Hoewel Duits bondskanselier Angela Merkel aanvankelijk worstelde met het coronavirus, heeft ze zich de afgelopen weken opnieuw ontpopt tot dé sterke vrouw van Duitsland en de Europese Unie. Maar de klus is allesbehalve geklaard.
Wanneer het coronavirus in Duitsland in alle hevigheid om zich heen grijpt, schiet de Duitse regering onder leiding van bondskanselier Angela Merkel (CDU) in een kramp. Vrijwel meteen beslist Berlijn om de export van medisch materieel te blokkeren, waardoor onder meer het Sint-Pieterziekenhuis in Brussel een tijdlang verstoken blijft van mondmaskers en handschoenen. Ook Italië, dat als eerste land van de Europese Unie zwaar werd getroffen door covid-19, kan een tijdlang geen beroep doen op de medische beschermingskledij die in Duitsland wordt tegengehouden. De regering-Merkel sluit daarbovenop de Duitse grens met onder meer Frankrijk en Luxemburg, maar laat die met België en Nederland gedeeltelijk open.
Die aanpak oogst kritiek: voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen tikt samen met Raadsvoorzitter Charles Michel de Duitse regering op de vingers omdat ze de interne markt schaadt en zich niet solidair opstelt met de rest van Unie. Ook in de lidstaten is men niet opgezet met de houding van Berlijn. Minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) uit op de Europese ministerraad van begin maart zichtbaar haar ongenoegen over de houding van onze oosterburen. Zwitserland roept op zijn beurt de Duitse ambassadeur op het matje terwijl Italiaans premier Giuseppe Conte vernietigend uithaalt naar Duitsland.
De imagoschade noopt de regering-Merkel ertoe om het geweer van schouder te veranderen. De Duitse deelstaten, bevoegd voor gezondheidszorg, besluiten om in totaal 229 patiënten uit zwaar getroffen regio’s in Italië, Frankrijk en Nederland op te vangen. De Bondsregering kondigt aan dat het de gemaakte kosten voor die patiënten op zich zal nemen. Ook versoepelt Duitsland de strenge exportregels en begint het actief medisch materieel zoals mondmaskers en ventilatoren naar landen met acute tekorten te verschepen. Tegelijkertijd blijft het aantal overlijdens ten opzichte van het aantal besmettingen bij onze oosterburen ver onder het West- en Zuid-Europese gemiddelde. Als toonvoorbeeld krijgt Duitsland de nodige felicitaties toegeworpen.
Dinsdag lieten vier grote en gerenommeerde wetenschappelijke instellingen in een open brief weten dat de snelle afbouw van de coronamaatregelen geen goed idee is.
Opletten geblazen
Tegen de achtergrond van de medische crisis ontspint er zich op Europees niveau ook een bitse discussie over de gezamenlijke aanpak van economische gevolgen van de pandemie. Bijwijlen doet die terugdenken aan de staatsschuldencrisis in de eurozone. Toen kreeg vooral Duitsland onder impuls van toenmalig minister van Financiën Wolfgang Schäuble (CDU) veel kritiek omwille van de rigide besparingsmaatregelen die de Zuid-Europese lidstaten moesten doorvoeren in ruil voor noodleningen. De beelden van protesterende Grieken die Angela Merkel afbeeldden met een Hitlersnor zijn ze in Duitsland nog niet vergeten. Ditmaal wil Berlijn de Zuid-Europese toorn niet nogmaals op de hals halen.
Midden maart werpen enkele Zuid-Europese lidstaten voorzichtig het idee op om via zogenaamde coronabonds schuld te vergemeenschappelijken om op lange termijn goedkoop te kunnen lenen op de kapitaalmarkten. In tegenstelling tot enkele andere lidstaten schiet Angela Merkel het openingsbod naar goede gewoonte niet af. Toch moet de ervaren politica opletten: in de zomer van 2015 stemde een deel van haar partijgenoten tweemaal tegen het derde hulppakket voor Griekenland waardoor ze intern onder druk kwam te staan. Ook dat wil de politica aan de vooravond van het einde van haar politieke carrière geen tweede keer zien gebeuren. Tweemaal opletten geblazen dus.
In onder meer Frankrijk interpreteren ze het signaal van Merkel als zodanig – en verkeerdelijk – dat de weg naar Eurobonds open ligt. Onder leiding van Frans president Emmanuel Macron ondertekenen 9 lidstaten, waaronder België, een open brief waarin ze pleiten voor de invoering van coronabonds. Voor Merkel komt het op dat moment erg gelegen dat Nederland zich bij monde van minister van Financiën Wopke Hoekstra (CDA) fel tegen die piste verzet. Ook Oostenrijk en Zweden springen bij momenten mee op de barricade. Het gros van de Zuid-Europese kritiek passeert Berlijn en richt zich vooral op Den Haag, zeker nadat Nederlands premier Mark Rutte deze week voor beroering zorgde toen hij een vrachtwagenchauffeur diets maakte dat hij geen geld aan de Italianen en Spanjaarden zou geven.
Geen Plan B
Vervolgens wordt duidelijk dat Macron geen gecoördineerd plan B in zijn achterzak heeft zitten. Terwijl Italiaans premier Conte alsmaar geïsoleerder blijft vasthouden aan de coronabonds, komen Spanje en Frankrijk met twee verschillende voorstellen op de proppen. Wanneer de spanningen hun hoogtepunt bereiken stelt Merkel een conjunctuurprogramma voor waarbij ze zich bereid toont om de Duitse bijdragen aan de Europese meerjarenbegroting 2021-2027 op te schroeven. Een gulden middenweg met een voornamelijk Duitse stempel die momenteel door de Europese Commissie wordt uitgewerkt. Over de financiering en verdeling van het hulppakket zal de komende weken en maanden nog pittig gediscussieerd worden. Verwacht wordt dat het zowel uit leningen als uit directe transfers zal bestaan.
Omdat Duitsland vanaf 1 juli het voorzitterschap van de Europese Raad op zich neemt, kan het dat overleg nog meer dan voordien naar zijn hand zetten.
Omdat Duitsland vanaf 1 juli het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie op zich neemt, kan het dat overleg nog meer dan voordien naar zijn hand zetten. Dat komt op een uitgelezen moment: nog belangrijker dan de manier waarop de centen via de Europese meerjarenbegroting verdeeld worden, is de vraag waarvoor die centen en investeringen zullen dienen. Komt er een aparte pot voor gezondheid opdat de lidstaten en regio’s zich op een eventuele volgende golf van de pandemie kunnen voorbereiden? En wat met zowel de ecologische als de digitale transitie? Angela Merkel gaf eerder op de week al te kennen dat Duitsland de klimaatdoelstellingen tegen 2030 verder wil aanscherpen. Daarnaast legde de bondskanselier in een recente toespraak een vliegtuigtaks en een financiële transactiebelasting op tafel.
Waakzaamheid
In eigen land doet de bondskanselier het alvast erg goed. Net zoals het gros van de andere Europese staatshoofden en regeringsleiders kan Merkel teren op een rally around the flag-effect en is haar populariteit de hoogte ingeschoten. Ook haar christendemocratische CDU – waarvan ze sinds 2017 geen voorzitter meer is – is op een maand tijd meer dan tien procentpunt in de peilingen gestegen ten koste van de Groenen en de Alternative für Deutschland. Robin Alexander, gerespecteerd journalist bij het Duitse dagblad die Welt schreef recent dat Merkel na bijna zestien jaar eindelijk open en fris is beginnen communiceren naarmate de coronacrisis vorderde.
In tegenstelling tot de bondskanselier hebben de kandidaat-voorzitters Friedrich Merz, Armin Laschet en Norbert Röttgen zich de afgelopen weken niet kunnen onderscheiden. Of een van de drie uiteindelijk ook kanselierskandidaat wordt bij de nieuwe verkiezingen in 2021 is nog onzeker. Wel hebben onder meer gezondheidsminister Jens Spahn (CDU) en voorzitter van Merkels zusterpartij CSU Markus Söder de afgelopen anderhalve maand een uitstekende beurt gemaakt.
De kanselier kan wel nog niet op haar beide oren slapen. De laatste weken is het reproductieratio van het coronavirus opnieuw zachtjes gestegen van 0,7 naar iets minder dan 1. Met het oog op de versoepelingen die zowel het nationale niveau als de deelstaten hebben gepland, baart die stijging zorgen. Merkel legde twee weken geleden glashelder uit waarom het verschil tussen een reproductieratio van 1,1 en 1,2 enorme gevolgen kan hebben voor de eventuele overbelasting van de Duitse ziekenhuiscapaciteit. Woensdag lieten vier grote en gerenommeerde wetenschappelijke instellingen in een open brief alvast weten dat voorzichtigheid aan de orde blijft. De buit is nog lang niet binnen.
