Hoe het ‘meedogenloze’ mazelenvirus een comeback maakt in New York

© Reuters
Jeroen Kraan
Jeroen Kraan Correspondent in de Verenigde Staten

In het jaar 2000 had het Amerikaanse gezondheidsagentschap CDC goed nieuws: de mazelen waren officieel uitgeroeid in de hele VS. Twee decennia later maakt de ziekte een comeback, met name in de regio New York. Kan de geest voor een tweede keer terug in de fles worden gedwongen?

Voordat er een vaccin tegen mazelen bestond, hadden de Verenigde Staten te maken met honderdduizenden gevallen per jaar; enkele honderden patiënten stierven elk jaar aan de ziekte. Toen in de jaren ’60 de eerste vaccins op de markt kwamen, kelderde dat aantal al gauw naar enkele tienduizenden gevallen per jaar.

Eind jaren ’70 werden de richtlijnen voor vaccinatie nog eens aangescherpt, met als doel om de mazelen in drie jaar tijd helemaal uit te roeien. Dat lukte niet, maar in de meeste jaren waren er slechts nog een paar honderd gevallen te melden, en aan het begin van het nieuwe millennium leek het erop dat mazelen geen reële bedreiging meer vormden voor de volksgezondheid. De ziekte was officieel uit de VS verdwenen en werd alleen af en toe nog eens door reizigers ‘geïmporteerd’ uit het buitenland.

Tot dit jaar. De mazelen duiken niet alleen in Europa en het Midden-Oosten vaker op, maar troffen in 2019 ook al zo’n duizend Amerikanen. Mensen die een bezoek hebben gebracht aan landen waar de mazelenepidemie het ergst is, zoals Oekraïne en Congo, brengen het virus naar Amerika. De infectie verspreidt zich vervolgens razendsnel, vooral op scholen waar de vaccinatiegraad relatief laag is.

Ongeveer de helft van de Amerikaanse gevallen wordt geconstateerd in de New Yorkse stadsdelen Brooklyn en Queens, in orthodox-joodse gemeenschappen. Orthodoxe organisaties doen hun best om vaccinatie aan te moedigen, en wijzen erop dat er binnen de joodse leer geen reden bestaat om vaccinaties te weigeren, maar een deel van de gemeenschap doet dat toch.

‘We zien dat de overheid veel investeert in campagnes rond de volksgezondheid’, zei Alexander Rapaport, een prominent lid van de chassidisch-joodse gemeenschap in Brooklyn, tegen Vox. ‘Maar dat sijpelt niet door naar mensen die Jiddisch spreken of die geen televisie hebben.’

Bovendien speelt ook misinformatie een rol. Honderden mensen kwamen onlangs af op een bijeenkomst in Brooklyn waar verschillende sprekers complottheorieën verspreidden over vaccinaties. Zij verwezen onder meer naar de Duitse oorsprong van medische bedrijven als Bayer en Merck, en legden verbanden met de Holocaust.

In het New Yorkse stadsdeel Brooklyn wordt gewaarschuwd voor mazelen.
In het New Yorkse stadsdeel Brooklyn wordt gewaarschuwd voor mazelen.© Reuters

Ook Steinerscholen kennen lage vaccinatiegraad

Ondertussen liet één autorit zien hoe snel de mazelen zich door de VS kunnen verspreiden. Een besmette man reed van Brooklyn naar Detroit, en zorgde daar voor een nieuwe uitbraak, die uiteindelijk 39 mensen ziek maakte. In dit geval gingen de mazelen niet rond op een school, maar vooral onder volwassenen.

De ziekte is ‘meedogenloos’, zegt Saad Omer, een expert in besmettelijke ziektes aan Emory University, tegen de Washington Post. Zelfs uren nadat iemand met mazelen een kamer heeft verlaten, kan de ziekte nog worden overgedragen. Wie aan het virus wordt blootgesteld en niet is gevaccineerd, heeft 90 procent kans om zelf ook ziek te worden. ‘Zelfs als de meeste mensen zijn gevaccineerd, kan dat onvoldoende zijn’, aldus Omer.

Niet alleen gelovige gemeenschappen worden getroffen. In de gemeente Rockland, een klein uur ten noorden van Manhattan, is een Steinerschool een van de zwaarst getroffen plekken. Overal in de VS staan Steinerscholen – die vooral populair zijn bij witte, welvarende gezinnen – hoog in de lijsten met een ondermaatse vaccinatiegraad, meldde het tijdschrift New York onlangs onder de kop ‘Mazelen voor de 1 procent’.

Rudolf Steiner, grondlegger van de antroposofie en de onderwijsvorm die naar hem is vernoemd, geloofde dat vaccinaties de spirituele ontwikkeling van kinderen konden verstoren, en dat die schade ook na een reïncarnatie nog merkbaar zou zijn. De overwegend progressieve ouders van Steinerschoolkinderen staan wellicht sceptisch tegenover zulke ideeën, maar toch lijkt de denkwijze ook bijna honderd jaar na de dood van Steiner nog zijn repercussies te hebben.

Bovendien is er in de afgelopen jaren een steeds sterkere anti-vaccinatiebeweging is ontstaan, die zich baseert op door de wetenschap weerlegde theorieën over de neveneffecten van vaccins. Deze week bleek nog dat een Amerikaanse hedgefondsmanager en zijn vrouw in de afgelopen jaren 3 miljoen dollar hebben besteed aan het verspreiden van misinformatie over vaccins.

‘Nagenoeg uitgeroeide en vermijdbare aandoeningen komen terug, met ziekte, handicaps en de dood tot gevolg.’

James Madara

Hun campagne wordt geleid door Hollywood-producent Del Bigtree, die geen medische achtergrond heeft, maar zichzelf toch heeft benoemd tot expert. Over de orthodox-joodse gemeenschap zei hij onlangs: ‘Als ze de mazelen willen, moeten ze de mazelen mogen krijgen. Het is gestoord dat er zoveel intensiteit bestaat rond een onbeduidende kinderziekte.’ Dat die ‘onbeduidende’ ziekte in het ergste geval dodelijke gevolgen kan hebben, liet hij onbenoemd.

‘Helaas heeft het immense succes van vaccinatie in de Verenigde Staten veel ouders zelfgenoegzaam gemaakt als het gaat om ziektes zoals mazelen, hersenvliesontsteking, polio en difterie, die met vaccins kunnen worden voorkomen’, schreef James Madara, voorzitter van de artsenvereniging AMA, onlangs in een brief aan wetgevers. Hij benadrukte dat het belangrijk is om zo veel mogelijk mensen te vaccineren, niet alleen voor hun eigen bescherming, maar ook ter bescherming van mensen die om medische redenen niet kunnen worden gevaccineerd. Zij lopen een ernstig risico als er geen sprake is van zogenoemde ‘kudde-immuniteit’.

‘Zoals we helaas hebben gezien, dreigen recente verlagingen van de vaccinatiegraad vele jaren aan vooruitgang uit te wissen’, schreef Madara. ‘Nagenoeg uitgeroeide en vermijdbare aandoeningen komen terug, met ziekte, handicaps en de dood tot gevolg. Deze verontrustende trend moeten we tegenhouden.’

‘Zelfs als de meeste mensen zijn gevaccineerd, kan dat onvoldoende zijn.’

Saad Omer

New York verplicht vaccinaties voor alle kinderen

In New York heeft de uitbraak van mazelen wetgevers tot actie aangespoord. Ouders mochten er in de staat voorheen voor kiezen om hun kinderen niet te vaccineren, als ze daar een religieuze reden voor hadden, maar die uitzondering is vorige week verwijderd uit de wet. Als een kind nu nog vaccinaties mist, mag het niet meer naar school. New York werd de vijfde staat waar men zich niet meer kan beroepen op religieuze of persoonlijke bezwaren tegen vaccinatie.

De wetswijziging blijkt bij veel mensen gevoelig te liggen. Sommige Republikeinen spreken van grondwettelijke bezwaren, omdat het weigeren van vaccinaties zou vallen onder de vrijheid van meningsuiting. Anderen zien een inbreuk op de vrijheid van godsdienst: ‘Stem alstublieft tegen’, riepen demonstranten tijdens de stemming in New York. Op hun protestborden stond de tekst: ‘God kijkt toe.’

Het effect van de wetswijziging zal in de komende jaren duidelijk moeten worden, maar er zijn aanwijzingen dat het verplichten van vaccinaties positieve gevolgen kan hebben. Nadat Californië in 2015 zijn niet-medische uitzonderingen schrapte, steeg de vaccinatiegraad onder kleuters in drie jaar tijd met 4,7 procentpunt naar 95,1 procent. Dat is ongeveer de grens waarop er volgens experts sprake is van kudde-immuniteit.

De strijd tegen anti-vaccinatiegroepen is echter nog niet gestreden. Het aantal inwoners van Texas dat zich beroept op niet-medische redenen om ongevaccineerd te blijven stond in 2016 op 45.000, negentien keer meer dan in 2003.

‘Helaas is de anti-vaccinatiebeweging in Texas vermengd geraakt met marginale politieke elementen, waardoor een gevaarlijke en giftige mix van pseudowetenschap en complottheorieën is ontstaan’, schreef de medische onderzoeker Peter Hotez in 2016 in het wetenschappelijke tijdschrift PLoS Medicine. In New York is te zien hoeveel schade zo’n situatie kan opleveren.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content