Factcheck: ja, Groenland verloor in 10 jaar 3500 miljard ton ijs, maar er kwam ook bij

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

‘In tien jaar tijd is er ongeveer 3500 miljard ton ijs van de ijskap van Groenland gesmolten’, zo lazen we in een telexbericht dat in verschillende Vlaamse media verscheen. Dat klopt, maar het bericht vermeldt niet dat er ook ijs bijkwam in diezelfde periode.

Op 1 november lazen we op de nieuwssites van Het Laatste Nieuws, Knack, Het Nieuwsblad en Het Belang van Limburg een bericht over de ijsmassa op Groenland. Volgens interne data van Facebook trekken mensen dat artikel in twijfel.

Het artikel werd aangeleverd door persagentschap Belga. De titel verschilt lichtjes van medium tot medium, maar de inleiding is bij de vier media identiek: ‘In tien jaar tijd is er ongeveer 3500 miljard ton ijs van de ijskap van Groenland gesmolten. Daardoor steeg de zeespiegel met een centimeter en nam het risico op overstromingen wereldwijd toe, blijkt uit een studie die maandag is gepubliceerd.’

De studie waarvan sprake werd gepubliceerd in het gerenommeerde wetenschappelijke tijdschrift Nature met als titel ‘Toegenomen variabiliteit in het smeltwater van Groenlands ijsmassa blijkt uit satellietobservaties’.

Kloppen de beweringen in de Vlaamse media? We bekijken eerst (1) wat die 3500 miljard ton ijs juist inhoudt en dan (2) of de zeespiegel daardoor met een centimeter steeg.

1) 3500 miljard ton gesmolten ijs?

We leggen de studie uit Nature voor aan glacioloog Mathieu Depoorter (die onder meer onderzoek deed aan universiteit van Bristol). ‘Er is niets in de wetenschappelijke literatuur meer robuust dan een onderzoek gepubliceerd in Nature of Science’, zegt Depoorter. ‘Let wel op, de studie gaat alleen over runoff, dat is het water dat aan het oppervlak smelt.’

Ook glacioloog Philippe Huybrechts (VUB) benadrukt dat het onderzoek in Nature slechts één aspect bespreekt van de invloed van Groenland op de zeespiegelstijging. ‘Runoff is smeltwater dat van de ijskap afstroomt. Dat gebeurt in de zomer aan de rand van de ijskappen.’

‘In dit onderzoek werd gebruik gemaakt van de hoogtemeter in de satelliet CryoSat-2 om hoogteverschillen in de dikte van het ijs op Groenland te meten’, legt Huybrechts uit. ‘Rekening houdend met de dichtheid van het ijs konden de onderzoekers zo aantonen dat er in de voorbije tien jaar gemiddeld 357 miljard ton smeltwater per jaar van Groenland afstroomde. Doe dat maal tien, rond af, en je krijgt die 3500 miljard ton gesmolten ijs. Die info klopt dus.’

Gemiddeld smelt er jaarlijks 357 miljard ton Groenlands ijs tot water, maar de variabiliteit neem toe. Dat wil zeggen dat de pieken en dalen in het massaverlies groter worden. Onderstaande animatie, gebaseerd op diezelfde Nature-studie, illustreert dat. De grootste pieken waren er in 2012 en 2019.

Ongeveer 3500 miljard ton verlies ijsmassa in tien jaar toont echter niet het volledige plaatje. ‘Groenland verliest absoluut ijsmassa,’ zegt Depoorter, ‘maar niet alleen door smeltwater.’ Behalve smeltwater is er nog een tweede belangrijke factor: de afkalving van ijsbergen.’

Hoe gebeurt dat? ‘Smeltwater aan de oppervlakte sijpelt door tot het aardoppervlak, duizenden meters lager’, legt Depoorter uit. ‘Zo wordt de bodem vochtig en glijden de gletsjers sneller naar de oceaan. Er ontstaan gaten in de ijskap, ijsbergen breken af en smelten in het warme oceaanwater.’

Het werkelijke verlies van ijsmassa is dus nog groter dan 3500 miljard ton in tien jaar, maar er komt ook ijs bij. Beiden werden niet vermeld in het telexbericht. Huybrechts: ‘Door sneeuwval in de winter komt er ook ijs bij op Groenland. Als je iets wil zeggen over de zeespiegelstijging veroorzaakt door de ijsmassa op Groenland, dan moet je minstens rekening houden met deze drie factoren: smeltwater, de afkalving van ijsbergen én sneeuwval. De eerste twee zorgen voor méér water in de oceanen, de laatste factor voor minder.’

In onderstaande grafiek is smeltwater aangegeven door een gele lijn en de afkalving van ijsbergen groen. We zien dat beide zijn toegenomen in de periode 1996-2008. Ook de sneeuwval (zwarte lijn) is toegenomen, maar in mindere mate. Dat resulteert in een nettoverlies van ijsmassa, zoals weergegeven op de rode lijn (gemodelleerd) en rechtstreeks waargenomen vanuit de GRACE-satelliet (grijze lijn).

Als we diezelfde rekensom maken voor de voorbije tien jaar (sneeuwval – smeltwater – ijsbergen), dan komen we uit bij een nettoverlies aan ijsmassa op Groenland van 2430 miljard ton over de periode 2011-2020, zo blijkt uit een berekening van Huybrechts.

2) 1 centimeter zeespiegelstijging?

Volgens het nieuwsartikel in de Vlaamse pers deed het smeltwater op Groenland in het voorbije decennium de zeespiegel ‘met een centimeter’ stijgen. Waarop die berekening steunt is niet duidelijk. In het onderzoek waarnaar wordt verwezen, wordt die aanname niet gemaakt.

Wat na verschillende wetenschappelijke studies vaststaat, is dat de ijsmassa op Groenland al decennia bijdraagt aan de stijging van de zeespiegel. Er wordt verwacht dat dat door de klimaatopwarming zo zal blijven. De ijsmassa op Groenland is de op één na grootste massa zoetwaterijs op aarde, na Antarctica. Het proces van massaverlies begon rond 1990 en is sinds het jaar 2000 versneld. Het massaverlies is de laatste jaren ongeveer vier keer zo groot als vóór 2000.

Het massaverlies van Groenlands ijs draagt dus bij aan de stijging van de zeespiegel. De vraag is: met hoeveel?

In de periode tussen 1992 en 2018 verloor Groenland naar schatting netto 3902 miljard ton ijs en dat leidde tot een stijging van de globale zeespiegel met 1,08 centimeter. Bekijken we de periode waarvan sprake in het artikel (2011-2020), dan steeg het globale zeeniveau met 0,67 centimeter door toedoen van de ijsmassa van Groenland. En dus niet met 1 centimeter. Met de afkalving van ijsbergen en de sneeuwval werd in het artikel blijkbaar geen rekening gehouden.