Terwijl premier Bart De Wever (N-VA) de welvaartsstaat probeert te vernieuwen, zit het Vlaams Belang van Tom Van Grieken hem op de hielen. ‘De hoge scores in de peilingen mogen verrassend genoemd worden.’
Vanaf het dakterras, met een wapperende Vlaamse Leeuw achter zich, wijst Tom Van Grieken een groepje journalisten de verschillende Brusselse herkenningspunten aan. Rechts ligt het bureau van Freya Van den Bossche (Vooruit), voorzitter van het Vlaams Parlement. Aan de overkant bevinden zich de kantoren van het federaal parlement. En links ligt de Wetstraat 16, uitvalsbasis van premier Bart De Wever (N-VA).
De Vlaams Belang-voorzitter heeft op 16 september verzamelen geblazen in zijn gloednieuwe partijgebouw. Het pand in de Hertogstraat, zes verdiepingen hoog, is volledig in handen van de rechts-radicale partij. Officieel wordt er met geen woord gerept over het prijskaartje, maar het bedrag van 12 miljoen euro doet de ronde. Het interieur onderging een renovatie. Alles oogt fris, de zalen ruiken naar verf.
De ingebruikname van het nieuwe partijhoofdkwartier is symbolisch voor de staat waarin het Vlaams Belang zich bevindt. Het verschil met het vorige partijgebouw, aan het Madouplein, kan niet groter zijn – de gammele lift daar was niets voor bangeriken. Van Grieken ziet politiek als een volgehouden inspanning. Ook als het gaat over financieel beheer denkt hij op lange termijn, en daarom steekt hij het geld, net als de N-VA, in waardevol vastgoed – iets wat zijn voorgangers hebben nagelaten.
‘De regering kan niet zwijgen over migratie uit angst dat het thema meer zichtbaarheid geeft aan het Vlaams Belang.’
Haasje-over
Het Vlaams Belang zit goed in zijn vel. De teleurstelling van de verkiezingen van vorig jaar, waarbij niet Van Grieken maar De Wever de grootste werd, lijkt doorgespoeld. Meer dan ooit laat de voorzitter zijn verkozenen inhoudelijk werk leveren in de parlementen. In Ninove draagt Guy D’haeseleer de sjerp, en in Izegem, Brecht en Ranst behoort het cordon sanitaire tot het verleden.
Het Vlaams Belang blijft het uitstekend doen in de peilingen. Natuurlijk moeten we een slag om de arm houden: het is máár een peiling, alles is relatief – dat is een van de lessen van 9 juni 2024. Maar toch. Sinds de verkiezingen is de partij allesbehalve ingezakt. Dat leidde tot een opmerkelijk resultaat in de laatste Grote Peiling van DPG Media. Het Vlaams Belang doet opnieuw haasje-over met de N-VA en is met 26,7 procent de grootste partij. Bij de verkiezingen behaalde ze nog 21,8 procent.
Die hoge score mag verbazingwekkend genoemd worden. Ja, Bart De Wever blijft de populairste in de populariteitspolls. En nee, zijn N-VA (23,4%) wordt niet zwaar afgestraft voor haar regeringsdeelname op Vlaams en – voor het eerst sinds 2018 – op federaal niveau. Maar de wereld is veranderd. Sinds Donald Trump 2.0 in januari aantrad, worstelt Europa met een existentiële crisis, de zoveelste.
De hele veiligheidsstructuur wordt hertekend. De Russische dreiging is op haar hoogste punt sinds het einde van de Koude Oorlog. Premier De Wever neemt de handschoen op. Als overtuigd NAVO-voorstander en supporter van een sterk Europa steunt hij Oekraïne onomwonden.
De oppositie heeft het traditioneel moeilijk tijdens de wittebroodsweken van een nieuwe regering – de Arizona-ploeg is sinds februari bezig. ‘Bovendien heeft het Vlaams Belang sindsdien amper aandacht gekregen’, zegt politoloog Nicolas Bouteca (UGent). ‘De hoge scores mogen dus verrassend genoemd worden.’
Twintig keer De Wever
Met de campagne ‘Wie gelooft hem nog?’, een variant op het bekende verwijt uit 2007 van Yves Leterme (CD&V) aan het adres van toenmalig premier Guy Verhofstadt (Open VLD), richt de partij alle pijlen op Bart De Wever.
Een filmpje van een anoniem account op socialenetwerksite X stak de draak met de passage van Van Grieken bij De zevende dag. Na de ‘goeiemiddag’ van journalist Michaël Van Droogenbroeck volgde een compilatie van elke keer dat Van Grieken de woorden ‘Bart De Wever’ uitsprak in een klein uur tijd. Ter info: een stuk of twintig keer.
Ninove is een laboratorium geworden voor Guy D’haeseleer – al is ‘speeltuin’ wellicht een beter gekozen term.
Die campagne kreeg overigens kritiek van N-VA-voorzitter Valerie Van Peel na de verijdelde jihadistische terreuraanslag op De Wever. De actie zou de polarisering aanzwengelen. Volgens het Vlaams Belang is haar kritiek van de pot gerukt.
De strategie van Van Grieken kan makkelijk verklaard worden, zegt politoloog Laura Jacobs (UAntwerpen), die zelf postelectoraal onderzoek uitvoerde. ‘We weten dat er een heel grote uitwisseling van kiezers plaatsvindt tussen het Vlaams Belang en de N-VA. Ze vissen in dezelfde vijver. In de campagne maakte De Wever het verschil door kiezers binnen te halen die anders voor het Vlaams Belang hadden gestemd, én door twijfelende of nieuwe kiezers te overtuigen.’ U herinnert zich wellicht hoe het kookwekkertje van de bomma fataal werd voor Van Grieken in het VTM-programma Het Conclaaf.
Dat partijen verliezen nadat ze geregeerd hebben, behoort tot de normale gang van zaken – misschien nog meer als die regering moest bezuinigen, zoals De Wever inziet. Maar geen enkele grote hervorming waarover al beslist werd, zoals de pensioenhervorming en de beperking van de werkloosheid in de tijd, is al voelbaar. Nog geen enkele Belg heeft aan den lijve ondervonden wat Arizona betekent.
Asielshoppen
Wat zegt dat over het perspectief voor het Vlaams Belang? ‘Vlaams Belang-kiezers liggen vooral wakker van migratie, maar een groot deel van hen bevindt zich in een sociaal-economisch precaire situatie’, zegt Jacobs. ‘Als zij voelen dat ze getroffen worden door de regering, zou dat het Vlaams Belang in de kaart kunnen spelen, zeker als Van Grieken succesvol de link kan leggen met migratie.’
Dat doet Van Grieken nu al. Dat de regering durft te denken over hoger remgeld bij de dokter, maar niet wil raken aan de ‘migratiefactuur’, noemt hij ‘ronduit asociaal’. Een meerwaardetaks voor de ‘sterkste schouders’ doet de partij af als extra lasten voor de hardwerkende Vlaming.
Het migratiethema blijft prominent in de hoofden van de kiezer. Niet alleen in België, maar in heel Europa. Het thema zal niet snel verdwijnen, en De Wever praat er geregeld over. In het buitenland zegt hij dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens beknot moet worden in zijn beweegruimte. Binnen de EU is De Wever een roerganger in een migratiekritische club die sinds kort ook grote broer Duitsland in haar rangen telt.
In eigen land moet minister van Migratie Anneleen Van Bossuyt (N-VA) het ‘asielshoppen’ tegengaan. ‘Het belangrijkste voor Arizona is dat er geen interne discussie over het migratiebeleid ontstaat, maar dat de maatregelen voor zich spreken’, zegt Nicolas Bouteca. Dat lukt voorlopig.
‘De regering kan niet zwijgen over migratie uit angst dat het thema meer zichtbaarheid geeft aan het Vlaams Belang, de eigenaar van dat thema’, zegt Jacobs. ‘Maar er is ook een risico. Anneleen Van Bossuyt kan succesvol zijn in het weigeren van opvang, maar daarmee komen er niet per se minder mensen naar ons land. Met als resultaat: meer mensen op straat, wat minstens de perceptie van onveiligheid verder aanwakkert. Dat geeft radicaal-rechts opnieuw wapens in handen.’
Ninoofse speeltuin
In de nationale politiek liggen er dus mogelijk nog kansen voor het Vlaams Belang. Op lokaal niveau experimenteert de partij. Sinds zijn overwinning in oktober 2024 is Ninove een laboratorium geworden voor Guy D’haeseleer – al is ‘speeltuin’ een beter gekozen term. Een flyeractie van de socialistische vakbond ABVV werd plompweg verboden door de burgemeester. En waarom? Omdat het ABVV leden van het Vlaams Belang weert.
‘Het Vlaams Belang heeft amper aandacht gekregen. De hoge scores in de peilingen mogen dus verrassend genoemd worden.’
Uiteindelijk liet D’haeseleer zijn eigen verbod niet handhaven. Hij wil de politie inzetten ‘voor belangrijke dingen’. Vlaams minister van Binnenlands Bestuur Hilde Crevits (CD&V) laat de in haar ogen absurde maatregel onderzoeken. D’haeseleer tastte de grens af af: hoe ver kan hij gaan? ‘Ironisch voor een partij die zegt dat ze een voorvechter is van de vrijheid van meningsuiting’, zegt Bouteca.
Ook in de omgang met de pers zoekt de partij grenzen op. Al meer dan een jaar heeft het Vlaams Belang alle communicatie verbroken met twee journalisten van Het Nieuwsblad en De Standaard die het Vlaams Belang opvolgen. Telefoons worden niet opgenomen, vragen blijven onbeantwoord. Via een advocaat stuurde Van Grieken onlangs een van hen een brief voor het geval die het nieuwe hoofdkwartier zou willen betreden: de politie zou worden ingelicht.
Beide journalisten hebben de partij oneerlijk behandeld, zo verdedigt Van Grieken die beslissing. Partijgebouwen zijn geen openbaar domein. Bovendien vindt hij niet dat hij de kranten saboteert, want andere journalisten van diezelfde titels blijven wel welkom.
‘Maar de redactie beslist wie wat opvolgt’, zegt Charlotte Michils, algemeen secretaris van de Vlaamse Vereniging van Journalisten (VVJ). Wat er gebeurt in de Verenigde Staten zou ook bij ons de ogen moeten openen, zegt ze. ‘Er wordt in ijltempo een angstklimaat gecreëerd, denk aan de schadevergoeding van 15 miljard dollar die president Donald Trump eist van The New York Times. Het enige antwoord van de pers kan daarom zijn: jullie doen jullie job, wij de onze.’
Meesterlijke Meloni
België is geen eiland. Radicaal-rechts doet het in veel landen goed en zit steeds meer aan de knoppen. Begin deze maand behaalde de partij van Trump-aanhanger Andrej Babis een overwinning bij de Tsjechische parlementsverkiezingen. In Nederland blijft Geert Wilders ondanks zijn aandeel in de val van de regering de grootste in de peilingen. In Italië surft de uiterst rechtse premier Giorgia Meloni zelfs naar een budget binnen de Europese regels, zo benadrukt Van Grieken fijntjes.
‘Maar Meloni behoort niet tot de Europese politieke familie van Van Grieken’, zegt professor Europese politiek Steven Van Hecke (KU Leuven). Meloni zit niet bij de Patriotten voor Europa, maar in de ECR-fractie, waartoe ook de N-VA behoort. Regeringspartij Lega van vicepremier Matteo Salvini is wél een Europese bondgenoot. ‘Meloni speelt het Europese spel meesterlijk’, zegt Van Hecke. ‘Net omdat ze ver weg blijft van de grote helden van Van Grieken, zoals de Hongaarse premier Viktor Orbán.’
Tom Van Grieken steekt geld in waardevol vastgoed, iets wat zijn voorgangers hebben nagelaten.
Volgens Van Hecke valt Meloni dezer dagen beter te vergelijken met De Wever. ‘Ze varen een centrumrechtse koers zodat niet alle kiezers naar radicaal-rechts gaan.’
Dat zie je ook in Hongarije, waar een verenigd front Orbán wil verslaan in april. In tegenstelling tot uitdagers uit het verleden vaart Peter Magyar een centrumrechtse koers. ‘Hem zul je niet snel op de Budapest Pride zien, want dan verliest hij een deel van de kiezers die hij wil inpikken van Orbán’, zegt Van Hecke. Ook de Poolse premier Donald Tusk versloeg in 2023 met een gedeeltelijk conservatief programma de rechts-radicalen van de PiS.
‘Ja, radicaal-rechts gaat erop vooruit en zal nog wel vaker aan de macht komen’, zegt Van Hecke. ‘Als u dan de vraag stelt wie het Vlaams Belang kan stoppen, dan is het antwoord: de N-VA. Het spijt me voor groenen en sociaaldemocraten, maar de échte strijd vindt plaats op de rechterzijde.’
In dat opzicht biedt de grote hervormingsagenda aan De Wever toch nog een kans, zegt Bouteca. ‘Aan het einde van zijn openingscollege politologie aan de UGent vorige week zei De Wever dat er consequenties zullen zijn als hij niet kan hervormen zoals hij wenst. Hoe ik dat interpreteer? Als het niet anders is met “BDW”, dan hoeft het niet meer voor de N-VA, want dan kan de partij toch niet veel winnen met het besturen van dit land. Maar als grote symbolische hervormingen, zoals de beperking van de werkloosheid of zelfs de afschaffing van de Senaat, goed verlopen, dan toont hij dat in de politiek toch iets mogelijk is.’
Van Grieken heeft een eigen verklaring voor de hoge score van zijn partij in de peilingen. ‘In de journalistieke bubbel hebben we de verkiezingen van 9 juni verloren, maar we waren de op een na grootste partij en haalden een miljoen kiezers. De mensen die toen het bolletje bij Vlaams Belang hebben ingekleurd, gaan vandaag echt niet voor de N-VA of de CD&V kiezen. Voor ons is het best aangenaam dat we de N-VA haar eigen verkiezingsprogramma kunnen voorleggen. Het is alsof we premier Guy Verhofstadt confronteren met zijn Burgermanifesten.’
