Veel mensen houden van elkaar, ook al hebben ze verschillende seksuele behoeften. Therapeute Angelika Eck legt uit hoe u leert om uzelf te accepteren – en wanneer u zich moet afvragen: wil ik een ander leven?
Lust is een mooi woord, waarvan de de oorsprong altijd te maken heeft met vreugde en genot, maar ook met verlangen. Bij seks gaat het om beide, verklaart de Duitse relatietherapeut Angelika Eck. ‘Heb ik zin in iets, geniet ik van wat ik seksueel ervaar? Maar ook: waar heb ik zin in, waar voel ik me toe aangetrokken en waarop reageer ik? Lust is de meest complexe en ook de meest opwindende van de seksuele functies, omdat hier biologische, psychologische en sociale factoren een complex samenspel vormen.’
‘Lust is een schuw hertje’, hoor je weleens in het Duits. Klopt dat?
Angelika Eck: Dat klinkt alsof lust iets is dat hooguit even opduikt en zich dan weer verstopt. Ik zou eerder zeggen: lust is een nomade: hij is onvoorspelbaar, blijft misschien even hangen, trekt dan weer verder. Je kunt hem niet bedwingen en niet precies voorspellen.
Wat is het verschil tussen spontane lust en lust die pas ontstaat door bepaalde prikkels – en waarom is dit onderscheid nodig?
Eck: Strikt genomen is elke vorm van lust responsief, omdat ze reageert op een interne of externe prikkel. Toch vind ik een onderscheid nuttig, omdat mensen hun lust heel verschillend ervaren. Sommigen voelen hoe lust rechtstreeks uit hun lichaam komt.
https://www.knack.be/dossier/seksenquete/
Anderen zeggen: ik heb geen spontane lust. Maar dat betekent niet dat ze geen lust kennen, ze kunnen alleen met lust reageren als ze zich aan een prikkel blootstellen. Het is niet abnormaal als de lust niet vanzelf komt. Responsieve lust, die reageert op prikkels, op aanraking, op nabijheid, is een competentie, geen tekortkoming. Beide soorten lust zijn gelijkwaardig. Dat helpt om jezelf beter te begrijpen en erover te communiceren in je relatie.
‘Veel vrouwen moeten eerst leren om luid en duidelijk te zeggen: “Zo wil ik niet aangeraakt worden!”’
Zijn er met betrekking tot deze twee soorten lust verschillen tussen de geslachten?
Eck: Ja, zowel in mijn praktijk als in studies zie ik dat meer vrouwen een responsief verlangen kennen. Het model van psychiater Rosemary Basson beschrijft de vrouwelijke seksualiteit als volgt: Ik ben neutraal gestemd, dan is er een prikkel, daarop kan ik met opwinding reageren en uiteindelijk komt de eetlust. Veel vrouwen herkennen zich hierin.
Seksueel geweld: ‘Mannelijke seksualiteit is ofwel gevaarlijk ofwel belachelijk’
Bovendien beschrijven sommige vrouwen een cyclusafhankelijkheid van hun lustbeleving: rond de eisprong ontstaat spontane lust, in de rest van de cyclus zijn er andere manieren om lust te ervaren. We weten dat mannen sterker en sneller reageren op visuele prikkels en dat ze vaker melding maken van een spontane behoefte. Ik wil echter geen verschillen tussen mannen en vrouwen vastleggen, omdat zulke vergelijkingen altijd gebaseerd zijn op gemiddelden. Terwijl de variatie binnen de geslachtsgroepen groot kan zijn.
Zijn de verschillen biologisch te verklaren of zijn ze cultureel bepaald?
Eck: Nature en nurture, ofwel aanleg en omgevingsinvloeden, zijn moeilijk van elkaar te scheiden. Mannen hebben gemiddeld minder remmende mechanismen, hun verlangen kan sneller worden geactiveerd. Ze kunnen zich goed concentreren op seksuele prikkels en zijn daardoor niet zo snel af te leiden.
In hoeverre dit cultureel aangeleerd of biologisch bepaald is, is moeilijk te zeggen. Het patriarchaat heeft beide geslachten toegewezen wat ze moeten willen: mannen hebben de prestatiedruk, dus de stress om te functioneren en dominant te kunnen zijn. Het verlangen van vrouwen daarentegen werd eeuwenlang taboe verklaard en gedevalueerd.
In hoeverre heeft dat tot op de dag van vandaag invloed op onze seksualiteit?
Eck: We geven die patronen nog steeds door, bewust of onbewust. Een voorbeeld: ik wil mijn dochter beschermen omdat ik weet hoeveel vrouwen het slachtoffer zijn van seksueel geweld. Tegelijkertijd wil ik haar aanmoedigen om plezier te hebben in seks. Hoe kan dat samengaan? Meisjes worden nog steeds zo gesocialiseerd dat ze de behoeften van anderen boven die van zichzelf stellen. Dat roept vaak de vraag op: mag ik mijn eigen verlangens wel voelen? Is dat toegestaan? De angst om niet te mogen willen of ‘te veel’ te willen, zit diep.
Tegelijkertijd wordt meisjes eerder geleerd om op hun gevoelens te letten en deze te uiten – dat is een voordeel, want bij mannen ervaar ik vaak stilzwijgen. Mannen van eind twintig vertellen me dat ze tijdens hun puberteit – bijvoorbeeld na een scheiding van hun ouders – helemaal alleen waren. Toen kwam de porno: sterke prikkels die hen tijdelijk uit hun eenzaamheid haalden. En op een gegeven moment waren sommigen van hen diep verzonken in computerspelletjes en zelfisolatie.
Hoe komen mannen daar weer uit?
Eck: Vaak gaat dat via een crisis. Mensen gaan in therapie als ze beseffen: zo kan het niet verder. Sommigen krijgen last van depressies, anderen van seksuele disfuncties of ontwikkelen een verslaving aan seksualiteit. Op een gegeven moment rijst dan de vraag: wil ik een ander leven? Dat is een waardevol moment. Vooral als iemand zegt: ik heb een relatie en wil die niet kwijt. Of: ik wil een echte band. Dan begint het werk. Intimiteit met een echt persoon kun je leren, inclusief het overwinnen van angsten.
Hoe verandert ons verlangen in de loop van ons leven?
Eck: De seksualiteit van kinderen geldt als multisensorisch, sensueel en niet gericht op de geslachtsorganen. Pas door de hormonale veranderingen tijdens de puberteit ontstaat deze genitale gerichtheid, waarna we vooral worden gedreven door een directe seksuele drang. Onze middelbare jaren worden bepaald door meerdere taken, van professionele kwesties en sociale verplichtingen tot zwangerschap, geboorte en ouderschap. Dit alles heeft invloed op het seksuele verlangen. Veranderingen in seksuele behoeften horen bij de seksuele ontwikkeling en zijn niets tekortkomends.
Hoe beïnvloedt de huidige tijdgeest van zelfoptimalisatie in een prestatiemaatschappij ons verlangen?
Eck: Naast stress en genderdynamiek remt ook de tijdgeest ons verlangen: Een kapitalistisch ontketend dictaat van zelfoptimalisatie, dat ons wijsmaakt dat we in alles – werk, ouderschap, lichaam, relatie – maximaal moeten presteren, creëert een klimaat dat weinig met lust te maken heeft. Er zijn verschillende interpretaties voor het feit dat jonge mensen tegenwoordig minder seks hebben. Een daarvan is dat het leven te veel van hen vraagt en dat ze voortdurend onder stress staan.
Waarom verliezen veel mensen in langdurige relaties hun zin in elkaar?
Eck: Het afnemende verlangen in langdurige relaties treft beide geslachten. Als mannen gefixeerd zijn op bepaalde prikkels en visuele stimulatie, hebben ze problemen wanneer het superfiguur van de vrouw aan hun zijde verandert in een verslapte variant. Bij vrouwen speelt vaak een rol dat ze hun partner als behoeftig ervaren en zeggen: ‘Ik doe de hele dag zorgwerk – ik wil niet ook nog eens verantwoordelijk zijn voor jouw seksuele bevrediging!’ Of: ‘De kinderen zuigen al aan mijn borsten – jij nu ook nog niet!’
‘Er zijn verschillende interpretaties voor het feit dat jonge mensen tegenwoordig minder seks hebben. Een daarvan is dat het leven te veel van hen vraagt en dat ze voortdurend onder stress staan.’
Waarom zijn er vrouwen die tijdens de menopauze stoppen met seks?
Eck: Als ik een leven achter de rug heb waarin ik vaak alleen maar meedeed aan seks en niet aan mijn trekken kwam, ben ik blij als ik dat achter me kan laten. Het verlangen naar seksualiteit wordt vooral bepaald door de kwaliteit van de relatie. Het zijn dus niet zozeer vaginale droogheid en pijn tijdens de seks die leiden tot een gebrek aan lust in de menopauze, maar de vraag: hoe goed kunnen we communiceren? Is onze relatie zo intiem dat we elkaar erotisch kunnen veranderen of verrijken in een fase die gekenmerkt wordt door lichamelijke veranderingen?
Te veel vertrouwdheid kan het verlangen echter ook remmen …
Eck: Esther Perel (een Belgisch-Amerikaanse psychotherapeut die in New York werkt, nvdr) vat het treffend samen: we verlangen allemaal naar stabiliteit – en beperken ons tot het bekende. Dat kan ertoe leiden dat we onze interesse in elkaar verliezen, terwijl we elkaar eigenlijk helemaal niet zo goed kennen. Wat weet ik echt over de seksuele fantasieën van mijn partner?
Wie iets nieuws wil ervaren, moet een beetje risico nemen en het onbekende toelaten, ook bij zichzelf. Het is een risico om het onbekende, dat we misschien opwindender zouden vinden, uit te spreken of toe te laten. Dat kan de relatie destabiliseren, we vragen ons af of de ander dan nog wel van ons kan houden. Ik zie dat steeds weer in de praktijk: als blijkt dat de geliefde openlijk of stiekem heel andere kanten van seksualiteit beleeft of wil beleven, stort het paar vaak in een diepe crisis. Maar juist daarin ligt de kans om je echt te laten zien.
Hoe gaat u om met mensen die helemaal niet weten waar ze zin in hebben?
Eck: Vaak gaat het om een relatieprobleem, want seksuele lusteloosheid wordt pas een probleem in een relatie. Als een vrouw zegt: ‘Ik wil willen!’, is dat een paradoxale situatie. Eigenlijk voelt ze geen lust, maar ze wil dat dat verandert – voor haar partner. Haar nee tegen seksualiteit is vaak geen krachtig nee, maar een nee dat belast is met schuldgevoelens en onzekerheid ten opzichte van haar partner. In plaats van te vragen: ‘Waar heb je zin in?’, vraag ik: ‘Wat wil je precies niet?’ Vaak ontstaat er dan een duidelijker beeld: wat voelt niet goed, maar waar zou ze misschien wel een beetje zin in hebben?
Maar voordat we daar achter kunnen komen, is het belangrijk om een krachtig nee toe te laten. Veel vrouwen moeten eerst leren om luid en duidelijk te zeggen: ‘Zo wil ik niet aangeraakt worden!’ Of: ‘Onder deze omstandigheden heeft seks voor mij geen zin.’ Het nee is het begin. Pas als dat mag staan, kun je weer naar het verlangen toe bewegen.
© Der Spiegel
