Na het filmpje van Tom Van Grieken: ‘Ja, politie mag iemand in het gezicht slaan, maar leek hier onnodig’

De beelden waarop Tom Van Grieken (Vlaams Belang) een mep in het aangezicht krijgt van een Brusselse agent zorgt voor beroering. Vijf vragen over het incident.

De kans is groot dat u het filmpje ondertussen hebt gezien. Tijdens de betoging van de zorgsector, waaraan het Vlaams Belang wenste deel te nemen, kwam het dinsdag tot een confrontatie met de Brusselse politie. Daarbij kreeg Vlaams Belangvoorzitter en parlementslid Tom Van Grieken een slag in het gezicht. Volgens VB’ers zou Kamerlid Ellen Samyn een kniestoot hebben gekregen nadat ze op de grond werd gewerkt.

Is er sprake van ongeoorloofd geweld door de politie? Het Comité P, de politiewaakhond, buigt zich op verzoek van minister Annelies Verlinden (CD&V) over het incident. Brussels burgemeester Philippe Close (PS) krijgt de volle laag van het Vlaams Belang. Hij wordt beschuldigd van het inschakelen van ‘Franstalige agenten om te kloppen op betogers’.

Op sociale media circuleren allerhande beweringen over welk geweld politie wel of niet mag gebruiken. Wat klopt en wat niet? Vijf vragen.

Mag je de politie aanraken?

Op de beelden is te zien hoe Tom Van Grieken voorafgaand aan de slag een politieagent duwt. Dat duw-en-trekwerk ontstaat nadat die agent het bevel heeft gekregen om een spandoek van de partij in beslag te nemen. ‘In principe mag je een agent niet duwen’, zegt professor politierecht Dirk Van Daele (KU Leuven). ‘Dat staat gelijk aan weerspannigheid, een misdrijf dat bestraft kan worden.’

De politie is getraind om koelbloedig te blijven. ‘De politie is een frontlijndienst en moet het hoofd koel houden in de moeilijkste omstandigheden’, legt Van Daele uit. ‘Agenten worden opgeleid om te de-escaleren, of de rust te doen terugkeren zonder geweld te gebruiken.’

Mag de politie mensen in het gezicht slaan?

Ja, maar alleen onder specifieke omstandigheden. ‘Wanneer iemand tijdens een fouillering of arrestatie begint te slaan, is er geen enkele reden waarom een agent niet zou mogen terugslaan of bepaalde slagen moet schuwen’, zegt Van Daele.

Er zijn wel drie voorwaarden om klassiek geweld te gebruiken – dus nog los van het gebruik van handboeien of vuurwapens. Van Daele: ‘Geweld mag als het een wettig doel heeft. Het moet passen binnen de normale uitoefening van bevoegdheden en binnen de opdracht. In dit concrete geval lijkt dat in orde: de orde moest worden gehandhaafd en de politie zegt dat er weerspannigheid was bij het Vlaams Belang.’

De tweede voorwaarde is subsidiariteit. ‘Anders gezegd: geweld is het laatste redmiddel. Eerst moeten andere vormen van de-escalatie uitgeput zijn. Daar kun je in dit geval over twisten.’

Dat geldt ook voor de laatste voorwaarde: de proportionaliteit. Het geweld van de politie moet evenredig zijn aan dat van de agressor. ‘Hoewel we altijd moeten opletten met filmpjes, lijkt het Vlaams Belang op wat duw-en-trekwerk na niet gewelddadig. Er waren ook voldoende politieambtenaren aanwezig. Bovendien zien we dat de aanwezige officier de politieambtenaar die de slag uitdeelt meteen wegtrekt. Dat duidt er toch op dat de agent zijn koelbloedigheid had verloren.’

(Lees verder onder de preview)

Mag je de politie filmen?

De beelden van het handgemeen deden al snel de ronde op sociale media. Maar mag je de politie wel filmen?

Dat mag. Of toch als er een interventie bezig is. Een filmpje van een agent die al dan niet in burgerkledij op een terrasje zit, heeft geen maatschappelijke meerwaarde.

‘Filmen mag omwille van je eigen veiligheid’, zegt privacy-activist Matthias Dobbelaere-Welvaert. ‘Dat doe je het best door letterlijk uit te spreken dat je begint te filmen.’

De politie mag je smartphone dus niet in beslag nemen.

Daarnaast is filmen ook toegestaan in het kader van (burger)journalistiek. ‘Zolang de beelden een bepaalde situatie scheppen, vervallen de privacyrechten grotendeels van degenen die gefilmd worden. Denk aan het filmen van een interventie van tientallen agenten op een recreatiedomein.’

De moeilijkheden beginnen pas echt bij de publicatie van de beelden, zegt Dobbelaere-Welvaert. ‘Een politieagent die een opdracht vervult, heeft een publieke functie en geniet dus minder privacy dan een gewone burger. Maar dat betekent niet dat je elke agent zomaar herkenbaar op Facebook mag zetten.’

In de plaats van het Vlaams Belang had Dobbelaere-Welvaert de gezichten van de agenten geblurd en hun stemmen onherkenbaar gemaakt. ‘Technisch gezien is dat veel makkelijker dan 5 à 10 jaar geleden. Je had het gezicht van de bewuste agent niet nodig om de situatie aan te klagen. Al had de agent wel kunnen raden dat de beelden het nieuws en de sociale media zouden halen. Als je een slag verkoopt aan een partijvoorzitter, goed wetend dat er camera’s draaien, dan valt dat binnen de verwachtingen.’

Hoe dan ook is het aan de rechtbank om te oordelen of de herkenbare publicatie geoorloofd is. In een belangrijk arrest van het hof van beroep van Gent in mei oordeelden de rechters dat het publiceren van herkenbare beelden van de politie niet door de beugel kon. De burger in kwestie wilde via de publicatie op Instagram een ‘maatschappelijk probleem’ aankaarten, maar omdat de beelden zonder duiding werden gepubliceerd, werd die verdedigingslijn verworpen.

Is er een probleem met geweld door de politie?

Geweld door de politie komt al bij al weinig voor, en als het gebeurt wordt het goed aangepakt, meent Van Daele. ‘In tegenstelling tot wat men soms beweert, is dit goed geregeld. Het is een belangrijk punt in de politieopleiding. Daarnaast wordt na elk groot geweldincident – zeker bij vuurwapengebruik – een onderzoek opgestart door het Openbaar Ministerie.’

Daarnaast kunnen mensen bij het Comité P terecht met een aangifte of klacht. Het Comité werkt volledig onafhankelijk. Ook bestaat de kans om naar de Algemene Inspectie te stappen, dat onder de ministers van Binnenlandse Zaken en Justitie valt.

‘Uiteraard zijn er soms gevallen waarbij de politie over de schreef gaat, maar dat is overal zo’, aldus Van Daele.

Is er een probleem met geweld op de politie?

‘Er is criminologisch onderzoek dat stelt dat het toeneemt’, zegt Van Daele. ‘Men koppelt dat aan de polarisatie in de samenleving, en het feit dat mensen steeds minder gezagsberoepen aanvaarden. Denk ook aan brandweerlui of ambulanciers.’

Bij de politievakbonden leeft al langer de frustratie dat er te weinig wordt opgetreden tegen geweld tegen de politie. Minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) zegt dan weer dat er nultolerantie bestaat.

‘Eigenijk hebben ze allebei gelijk’, meent Van Daele. ‘Als het geweld tot een verwonding bij de agent leidt, wordt er altijd vervolgd. Dat staat ook zo in een richtlijn die de minister samen met het College van procureurs-generaal heeft opgesteld. Maar als er geen verwonding is en het geweld beperkt blijft, klopt het dat er vaak niets mee gebeurt.’