‘Wanneer was het 5 voor 12 voor corona?’

‘De huidige coronacrisis is zoals de klimaatcrisis, maar dan in versneld tempo’, schrijft Stijn Bruers van Effectief Altruïsme België.

Al bijna twintig jaar ben ik betrokken bij de milieubeweging, waar ik samen met andere klimaatactivisten waarschuwde dat het 5 voor 12 is voor het klimaat. We riepen burgers, overheden en bedrijven op tot “Act now!”, waarna we beschuldigd werden van paniekzaaierij en er nog steeds te weinig gebeurde. De huidige coronacrisis is zoals de klimaatcrisis, maar dan in versneld tempo.

Naast de klimaatbeweging vertoefde ik de laatste jaren ook in kringen van effectief altruïsten. En nu de coronacrisis volop woekert, sta ik ervan versteld hoeveel denkstappen die effectief altruïsten verder staan dan ik kon vermoeden. Binnen de effectief-altruïsmebeweging probeert men de wereld te verbeteren en anderen te helpen, op een weldoordachte manier en met de meest effectieve maatregelen. Onderzoeksinstellingen zoals het Global Priorities Institute, het Future of Life Institute en het Centre for the Study of Existential Risk gingen op zoek naar de grootste problemen die nog wel te vermijden of op te lossen zijn, maar die het sterkst verwaarloosd worden.

Omdat pandemische risico’s zo ernstig en tegelijk sterk verwaarloosd zijn, verschenen ze op de radar van effectieve altruïsten. Die verwaarlozing is verbijsterend. Hebben we de afgelopen jaren pandemiemanifestaties gekend? Zagen we gezondheidsactivisten met spandoeken intensieve veehouderijen of vlees- en dierenmarkten bezetten, om te wijzen op het risico van nieuwe zoönotische infecties bij de consumptie van dieren? (Iets waar ik in een eerder opiniestuk, in het begin van de coronapandemie, op wees.) Hoeveel organisaties kennen we die zich bezighielden met het vermijden van pandemieën? Wie stond te roepen dat het 5 voor 12 is voor het coronavirus?

Enkel binnen de jonge effectief-altruïsmebeweging hoorde ik van het belang van bioveiligheid, pandemische paraatheid en mondiale coördinatie bij de aanpak van infectierisico’s. Maar dat leek allemaal nog abstracter dan de klimaatproblematiek. En nu zien we het allemaal voor onze ogen in snel tempo gebeuren. Tijdens de SARS-uitbraak van 2003 waarschuwden wetenschappers ons al van corona en andere gevaarlijke virussen. Nu krijgen we te horen dat we al een coronavaccin hadden gehad, als we hadden geluisterd naar die wetenschappers. Die onderzoekers riepen blijkbaar al jaren om een sterkere capaciteitsopbouw en meer onderzoek en ontwikkeling van virustests, virusremmers en vaccins. Dit geeft ons een blik op de toekomst, hoe het zou voelen om geconfronteerd te worden met oncontroleerbare klimaatverandering, wetende dat men het probleem van klimaatverandering al lang had kunnen voorkomen. De maatregelen ter preventie van corona of klimaatverandering waren zo goedkoop, in vergelijking met wat onze economie nu moet meemaken.

Dus ja, er waren enkele wetenschappers en activisten die riepen dat het 5 voor 12 is om de volgende pandemie te vermijden, maar die kregen te weinig aandacht. Ondertussen keek ik naar effectieve altruïsten, hoe zij erover dachten. Kritisch denken en wetenschappelijk bewijs staan bij hen vooraan. Ik denk dat we vorige maand allemaal wel iemand eens hoorden beweren: ‘Ach, dit virus is zoals de griep, daar sterven ook jaarlijks enkele duizenden mensen van, en na de winter verdwijnt het vanzelf.’ Je kon die persoon dan de vraag stellen: ‘Waarop is dat gebaseerd? Kun je daar argumenten voor geven?’ Nu het duidelijk is dat dit geen gewone seizoensgriep is, kunnen we in de spiegel kijken en erkennen dat we veel te snel conclusies trokken. We wisten echt niet waar we het over hadden. Bij klimaatontkenners duurde het jaren, bij coronaontkenners slechts enkele weken om tot inzicht te komen. Velen excuseren zich nu voor hun coronascepticisme van vorige maand. Onze pandemieontkenning was mogelijks een van onze grootste vergissingen in ons leven.

Die effectieve altruïsten speelden het slimmer: ze verdiepten zich in het wetenschappelijk onderzoek naar ‘superforecasting’ en oefenden zich in denkmethoden om zo accuraat mogelijke voorspellingen te kunnen maken. Ze namen deel aan online voorspellingsplatforms zoals Metaculus, waar collectieve wijsheden en inzichten worden gebundeld. Gezien we vatbaar zijn voor zoveel spontane denkfouten als het gaat over extreme risico’s, is het belang van die vaardigheid van superforecasting niet te onderschatten. De eerste echt beangstigende voorspellingen over het coronavirus, hoorde ik van effectieve altruïsten die gespecialiseerd zijn in bioveiligheid. Een kritiek zoals ‘Het is louter angst zaaien’ was daar niet tegen opgewassen.

Binnen het effectief altruïsme ontstond de organisatie 80.000 Hours (verwijzend naar het aantal uur dat je als volwassene werkt), die op zoek gaat naar de meest ethische carrières met de hoogste sociale impact. Deze organisatie beveelt ook jobs aan in bijvoorbeeld bioveiligheid, wetenschappelijk onderzoek en mondiaal beleid ter preventie van pandemieën. Wie had bijvoorbeeld gedacht dat de job van viroloog Marc Van Ranst zo’n hoge ethische impact heeft?

De effectief altruïstische bioveiligheidsexperts waarschuwden dat er veel te weinig aandacht is voor bijvoorbeeld scenario-analyses. Dat leek me weer zo abstract. Ik ging er ten onrechte van uit dat gezondheidsinstellingen en overheden al wel voldoende hadden nagedacht hoe om te gaan met een pandemie. Nu we al een paar dagen wakker liggen van een gebrek aan mondmaskers, wordt me duidelijk wat die bioveiligheidsexperts bedoelden.

En die experts zijn nog enkele denkstappen verder, door rekening te houden met menselijke irrationaliteiten. Ik had echt niet durven voorspellen dat mensen massaal besloten om op hetzelfde moment toiletpapier te gaan kopen en zo elkaar te besmetten. Nog schrijnender zijn de lockdownfeestjes geweest: wie van die feestvierders ging eerst eens de wiskundige modellen van exponentiële groei erbij halen om in te schatten hoeveel extra doden er kunnen vallen door een extra avond feestvieren? Een inschatting die ik zag passeren: 40% meer doden per dag dat men strenge maatregelen uitstelt.

Tijdens deze coronacrisis zien we bij veel mensen de bereidwilligheid tot solidariteit en altruïsme. Het is zoals de Warmste Week, met dat verschil dat we fysieke afstand bewaren. Nu kan iedereen levens redden, door het advies van experten op te volgen waarmee je voorkomt dat je anderen besmet. Als je gewoon thuis blijft, kun je al gauw tientallen levens redden. Wie had dat gedacht? Voor diegenen die enkele stappen verder willen zetten, kan ik aanraden om je te informeren over effectief altruïsme. Denk je na over een carrière met een hoge ethische impact, dan kun je de belangrijkste bevindingen en aanbevelingen van 80000 Hours lezen. Denk je na over een gift aan een goed doel, dan is bijvoorbeeld het Center for Health Security een optie, of het Good Food Institute, dat ook in Azië actief is in het bevorderen van diervrij vlees. Daardoor kunnen broeihaarden van nieuwe zoönotische ziektes, in het bijzonder vlees- en dierenmarkten, vermeden worden.

Om te eindigen met een positieve noot: vorig jaar werd polio type 3 officieel uitgeroeid verklaard. Eerder hebben we al polio type 2, de pokken en runderpest kunnen uitroeien door moderne wetenschap.

Stijn Bruers is voorzitter van Effectief Altruïsme België en auteur van ‘Morele illusies’ en ‘Beter worden in goed doen’.