De Russische militaire dreiging deed Zweden al in 2017 besluiten om opnieuw een vorm van dienstplicht in te voeren. Sinds de inval in Oekraïne laten steeds meer Europese landen zich door dat Zweedse model inspireren.
Hoe groot wordt het Russische gevaar vandaag precies ingeschat? Om die vraag te beantwoorden is het leerzaam om te kijken naar de Europese landen waar de militaire dienst op de een of andere manier opnieuw verplicht is. Veelbetekenende vaststelling: op Polen na bestaat de dienstplicht in álle Europese landen die aan Rusland grenzen.
Of andere landen dat voorbeeld maar beter volgen? Sinds de Russische inval in Oekraïne en de verkiezing van Donald Trump, lijken ze toch steeds meer in die richting te denken.
Wellicht niet toevallig was Zweden een voortrekker. Geprangd tussen twee buurlanden van Rusland (Finland en Noorwegen) en slechts door een vrij smalle zee gescheiden van de Baltische staten, besloot Zweden al in 2017, kort na de bezetting van de Krim in 2014, de dienstplicht weer in te voeren – die toen nog maar net afgeschaft was.
Die maatregel was volgens de Zweedse overheid nodig omdat de afschaffing van de legerdienst tot een nijpend tekort aan militairen had geleid. Belangrijke nuance wel: de Zweedse dienstplicht is een stuk selectiever dan de dienstplicht zoals wij die tot 1992 in ons land hebben gekend. Alle 18-jarige Zweedse mannen én vrouwen krijgen er sinds de herinvoering een verplicht in te vullen brief die naar hun motivatie peilt. Als die motivatie voldoende groot wordt geacht, worden ze verder gescreend. De kandidaten zijn pas verplicht als ze uiteindelijk worden geselecteerd.
Het ‘Zweedse model’ werd, zeker sinds de Russische inval in Oekraïne, door veel landen met een vergelijkbaar personeelstekort een voorbeeld genoemd.
Loting
Al zou het even duren voor die landen ook concreet stappen in die richting zouden zetten. Misschien wel het opvallendste voorbeeld is Duitsland. Om evidente redenen was Duitsland na de Tweede Wereldoorlog een eerder voorzichtige militaire speler geworden. Nauwelijks enkele dagen na de Russische aanval kwam daar, op zijn minst in woorden, verandering in. Toenmalig kanselier Olaf Scholz (SPD) sprak in een redevoering over een Zeitenwende, een historisch keerpunt, en kondigde meteen 100 miljard extra investeringen in defensie aan.
Die extra investering betekende grote investeringen in materieel. Maar uiteraard is er ook man- en vrouwkracht nodig om dat materieel te bedienen. Vandaag beschikt de Bundeswehr over goed 180.000 militairen. Dat moeten er over tien jaar 260.000 zijn, aangevuld met nog eens 200.000 reservisten.
‘Jongeren begrijpen weer beter waarom defensie belangrijk is.’
Volgens de huidige kanselier Friedrich Merz (CDU) was dat tekort alleen aan te vullen door een herinvoering van de in 2011 opgeschorte dienstplicht. Na onenigheid met de sociaaldemocratische coalitiepartner SPD werd onlangs een compromis goedgekeurd. Net zoals in Zweden krijgen 18-jarige Duitsers (mannen en vrouwen) vanaf volgend jaar een vragenlijst toegestuurd. Daarnaast wordt er – enkel voor mannen – nog een verplichte fysieke en mentale keuring ingevoerd. Wie geschikt geacht wordt voor de militaire dienst, mag bij het leger gaan. Als op die manier niet voldoende vrijwilligers worden gevonden, komt er een diensplicht. Opmerkelijk: volgens het nieuwe wetsvoorstel zullen de uiteindelijke kandidaten, net als in Denemarken, door loting worden geselecteerd.
Militair expert Sven Biscop (UGent, Egmontinstituut) sluit niet uit dat het straks daadwerkelijk tot zo’n loting komt. ‘De Duitsers moeten op militair vlak in heel korte tijd een cultuuromslag maken’, zegt hij. ‘De regering wil een andere mentaliteit creëren, terwijl zoiets meestal veel tijd vergt.’
Aan die ‘mentaliteit’ moet volgens Biscop minder gewerkt worden in de Scandinavische landen. ‘De legerdienst heeft er traditioneel een veel positievere connotatie. Jonge mensen bieden zich daar makkelijker vrijwillig aan, onder meer omdat het positief staat op hun cv.’
Reservisten
Scandinavië, en meer bepaald Zweden, diende ook als voorbeeld voor defensie in Nederland, dat het aantal militairen op wat langere termijn wil verdubbelen. Ook bij onze noorderburen krijgen 17-jarigen sinds dit jaar een vragenlijst toegestuurd die peilt naar hun interesse in de militaire dienst. Maar anders dan in Zweden is het invullen niet verplicht, en is er van heractivering van de dienstplicht voorlopig geen sprake.
En België? Hoewel de legerdienst officieel alleen opgeschort is – en dus niet afgeschaft – lijkt de kans op een herinvoering voorlopig niet zo groot. Volgens de bevoegde minister Theo Francken (N-VA) is dat alleen al logistiek niet haalbaar. Wel wil Francken in ons land op korte termijn meer militairen verhogen: van 25.000 nu naar 29.000. Op zijn initiatief werd daarom zopas een brief naar alle 17-jarigen gestuurd. Doel is hen, onder meer met ‘een aantrekkelijk loon’, warm te maken voor een Vrijwillig Militair Dienstjaar.
‘Ik vind dat een goede aanpak’, zegt Biscop. ‘Ik ga ervan uit dat een beperkt aantal jongeren zal intekenen, en op die manier overtuigd zal worden van een carrière in ons leger. Een overrompeling wordt het waarschijnlijk niet. Maar ik zie bij mijn eigen studenten dat de interesse om bijvoorbeeld reservist te worden groeit. Jongeren begrijpen weer beter waarom defensie belangrijk is.’
