In ‘De bolhoed van mijn vader’ gaat de 87-jarige Gaston Durnez op zoek naar zijn roots in het Pajottenland én in Molenbeek of all places. In ‘Het ABC van Gaston Durnez’ demonstreert hij hoe speels hij nog altijd uit de hoek kan komen.
‘De bolhoed van mijn vader’ (uitgeverij Polis) is een ontroerende miniatuur waarin de 87-jarige Gaston Durnez terugblikt op zijn jeugd in Asse. Rechttoe rechtaan vertelt Durnez hoe hij als zevende zoon in een arbeidersgezin, van wie er vier als kleuters overleden, in de jaren 1920 en 1930 veel zwarte sneeuw heeft gezien, maar er toch ook in alle diepe, prozaïsche miserie de poëzie van beleefde. Als het cliché van de ongelukkige jeugd die a writer’s goldmine blijkt voor iemand opgaat, dan is het wel voor hem.
Herberg naast kerk
Durnez zelf werd geboren in Wervik maar verkaste met vader Cyriel als 3-jarige kleuter naar Asse, de geboortestreek van zijn mama, waar hij door tante Finne werd grootgebracht. Vader was de grote afwezige in een wereld die door vrouwen werd bestierd en waar de jonge Durnez als spelende jongen malgré tout de schoonheid van ontdekte in kleine dingen. Aandoenlijk hoe Durnez hier een verloren pastorale tijd opnieuw tot leven wekt in korte, rake zinnen: ‘In het land van mijn jeugd stond de herberg naast de kerk, zodat de mystiek zich er vaak van deur vergiste.’
Durnez schrijft in de traditie van de grote orale literatuur: met juist gekozen details dus en met veel vaart. In 23 tranches de vie geeft hij een sensuele én lucide inkijk in de modale wereld van de Vlaamse katholieke volksjongen van voor de Tweede Wereldoorlog, waar processies en volksverhalen het leven bepaalden.
16-jarige kostwinner
Durnez laat zien hoe hard dit leven wel kon zijn, zeker wanneer hij als kind van 13 jaar de Tweede Wereldoorlog moet meemaken. Hij is in alle betekenissen van het woord een selfmade man die als 14-jarige en jongste leerling in Koekelberg in een privéhandelsschool terecht kwam waar hij als beste dactylostudent en excellente stenografist furore maakt. Als 16-jarige wordt Durnez dan de kostwinner in het gezin maar ook dat loopt niet altijd van een leien dakje.
Memorabel is zijn beschrijving hoe hij als jonge tiener in Brussel bij een schooluitstap wordt rondgeleid in een vervallen gebouw dat het Mundaneum of Wereldpaleis lijkt te zijn van de visionaire bibliograaf-archivaris Paul Otlet, ‘geestelijke vader van het toverachtige Internet’ die er fungeerde als bejaarde gids en die niemand toen nog kende. Vandaag wordt hij wereldwijd beschouwd als pioner van het Internet en kreeg Otlets Mundaneum een onderkomen in Bergen.
Op straat
Durnez pikte de literatuur haast letterlijk op straat op. In de boerentram naar zijn werk in Brussel ontmoet hij een scholier van de poësis die hem zijn eigenhandig geschreven bloemlezing gedichten meegeeft waarin Durnez onder anderen Wies Moens maar ook Paul van Ostaijen leert kennen. De lokale boekhandelaar in Asse maakt hem ondertussen attent op de cursiefjes van Johan de Maegt, uitvinder van het genre, die Durnez zullen aansporen om even gevat maar ook even lyrisch de werkelijkheid te gaan bekijken. ‘Ge ziet hoe schoon de lelijke wereld is’, schreef De Maegt en dat werd het Timmermansiaanse motto van Durnez’ schrijverij.
Durnez staat vooral bekend om zijn humoristische gepointeerdheid maar in ‘De bolhoed van mijn vader’ ontwijkt hij allesbehalve het schrijnende karakter van zijn prille jeugd. Als er iemand de kleine man begrijpt, zal het Durnez wel wezen die trouwens graag met die kleinheid koketteert. Maar niet om te epateren maar om een zeker verdriet te omspelen over zoveel armoede en onbeholpenheid in zijn familiale situatie. Dat Durnez later bekend werd voor zijn luchtige, prikkelende stijl heeft alles te maken met deze overlevingsstrategie én met zijn pure aangeboren klasse natuurlijk. Wie de zwaarte van het leven wil bedwingen, kan maar beter de licht- en luchtigheid cultiveren.
ABC van Gaston Durnez: van 7 tot 77 jaar
Van deze humoristische, speelse Durnez is ‘Het ABC van Gaston Durnez’ (uitgeverij Abimo) een uitmuntend voorbeeld. In 26 gedichten voor kinderen vanaf 5 jaar – een beetje zoals Robbedoes bestemd is voor iedereen van 7 tot 77 jaar – toont de oude Durnez dat hij het nog steeds kan: gevat en bijzonder inventief uit de hoek komen. Als Apo in plaats van Opa figureert Durnez er in 26 gedichten die de letters van het alfabet volgen én bij de eerste letter van een dier aansluiten. Alleen bij de q moet hij passen en bij de x kiest hij dan maar voor de laatste letter van lynx.
Het boek werd uitgegeven in folioformaat zodat de voorlezende grootouder zijn kleinkind ook telkens een plakkaat kan tonen met de sprekende illustraties van Jacques Maes en Lise Braekers.
Wie verlegen zit om een kerst- of eindejaargeschenk, vindt hier zeker zijn gading. En wedden dat ook oudere kinderen aan Apo – en Oma – zullen vragen om hun nog eens voor te lezen uit ‘Het ABC van Gaston Durnez’?
Frank Hellemans
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier