegen hitte, droogte en bepaalde plagen en ziekten.’
Door eigenschappen van verschillende soorten te combineren, proberen onderzoekers een soort supercacao te ontwikkelen die zowel een hoge opbrengst als een hoge weerbaarheid heeft. De resultaten van een studie in Peru, waaraan Maas meewerkte voor het project Eco-Cacao, klinken veelbelovend: de nieuwe cacaosoorten produceren op dezelfde oppervlakte meer vruchten, waardoor er minder bos hoeft gekapt te worden. De kruisingen zouden ook beter bestand zijn tegen hitte en droogte.
Er is ook goed nieuws. ‘Vogels en vleermuizen leven gelukkig nog steeds in en rond de plantages. Dat is een goed teken’, zegt Maas. De dieren eten schadelijke insecten, waardoor de cacaoboeren minder chemicaliën en kunstmest hoeven te gebruiken. Dat is dan weer goed nieuws voor de bodem en het omringende water.
Problematisch voor de planeet: waarom chocolade amper nog naar cacao smaakt
Chocolade zonder cacao
Er is nog een andere, radicalere mogelijke oplossing voor de cacaocrisis: de zogenaamde ‘celgebaseerde cacao’. In laboratoria isoleren wetenschappers cellen uit cacaobonen. Ze laten die onder de juiste omstandigheden groeien en voorzien ze van voedingsstoffen. De cellen produceren dezelfde aroma’s als gewone cacaobonen. De technologie is veelbelovend, maar die kweekcacao is nog niet klaar voor de markt.
In supermarkten vind je al chocolade die geen cacao bevat, maar er wél naar smaakt. In koekjes, muesli of glazuur bijvoorbeeld. Door fermentatie met micro-organismen, zoals gist, worden haver, gerst, zonnebloempitten of druivenpitten omgezet in een massa die smaakt naar cacao. Die massa wordt fijngemalen om de smaak te versterken en dankzij plantaardige vetten, zoals sheaboter, krijg je ook een romig gevoel in de mond.
Al laat agro-ecologe Maas die alternatieven links liggen. Zij knabbelt liever aan rauwe cacaobonen.
Vertaling: Daan De Roo
10 redenen waarom chocolade zo goed voor u is