Beslist de overheid alsnog tot een kernuitstap in 2025?

Een nieuwe studie, besteld door de regering-Michel, zou een dezer dagen het explosieve dossier van de kernuitstap kunnen ontmijnen. Doet ze dat niet, dan zit de regering met een majeur probleem.

Exact 15 jaar geleden kreeg de regering-Verhofstadt I de wet op de ‘geleidelijke’ kernuitstap goedgekeurd: er zouden geen nieuwe centrales bij komen, en de zeven Belgische reactoren mochten niet ouder worden dan veertig jaar. De drie oudste reactoren moesten in 2015 sluiten. Voor de twee jongste, Tihange 3 en Doel 4, lag de deadline in 2025.

Van die wet is in de loop der jaren meermaals afgeweken. Zo ook door de regering-Michel I. Die werd gevormd in 2014, toen een aantal reactoren vanwege de zogenoemde ‘scheurtjes’ waren stilgelegd. Om de onzekerheid over energiebevoorrading weg te nemen, werd in het regeerakkoord opgenomen dat Doel 1 en Doel 2 alsnog tien jaar langer mochten openblijven. Datzelfde akkoord stelt tegelijk expliciet dat in 2025 meteen alle zeven centrales gesloten moeten zijn.

De definitieve kernuitstap werd bovendien niet alleen in het regeerakkoord opgenomen. Eind vorig jaar bereikten de vier energieministers van ons land – Bart Tommelein (Open VLD), Marie-Christine Marghem (MR), Céline Fremault (CDH) en Jean-Luc Crucke (MR) – een akkoord over het energiepact, een stevig document waarin het Belgisch energie- en klimaatbeleid tot 2050 staat uitgetekend. Ook daarin staat dat ons land de komende jaren alle kerncentrales zal sluiten, en dat we het vanaf 2025 zonder kernenergie zullen moeten doen.

Zal dat ook echt lukken? De eerste grote hinderpaal is een politieke. Voorlopig hebben alleen de Brusselse en de Waalse regering het energiepact goedgekeurd. Voor een goedkeuring door de Vlaamse en federale regering is het wachten tot de de N-VA haar zegen geeft. Of die zegen er zal komen, is twijfelachtig. Voorzitter Bart De Wever heeft al een aantal keer laten weten dat hij van de kernuitstap in 2019 een verkiezingsthema wil maken. Van het partijstandpunt maakt hij geen geheim: volgens de N-VA zal België in 2025 nog niet klaar zijn om de gevolgen van de kernuitstap op te vangen. De partij pleit ervoor om Tihange 3 en Doel 4 minstens tot 2035 te laten draaien.

Productieshock

Heeft De Wever een punt? Ja en nee. Als de beslissing over de verkiezingen van 2019 wordt getild, wordt het voor ons land inderdaad zo goed als onmogelijk om de capaciteit van de kerncentrales op te vangen met andere energiesystemen. Maar de N-VA mist met haar standpunt wel de essentie van verschillende rapporten die in 2017 over dit thema zijn gepubliceerd. Zo was er het rapport van Elia. Volgens de beheerder van het hoogspanningsnet is een volledige kernuitstap in 2025 nog altijd mogelijk, maar dan moet die keuze wel nu gemaakt worden. Voorts was er het studiewerk van het universitair onderzoekscentrum EnergyVille en de milieueconoom Johan Albrecht (Universiteit Gent): allemaal komen ze tot de conclusie dat een kernuitstap op redelijk korte termijn haalbaar is; allemaal beklemtonen ze dat die uitstap zware, niet langer uit te stellen inspanningen zal vragen.

De eerste grote inspanning heeft te maken met de ‘productieshock’ die de nucleaire exit met zich mee zou brengen. Vandaag wekken kerncentrales nog bijna de helft van onze stroom op. Wind- en zonne-energie kunnen dat verlies onmogelijk integraal goedmaken. Daarom wordt in de uitgetekende scenario’s vooral gerekend op bestaande en nog te bouwen gascentrales. Elia rekende voor dat ons land tegen 2025 minstens 3600 megawatt aan nieuwe capaciteit nodig heeft. Dat is het equivalent van vier kerncentrales. Als ons land niet inzet op forse energiebesparing, waterkrachtkoppeling of biomassa, hebben we minstens acht nieuwe gascentrales nog.

Tegenstanders van een volledige kernuitstap in 2025 zien vooral in de bouw van die nieuwe gascentrales serieuze problemen. ‘We slagen er nog niet in om in vier jaar een stadion te bouwen, laat staan negen gascentrales’, zei Pieter Timmermans van het Verbond van Belgische Ondernemingen.

Een ander argument is de CO2-uitstoot van gascentrales. N-VA-energiespecialist Bert Wollants wees erop dat de uitstoot van een kerncentrale te verwaarlozen is: 12 gram per kilowattuur, tegenover 490 gram voor een gascentrale. Hij voorspelde dat de kernuitstap de uitstoot door de elektriciteitssector minstens zal verdubbelen. Volgens Mathias Bienstman van de Bond Beter Leefmilieu is dat argument vals. ‘Uit het studiewerk van EnergyVille en Albrecht blijkt dat scenario’s die inzetten op hernieuwbare energie en energiebesparing de emissies laten dalen. Zelfs bij een kernuitstap.’

Net als alle tegenstanders van de kernuitstap heeft Wollants ook bedenkingen bij de kostprijs. Gezien de vele onvoorspelbaarheden – denk aan de evolutie van de energieprijzen, eventuele prijsdalingen, of efficiëntieverbeteringen van de nieuwe technologieën – kun je over dat prijskaartje bijzonder moeilijk schattingen maken. Volgens de EnergyVille-studie zou een piste waarbij de twee jongste kerncentrales nog tot 2035 openblijven jaarlijks 600 miljoen euro minder systeemkosten met zich meebrengen. Maar omdat de studie niet verder kijkt dan 2030, zegt Bienstman, vallen enkele kosten buiten beeld. ‘Op iets langere termijn is dat scenario níét goedkoper, omdat het geen rekening houdt met de kosten voor de vervanging van de kerncentrales in 2035. Bovendien gaat de berekening voorbij aan de kosten van het nucleaire risico, de opslag van kernafval en de ontmanteling van de centrales.’

Bienstman ontkent niet dat er forse investeringen aankomen. ‘Maar die zijn er in alle scenario’s. De vijf oudste kerncentrales moeten sowieso in 2025 dicht. Het N-VA-voorstel schuift alleen de last door naar de volgende generaties, en rekt de risico’s zonder duidelijke voordelen. Behalve dan voor de uitbater van de centrales, Engie Electrabel.’

Wat wil de bevolking?

Terug naar het energiepact. Begin deze maand kwam de N-VA met de vraag naar meer concrete cijfers over de kosten van de aangekondigde kernuitstap. Een antwoord op die vraag moet eerstdaags komen van professor Johan Albrecht, bijgestaan door het Federaal Planbureau. Overtuigt hun rekenwerk de partij niet, dan zit de regering met een majeur probleem. Zowel de energieministers als premier Michel hebben al herhaaldelijk verklaard dat uitstel van de kernuitstap voor hen onbespreekbaar is.

Mogelijk komt een oplossing er in de vorm van een compromis. Dat zou erin kunnen bestaan dat de kernuitstap in 2025 wordt gehandhaafd, zij het met de belofte van ‘nauwkeurige monitoring’ en de mogelijkheid om bij te sturen. Die mogelijkheid staat al in het energiepact, maar kan nog wat meer in de richting van de N-VA-standpunten worden geherformuleerd.

Een andere mogelijkheid is dat de regering valt. De N-VA loopt daarmee wel het risico dat ze gezien zal worden als de saboteur, als de partij die niet brengt wat ze altijd heeft beloofd: verandering. Al is de vraag wel: wíl de bevolking de verandering waarover dit dossier gaat? In 2011 bracht een peiling in opdracht van Greenpeace aan het licht dat twee derde van de Belgen voor de kernuitstap was. Enkele maanden later volgde een peiling in opdracht van het Nucleair Forum, dat de belangen van de nucleaire sector verdedigt. Uit die peiling bleek het tegenovergestelde.