Tijdens de menopauze verliezen vrouwen vaak hun zin in seks. Gynaecoloog Markus Valk legt uit hoe koppels elkaar emotioneel en lichamelijk kunnen terugvinden. ‘Een vrouw die elke dag aan een soort tienkamp begint, kan gewoon niet anders dan moeilijk zin in seks krijgen.’
‘Vrouwen die zich zorgen maken over libidoverlies in de menopauze zijn assertieve, moedige vrouwen’, zegt gynaecoloog, seksuoloog en psychotherapeut Markus Valk. Hij kan het weten, want in zijn praktijk behandelt hij dagelijks patiënten met zogenaamde overgangsklachten. ‘Er zit nu een hele generatie vrouwen in de menopauze die zich niet meer van buitenaf laten opleggen hoe ze met hun klachten moeten omgaan. Ze stellen zelf de vraag: “Wat kan ík voor mezelf doen?”
Wat bedoelt u met moedig?
Markus Valk: Vrouwen zijn veel opener over seksuele onderwerpen dan vroeger. Ik krijg vaak de vraag of het door een tekort aan hormonen komt dat ze amper nog zin hebben.
En is dat zo?
Valk: Het is een complexe zaak. Eerst en vooral ervaren vrouwen in de menopauze soms pijn bij het vrijen. Door een oestrogeentekort droogt de vagina uit en wordt ze gevoeliger. Als een vrouw weet dat de seks pijn zal doen, verdwijnt ook haar zin. Gelukkig bestaan er veel zetpillen en crèmes die vaginale droogheid heel effectief kunnen behandelen. Geen enkele vrouw hoeft daar dus nu nog last van te hebben.
In welke mate beïnvloeden hormonen het seksuele verlangen van vrouwen?
Valk: Alleen het geslachtshormoon testosteron kan, als het al werkt, een direct effect hebben. Maar de meeste vrouwen hebben daar tijdens de menopauze geen tekort aan. Ongeveer een op de twintig vrouwen die bij mij met libidoproblemen komen, heeft daar last van. De hormonen die wij als gynaecologen voorschrijven zijn voornamelijk oestrogenen en progestagenen. Die kunnen vrouwen alleen indirect helpen om hun seksuele verlangen op te krikken.
‘Veel mannen denken dat hun partner het probleem is. Het is nu eenmaal zij die geen zin heeft.’
Kunt u dat uitleggen?
Valk: Tijdens de menopauze slapen vrouwen vaak slecht, zweten ze en zijn ze prikkelbaar. Oestrogenen en progestagenen kunnen die klachten verlichten en vrouwen voelen zich op die manier lichamelijk beter. Pas dan kunnen ze weer de energie hebben om seks te willen. Een vrouw die elke dag aan een soort tienkamp begint, haar werk moet combineren met zowel huishoudelijk werk als haar kinderen, ook nog eens slecht slaapt én zich niet goed voelt, kan gewoon niet anders dan moeilijk zin in seks krijgen.
Hoe pakt u de gesprekken met uw patiënten aan?
Valk: Ik probeer eerst een emotionele band te scheppen. Ik maak duidelijk dat ik begrijp wat het probleem is en dat zoiets écht geen klein ongemak is. Pas dan ontstaat het nodige vertrouwen om samen te bekijken hoe we verdergaan. Als het om een verminderd libido gaat, vraag ik altijd hoe het met hun relatie gaat.
Welke vragen stelt u dan?
Valk: Ik probeer te achterhalen of er nog andere oorzaken zijn voor hun verminderde seksuele verlangen. Heeft het koppel nog altijd een hechte band? Hoeveel qualitytime hebben ze nog samen? Hoe is de taakverdeling thuis? Mijn ervaring is dat vooral vrouwen op middelbare leeftijd vaak het zogenaamde zorgwerk op zich nemen. Ze zijn bezig met hun job, met het huishouden en misschien ook nog met de kinderen en hun ouder wordende ouders. Dat onevenwicht is vaak de doodsteek voor vele relaties.
De menopauze-revolutie: hoe de overgang een nieuwe miljardenindustrie wordt
Dat is vaak al jaren aan de gang. Wat kunnen vrouwen daar dan nog aan doen?
Valk: Ik raad hen aan om er met hun partner over te praten, bijvoorbeeld door te vragen hoe hij de druk op haar zou kunnen verlichten en hoe ze meer tijd kunnen vrijmaken voor elkaar om opnieuw naar elkaar toe te groeien. Als dat niet helpt, vraag ik of ze het zien zitten om hun man mee te nemen voor een uitgebreid gesprek.
Zijn hun partners daartoe bereid?
Valk: Als ze ook afzien van de relatie en verandering willen, komen ze mee. Zo niet, dan is het maar de vraag hoeveel interesse ze überhaupt nog in de relatie hebben.
Herkent u de menopauze? ‘De grootste groep vrouwen zit nu in de overgang’
U zei dat het belangrijk is om een emotionele band te scheppen met uw patiënten. Hoe doet u dat bij mannen?
Valk: Door meteen duidelijk te maken dat we geen schuldige of boosdoener zoeken. Het doel is om samen een manier te vinden om opnieuw naar elkaar toe te groeien en seks als iets aangenaams te kunnen beleven. Want een ding is zeker: seks vereist een intieme band, zo is het voor iedereen leuker. Het helpt ook wel dat ik zelf een man ben. Dat maakt het voor mannen makkelijker om hun verhaal te doen.
Hoe gaat u dan verder?
Valk: De man moet inzien dat ook hij verantwoordelijkheid draagt. Dat is de eerste stap. Beiden staan in voor een prettig seksleven. Veel mannen denken dat hun partner het probleem is. Het is nu eenmaal zij die geen zin heeft.
Terwijl het omgekeerde ook waar kan zijn.
Valk: Absoluut. Sommige vrouwen willen op middelbare leeftijd nog eens een echte seksuele ervaring hebben, maar mannen hebben daar dan weer geen zin in. Of ze kunnen het fysiek niet meer aan omdat ze bijvoorbeeld last hebben van erectieproblemen.
Hebben mannen ook een soort menopauze?
Valk: In zekere zin wel. Maar dat proces verloopt minder spectaculair. Ze zitten niet in zo’n hormonale rollercoaster zoals vrouwen, maar ondergaan eerder een geleidelijke daling in hun testosterongehalte.
Hoe bespreekt u de menopauze tijdens een consultatie?
Valk: Ik luister naar hoe het met hen gaat. Mannen vertellen dan waar ze in hun dagelijks leven last van hebben zoals stress op het werk en een algemeen gevoel van gebrek aan waardering. Velen bekennen ook dat ze zich niet opgemerkt voelen door hun vrouw. Vrouwen zeggen vaak hetzelfde, maar hebben het ook over hun lichamelijke en emotionele klachten, die hormonaal van aard zijn. Dan kom ik tussenbeide en leg ik uit dat die symptomen het dagelijkse leven en de levensstijl van de vrouw sterk beïnvloeden. Ze kunnen effectief ziektes veroorzaken en als ik dat als arts aangeef, luisteren mannen anders. Menopauzeklachten worden in onze samenleving nog steeds enorm sterk genegeerd of afgedaan als stemmingswisselingen.
Wat is het doel van die sessies?
Valk: Ik wil koppels helpen om elkaar weer beter te leren begrijpen. Ik ben eigenlijk een soort moderator die hen vraagt of ze gehoord hebben wat hun partner net zei en wat dat met hen doet. Op die manier kunnen ze weer goed met elkaar praten. In relaties gaat het vaak mis door wat níét gezegd wordt.
Hoe gevaarlijk is die stilte?
Valk: Vooral tijdens de menopauze kan die gevaarlijk zijn. Vrouwen zitten dan letterlijk op een ‘wisselspoor’. Velen vragen zich af wat ze met de rest van hun leven zullen doen. Vooral zij die geen ouders of kinderen hoeven te onderhouden, voelen zich vrijer en onafhankelijker dan ooit: ‘Nu is het míj́n beurt.’
‘Vroeger voelde het rechtsboven goed, maar nu vind ik het linksonder beter.’
Wat wil ik nog doen in mijn leven? Mannen stellen zich die vraag toch ook?
Valk: Meestal pas later, rond hun 55e of 60e, wanneer ze bijna met pensioen gaan. Bij vrouwen komen die vragen al vroeger op door de menopauze. Ik ondervind dan vaak dat de man afhaakt: ‘Alles gaat toch goed, schat. Wat scheelt er nu?’
Het klinkt alsof hij schrikt.
Valk: Ja, hij wordt bang. Hij begrijpt totaal niet wat er gebeurt.
Hoe help je mannen om dat te begrijpen?
Valk: Ik leg uit dat het niet ongewoon is dat vrouwen die lichamelijke verandering zien als een kans om zich ook andere levensvragen te stellen en zichzelf verder te ontwikkelen. Vervolgens moedig ik ze aan om zich daardoor te laten inspireren. Ook voor hen kan het een verrijking zijn. Ik zeg hen dat ze ook een beetje moeite moeten doen. Vele mannen zien het zo: ‘Ik heb toch gezegd dat ik je graag zie. Ik zal het wel zeggen als dat anders zou zijn.’
Eet uw menopauzeklachten weg: welke voeding kiest u het best tijdens de overgang?
Hoe vaak wordt er gezwegen over seks tijdens de menopauze?
Valk: Doorgaans heel vaak. Veel mensen kunnen uren over seks praten, maar over het seksleven met hun partner? Dat is een gevoelig onderwerp. Het is gênant en beide partners voelen zich snel gepikeerd. Als de vrouw plotseling toegeeft dat wat hij doet niet zo top is, is dat moeilijk te verteren. En andersom ook.
Hoe kun je dat tactvoller aanbrengen?
Valk: De menopauze kan daarvoor een goede gespreksstarter zijn. ‘Door mijn hormoontekort is er bij mij wat veranderd. Sommige aanrakingen vind ik nu fijner dan andere. Vroeger voelde het rechtsboven goed, maar nu vind ik het linksonder beter.’ Dat kan al minder kwetsend overkomen. Het belangrijkste is dat het koppel weer eerlijk gaat praten en naar elkaar luistert. Dan voel je je meer verbonden.
‘Sommige vrouwen hebben hun seksleven letterlijk kapotgemaakt omdat ze te vaak pijn hadden tijdens de seks.’
Wat als de man nog seks wil, maar zijn vrouw het totaal niet mist?
Valk: Het is belangrijk om te begrijpen dat als één persoon eronder lijdt, de hele relatie eronder lijdt. Het koppel zoekt dan samen een compromis. De man kan eerst kijken welke vorm van lichamelijke genegenheid de vrouw wél prettig of opwindend vindt. Hierop kunnen ze dan voortbouwen. Vaak komen we tijdens onze gesprekken weer bij de pijnklachten terecht. Sommige vrouwen hebben hun seksleven letterlijk kapotgemaakt omdat ze te vaak pijn hadden tijdens de seks. In plaats van dat te zeggen, houden ze het voor zich. Dat is fataal.
Hoe reageren mannen als ze dat van hun vrouw horen?
Valk: Velen zijn echt geschrokken en zeggen dat ze van niets wisten.
‘Ik ervaar dat koppels die oprecht weer naar elkaar willen toegroeien, altijd wel een manier vinden.’
Wat raadt u die koppels dan aan?
Valk: Verwijder eerst en vooral alle verwachtingen en druk. En verban vooral alle seksspeeltjes. Die geven misschien tijdelijk extra genot, maar op lange termijn helpen ze niet. Het doel is om alles weg te nemen wat het plezier belemmert. Voor sommige vrouwen volstaat alleen al de gedachte: als hij daarboven begint te strelen, dan moet meteen het hele scenario van penetratie en orgasme volgen. Het is belangrijk om elkaar opnieuw te ontdekken en überhaupt weer opgewonden te kunnen raken. Én om het daar in het begin bij te laten.
Hoe reageren koppels op uw advies?
Valk: Als ze allebei belang hechten aan hun relatie, staan ze ervoor open. Ik adviseer ze altijd om zich bewust te worden van de behoeften van hun partner, maar vooral aan zichzelf te denken. Het is heel belangrijk dat ze leren begrijpen wat goed voelt en wat ze van hun partner willen, en daar dan eerlijk over zijn.
Hoeveel koppels slagen daarin?
Valk: Daar heb ik geen statistieken over. Maar ik ervaar dat koppels die oprecht weer naar elkaar willen toegroeien, altijd wel een manier vinden.
