Vijf jaar geleden schoten pro-Russische rebellen de vlucht MH17 uit het Oekraïense luchtruim met 298 dodelijke slachtoffers tot gevolg. De oorlog in Donbass, waarin die tragedie kadert, duurt voort tot op vandaag. Een update van een vergeten oorlog in Europa.
Vooral in Nederland leefde deze week de herdenking van de crash van vlucht MH17. 196 Nederlanders kwamen vijf jaar geleden tragisch om het leven door de inslag van een Boek-raket op het bewuste vliegtuig van Malaysia Airlines. Dat vertrok in Amsterdam, maar haalde nooit de eindbestemming Kuala Lumpur.
Onderzoek naar de oorzaak van de crash gebeurde in het oorlogsgebied Donbass, in het oosten van Oekraïne. Drie Russen en een Oekraïner zullen als mogelijke daders terechtstaan in Den Haag in 2020.
Ondertussen woedt de oorlog in Donbass tussen Oekraïne en separatistische rebellen met steun van Rusland voort. In september 2016 trad het staakt-het-vuren van Minsk in werking, maar op het terrein is er van zwijgende geweren geen sprake.
14.000 schendingen van dat vredesakkoord werden opgetekend alleen in de eerste twee weken van juli. Dat weten we dankzij een permanente missie in Donbass van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE). Sinds het begin van 2019 vielen er nog 10 burgerdoden en 71 gewonden. De oorlog kostte in totaal al het leven aan 13.000 mensen sinds de start van het conflict in april 2014.
Vloggende president
De zelfverklaarde onafhankelijke Volksrepublieken van Loehansk en Donetsk, die samen de regio Donbass vormen, krijgen steun van Rusland. Mogelijk groeien deze regio’s uit tot zogenaamde frozen conflicts zoals Transnistrië in Moldavië of Abchazië en Zuid-Ossetië in Georgië. Al die regio’s worden van de ene kant gezien als bezet Russisch gebied en van de andere kant als feitelijk onafhankelijk.
De Volksrepublieken Donetsk en Loehansk kunnen in diezelfde schemerzone komen. Of heeft Vladimir Poetin andere plannen? De Russische president geeft nu Russische paspoorten aan inwoners van die bezette gebieden. Die beslissing valt slecht bij de Oekraïense president Volodimir Zelenski. Toch is een snelle ontdooiing in de relatie tussen Rusland en Oekraïne niet uitgesloten.
Op 11 juli belde Zelenski voor het eerst met Poetin. De presidenten bespraken een deal om oorlogsgevangen, waaronder 24 Oekraïense matrozen, uit te wisselen. In een video op het YouTube-kanaal van Zelenski vertelt hij, rijdend in zijn auto, over dat opmerkelijke telefoongesprek. ‘De uitwisseling lijkt me een normale stap om de dialoog terug op gang te brengen en een krachtig signaal om de oorlog te stoppen,’ vlogt de president.
Zelenski gaat met dit telefoongesprek, naar eigen zeggen, in tegen de westerse landen die sancties uitspraken tegen Rusland. ‘Alle partners van Oekraïne (de Europese Unie en de VS, red.) waren ertegen dat ik nog maar met Poetin telefoneer,’ zegt Zelenski. ‘Ik besloot Poetin toch te bellen, want deze kwestie (van de oorlogsgevangen, red.) gaat in de eerste plaats Oekraïne en de Oekraïners aan.’
Militaire parades stopgezet
Over de exacte koers die Zelenski op geopolitiek vlak wil varen, blijft hij vaag sinds zijn aanstelling in april 2019. Waarschijnlijk schept hij na de parlementsverkiezingen van 21 juli meer duidelijkheid.
Zelenski trekt wel minder de etno-nationalistische kaart dan zijn voorganger Petro Porosjenko. Die hield van opgepompte strijdvaardige slogans en militaire parades. Zelenski maakte komaf met die optochten. Hij creëert zelfs openingen voor een overeenkomst met de Russisch-sprekende bevolking in het oosten.
Als Rusland de volksrepublieken teruggeeft aan Oekraïne is dat een soort Trojaans paard.
Die kans vergroot omdat Rusland lijkt af te zien van een mogelijke annexatie van Loehansk en Donetsk, zo staat te lezen in een recent rapport van de Crisis Group. (De annexatie van de Krim was voor Rusland altijd veel belangrijker.) Rusland zou gradueel zijn troepen terugtrekken uit Donbass. Die koerswijziging zorgt voor spanningen tussen Moskou en de separatisten.
Trojaans paard
Voor Zelenski liggen in dat schisma mogelijkheden om daadwerkelijk de dialoog met de separatisten aan te gaan. De afgescheurde regio’s zou hij een uitzonderlijk federaal statuut binnen Oekraïne kunnen bieden. Toekomstmuziek, want de regio blijft – niet alleen letterlijk – een mijnenveld.
‘Als Rusland de volksrepublieken teruggeeft aan Oekraïne, met een speciaal autonoom statuut, is dat een soort Trojaans paard,’ analyseert historicus en politicoloog Vjatsjeslav Likhatsjev in Kiev. ‘Rusland kan zo blijvend invloed hebben op de binnenlandse politiek van Oekraïne. Verdeel en heers.’
Militaire acties kotsbeu
De houding van Zelenski zal volgens Likhatsjev weinig invloed hebben op de evolutie van het conflict: ‘Alles hangt af van de relatie tussen Rusland en het westen. Als Poetin toenadering mogelijk acht en daarmee de economische sancties zouden verminderen, zal hij de relatie met Oekraïne verbeteren.’
‘Alleen dan zal hij gevangen vrijlaten. Als het Kremlin het geweer van schouder verandert, zal ook de Russische propaganda wijzigen. Ze zullen Zelenski dan framen als een mogelijke partner en niet afschilderen als een fascist, zoals ze deden met Porosjenko.’
Vreemd genoeg speelt de oorlog in het oosten van het land geen grote rol in kiescampagne voor de parlementsverkiezingen van 21 juli. ‘De socio-economische situatie en de corruptie zijn de grote onderwerpen in heel Oekraïne,’ zegt Likhatsjev. ‘In Loehansk en Donetsk komt daarbij dat ze de militaire acties kotsbeu zijn. Populistische oorlogsslogans pikken ze niet langer aan de frontlijn.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
