Achter een scherm blijven mensen gemiddeld minder dan een minuut gefocust. Maar daar hoeft het niet bij te blijven, zegt psychologe Gloria Mark. ‘Probeer vooral te monostasken.’
Veel mensen klagen dat ze zich steeds slechter kunnen concentreren op één ding. Maar is dat slechts een gevoel of een feit? ‘Het is heel duidelijk een feit’, zegt psycholoog Gloria Mark, die aandacht, concentratie en digitale technologie doceerde aan de Universiteit van Californië en in 2023 de bestseller Attention Span publiceerde.
‘Ik doe al meer dan twintig jaar onderzoek naar aandacht. Destijds stonden mijn medewerkers en ik nog met stopwatches in kantoren en klikten we elke keer dat mensen van taak wisselden of het werk onderbraken. De gemiddelde tijd die werknemers achter een scherm geconcentreerd bleven, bedroeg in 2004 nog tweeënhalve minuut. In 2012 was dat nog 75 seconden. In 2020, vlak voor de pandemie, slechts 47 seconden.
Wat is aandacht precies?
Gloria Mark: Voor William James, medegrondlegger van de moderne psychologie, betekende aandacht dat we uit de enorme hoeveelheid mogelijke prikkels één ding kiezen waarmee we onze geest vullen. Hij zag het als een bewuste beslissing. Ik houd van die definitie, maar data laten zien dat we onze aandacht ook vaak onbewust ergens op richten. Een voorbeeld: een e-mailnotificatie verschijnt aan de rand van je scherm en je klikt erop. Pure routine.
‘Een hele werkdag gefocust blijven is net zo onrealistisch als de hele dag gewichten heffen.’
Het lijkt erop dat het debat over aandacht vrijwel alleen over focus gaat.
Mark: Absoluut. De gelijkstelling van aandacht met focus is een van de grootste misverstanden. Een hele werkdag gefocust blijven is net zo onrealistisch als de hele dag gewichten heffen. Onze capaciteit voor aandacht is beperkt, en als die op is, voelen we ons uitgeput. Ik zie online soms advertenties voor coachings of boeken die beloven: met deze technieken leert u zich tien uur na elkaar te concentreren. Dat is onzin. De menselijke geest is daartoe niet in staat.
Maar meer dan die genoemde 47 seconden moet toch kunnen. Hoe pakt u dat zelf aan?
Mark: Door te monotasken. Niets is slechter voor je productiviteit – en je gezondheid – dan proberen meerdere dingen tegelijk te doen. Daarnaast moet je je eigen ritme en grenzen kennen en respecteren. Iedereen heeft tijdens een werkdag pieken en dalen, en op een gegeven moment is de aandachtstank leeg. Om het maximale eruit te halen, moet je weten wanneer je het meest geconcentreerd bent en dan de moeilijke taken plannen. Voor mij is dat vroeg in de ochtend. Als ik ga zitten, werk ik eerst aan mijn teksten en check ik mijn mails later, als ik minder fris ben. Wie daarvoor ook al te moe is, moet een pauze nemen.
Mag je die op je telefoon doorbrengen?
Mark: Het beste wat je tijdens een pauze kunt doen, is een korte wandeling maken. Is dat niet mogelijk, dan kun je wat bewegen. Rek- en strekoefeningen zijn altijd goed. Een paar minuten gedachteloos door sociale media scrollen is ook niet per se slecht, zolang je weer weet te stoppen.
Maar wat als ik me dan opwind over een post of een commentaar?
Mark: Dan is sociale media voor jou geen gedachteloze routine, maar bent u emotioneel betrokken. In dat geval zijn Instagram en co. net zo slecht om mee te ontspannen als e-mails, Teams of Slack.
Misschien dan liever een potje Scrabble.
Mark: Als u dat makkelijk vindt en plezierig. Menselijke breinen werken heel verschillend, dat is een basisprincipe van de psychologie. Wat de een ontspant, maakt de ander gestrest. Voor een studie hebben we werknemers gevraagd hun grootste tijdverslinders te noemen en de betreffende websites geblokkeerd. Voor velen hielp dat bij de concentratie, maar anderen voelden zich juist steeds meer uitgeput. Dat waren mensen met veel zelfcontrole, die soms wat surften om te ontspannen. Zonder die mogelijkheid werkten ze maar door, en dat deed hen geen goed.
Dus je laten afleiden kan zinvol en zelfs noodzakelijk zijn?
Mark: Levensnoodzakelijk zelfs. Denk maar aan onze voorouders, de jagers en verzamelaars. Zij moesten voortdurend hun omgeving scannen op mogelijke gevaren. Ook nu nog moet je meekrijgen uit welke richting een auto komt. Soms is te veel focus juist gevaarlijk.
‘Slack is e-mail op steroïden. Iedereen communiceert voortdurend met iedereen, men stuurt elke gedachte apart en verwacht meteen reactie. Gezond is dat niet.’
En in andere gevallen haast onmogelijk. Veel bedrijven hebben chatapps zoals Slack of Teams ingevoerd, vaak met de belofte de e-mail- en notificatiestroom te verminderen. Is dat gelukt?
Mark: Nee, Die apps hebben het probleem verergerd. Moderne technologie maakt het mogelijk veel sneller, veel meer en met veel meer mensen te communiceren. E-mail had dat effect al vergeleken met wat er eerder mogelijk was. Messenger-apps hebben het tempo nog verder opgedreven. Slack is e-mail op steroïden. Elke groep heeft een eigen kanaal, iedereen communiceert voortdurend met iedereen, men stuurt elke gedachte apart en verwacht onmiddellijke reactie. Gezond is dat niet.
Zijn e-mails ook slecht?
Mark: Bij e-mails bestaat vaak een scheve verhouding tussen kosten en baten voor verzender en ontvanger. De verzenders hebben alle voordelen – meestal vragen ze iets of willen ze iets gedaan krijgen. De ontvangers moeten reageren en ervaren daar stress van. Volgens studies kijken werknemers gemiddeld 77 keer per dag in hun inbox. Het zou een enorm effect op het welzijn hebben als ze hun e-mail nog maar drie keer per dag checkten: ’s ochtends, ’s middags en ’s avonds.
Bijna niemand doet dat. Waarom niet?
Mark: Mensen zijn sociale wezens, ze passen zich aan de groep aan. Als het in een bedrijf gebruikelijk is om meteen en ook na werktijd op elk bericht te reageren, heeft het onuitgesproken consequenties als je je daaraan onttrekt.
‘Afnemende aandacht wordt vaak als een probleem voor de productiviteit gezien, ik zie het liever als een uitdaging voor welzijn.’
Dus het hele team zou moeten afspreken om op bepaalde tijden niet te communiceren?
Mark: Nog beter zou zijn als werkgevers het zouden verbieden. Daar zouden ze zelf ook baat bij hebben: creatievere en gezondere medewerkers. Afnemende aandacht wordt vaak als een probleem voor de productiviteit gezien, ik zie het liever als een uitdaging voor welzijn. Daarvoor is het absoluut noodzakelijk om los te komen van werk, zowel technisch als psychologisch. Dat zoveel mensen hun werkcommunicatie op hun privételefoon hebben en die ook ’s avonds, ’s nachts en tijdens vakanties checken, is rampzalig voor hun mentale gezondheid. Op een bepaald moment kun je niet meer helder denken, voel je je opgebrand.
