Uitgerekend in de week van Rerum Novarum, het feest van de christelijke arbeidersbeweging, is bekend geraakt dat de federale regering de werklozen nog harder treft dan geweten was. Als CD&V, Les Engagés en Vooruit hoopten om daarmee stilletjes weg te komen, is dat alvast mislukt.
‘Er zitten toch geen journalisten in de zaal? Ik denk dat niemand dat snapt, en al zeker journalisten niet. Maar werklozen zullen daardoor vanaf volgend jaar 200 euro minder aan werkloosheidsuitkering krijgen.’ De bewuste ‘daardoor’ is de afschaffing van de belastingaftrek voor werklozen. De man die het ‘geheimpje’ verklapte aan een volle zaal is niemand minder dan Wesley De Visscher, de kabinetschef van vicepremier en minister van Financiën Jan Jambon (N-VA). De kans is groot dat de snode (en tot hij hem zelf bij het publiek verklapte, onbekende) maatregel uit de koker van De Visscher zelf komt.
Een grote mond opzetten, zeker als dat niet nodig is: in de Wetstraat betaalt dan altijd iemand de rekening. Dit keer zijn dat in eerste instantie ongetwijfeld de ‘linkse’ regeringspartijen die deze maatregel niet hebben tegengehouden. Ze hebben er ook niet over gecommuniceerd. Met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid krijgt de N-VA die loslippigheid op haar beurt terugbetaald. Kabinetschefs die voor het grote publiek over de achterkant van het beleid van hun eigen minister communiceren: het is zelden een verstandig idee.
Sterkste schouders?
De parlementaire oppositie lijkt (of leek) zich te focussen op de vraag of de kabinetschef geen deontologische regels heeft overtreden door op een betalende causerie van Syntra en haar bedrijfsopleider SBM te verschijnen. De Visscher zelf werd niet betaald, maar wie erbij wilde zijn, dokte 160 euro. Terwijl de oppositie, vanuit politiek oogpunt, De Visscher eigenlijk dankbaar mag zijn dat hij zo nodig wilde aantonen hoeveel slimmer hij wel is dan de verzamelde Belgische journalisten. En blijkbaar ook dan de verzamelde oppositie, en dan vooral bij de links-progressieve partijen PVDA-PTB, Groen en Ecolo. Daar heeft tot nu toe ook niemand gezien of begrepen wat de werkelijke effecten zijn van alle, vaak zeer technische maatregelen uit het federale regeerakkoord.
De oppositie mag De Visscher eigenlijk dankbaar zijn dat hij zo nodig wilde aantonen hoeveel slimmer hij wel is dan de verzamelde Belgische journalisten.
Ze waren nochtans zichtbaar, voor wie het wilde of kon begrijpen. De begrotingstabellen bij het regeerakkoord tonen heel precies hoeveel het schrappen van de belastingaftrek zal opbrengen: 370 miljoen euro. Wie kan rekenen, weet dus dat de werklozen 200 euro per maand zullen moeten ophoesten. Dat is niet niks. Het maandelijkse brutobedrag van zo’n werkloosheidsuitkering varieert per categorie. Voor een samenwonende met gezinslast ligt het bedrag tussen 1773 en 2231 euro, voor een alleenstaande tussen 1437 en 2213 euro, voor samenwonende werklozen tussen 745 en 2231 euro. Op deze beperkte bedragen is 200 euro een behoorlijk zware last, en dat voor mensen die niet bepaald beschikken over ‘de sterkste schouders’ van het land.
Dat komt bovenop de beperking van de werkloosheidsvergoeding in de tijd. De regering had nochtans altijd principieel gesteld dat werklozen voor een strikt afgebakende periode zelfs recht hadden op een decente uitkering, hoger dan voorheen, maar niet voor altijd. Daarom zouden de uitkeringen tijdens de eerste drie maanden werkloosheid verhoogd worden. Alleen – en daarover werd door de regeringspartijen ook amper gecommuniceerd – is zelfs dat halvelings fake nieuws, want het loonplafond om recht te hebben op die royale uitkering is mee verhoogd. Dat betekent in de praktijk dat die compensatie alleen bedoeld is voor beter verdienende werknemers die werkloos worden. En nu komt er voor de hele groep die inlevering van 200 euro per maand bij. In werkelijkheid heeft de regering De Wever dus én de uitkeringen van de werklozen doen dalen, én heeft men die lagere uitkeringen vervolgens beperkt in de tijd. En vervolgens communiceert men daar niet over, of toch niet eerlijk.
Horeca aan de kust
Waarbij de vraag zich opdringt: waarom hebben Vooruit (’Voor uw koopkracht’, staat op hun website, maar dan toch niet echt voor die van de werklozen), CD&V (‘Tijd voor meer balans’) en Les Engagés (‘Le courage de changer’) dit mee goedgekeurd? En ook: waarom was het, in tegenstelling tot de inlevering van de overheidspensioenen en de beperking van de werkloosheid in de tijd, géén thema (of alleszins geen heldere eis) bij de vakbondsbetogingen?
Het laatste antwoord is er een van strategisch aard. De belastingaftrek zou 370 miljoen euro per jaar opbrengen. Tegen 2029 zou de beperking van de werkloosheidsuitkeringen in de tijd leiden tot een (weliswaar betwiste) opbrengst voor de regering van 1,9 miljard euro, de besparing op de ambtenarenpensioenen zou 2,5 miljard opleveren. Dat is samen 4,4 miljard euro. Omdat de vakbonden niet op alles kunnen schieten, werd gekozen om het hardst te protesteren tegen de maatregelen met het grootste effect.
De geschiedenis leert dat werkloosheid zelfs bij arbeiderspartijen of partijen met een arbeidsvleugel altijd al een beetje stiefmoederlijk behandeld werd.
Maar wat met de Vlaamse socialisten en de andere regeringspartijen met een ‘sociaal profiel’? De geschiedenis leert dat werkloosheid zelfs bij arbeiderspartijen of partijen met een arbeidsvleugel altijd al een beetje stiefmoederlijk behandeld werd: dat gaat namelijk om personen uit de actieve leeftijdsgroepen die om allerlei redenen niét aan het arbeiden zijn.
Toen werkgevers en vakbonden in 1944 hun beroemde Sociaal Pact afsloten, was verzekering tegen de werkloosheid — naast ziekte, invaliditeit, pensioen en kinderbijslag — nochtans een van de vijf belangrijke pijlers van de sociale zekerheid. Zij het dat de werklozen toen al een tikje strenger werden aangepakt dan de anderen: uitkeringen worden berekend op 60 procent van het loon, behalve de werkloosheid, daar werd gekozen voor een – lager – forfaitair bedrag.
In 1973, de allerlaatste uitloper van de golden sixties (de oliecrisis sloeg dat jaar toe), besliste de regering die geleid werd door de Franstalige socialist Edmond Leburton (een klassieke tripartite van socialisten, christendemocraten en liberalen) om ook de werkloosheidsuitkeringen procentueel te berekenen. In vergelijking met andere landen (waar de grens vaak op 70 procent lag) waren de Belgische uitkeringen nog altijd vrij laag. Maar dat had men bij het oude Sociaal Pact uit 1944 al gecompenseerd door mensen die van een uitkering leefden een belastingkrediet toe te kennen, en dat bleef zo.
Als nadien in de jaren 1970 de economische crisis voluit toeslaat en de werkloosheid torenhoog piekt, wordt uit financiële overwegingen voor het eerst stevig ingegrepen. Merkwaardig genoeg was het de Vlaamse socialist Roger De Wulf die tussen 1979 en 1981 als minister van Arbeid en Tewerkstelling een aantal strenge maatregelen invoert: de werkloosheid voor samenwonenden wordt stevig ingeperkt, schoolverlaters krijgen een wachttijd opgelegd vooraleer ze hun uitkering krijgen. Dat is nog altijd zo.
Draagvlak
Het lijkt wel alsof de socialisten met het verstrijken van de jaren minder bereid zijn om werklozen te verdedigen. En als zij het niet doen, dan zeker niet de andere regeringspartijen aan tafel. Uitgerekend tijdens de regering Di Rupo (2011-2014) besliste Monica De Coninck, SP.A-minister van Werk – ‘Al wie poten en oren heeft, zal moeten werken’ – om de 60 procent degressief te maken vanaf de derde maand werkloosheid, zodat de uitkeringen daalden voor wie langer werkloos was. Die ingreep kwam er op instigatie van vicepremier Johan Vande Lanotte: de horeca aan de kust had geklaagd over het gebrek aan personeel, en vervolgens werkte de toenmalige studiedienst SEVI de degressiviteit uit, om hen ‘aan te moedigen’ sneller in te gaan op jobaanbiedingen.
Enter minister van Financiën Jan Jambon en zijn briljante kabinetschef Wesley De Visscher, die het blijkbaar een geniaal idee vindt om werklozen nog wat harder te treffen, zonder dat de buitenwereld dat ziet.
Elf jaar later hebben de zwaargewichten van Vooruit aan de onderhandelingstafel – voorzitter Conner Rousseau, vicepremier en minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid Frank Vandenbroucke en Inti Ghysels, de directeur van de studiedienst van Vooruit – toegelaten dat vicepremier David Clarinval (MR) als minister van Werk nog een pas verder gaat met het beperken van de werkloosheidsuitkeringen, tot een periode van maximaal twee jaar. Overigens bestaat daarvoor een groot draagvlak bij de bevolking, zo leerde De Stemming onlangs, een bevraging die georganiseerd wordt door de VRT, De Standaard en RTBF.
Maar toen was nog niet algemeen geweten dat er nog een fikse adder onder het gras lag te wachten. Alleen wordt de daling van de uitkeringen onrechtstreeks georganiseerd, namelijk via een fiscale ingreep: enter minister van Financiën Jan Jambon en zijn briljante kabinetschef Wesley De Visscher, die het blijkbaar een geniaal idee vindt om werklozen nog wat harder te treffen, zonder dat de buitenwereld dat ziet.
Tegen regeerakkoord in
Ook al gaat dat zelfs regelrecht in tegen het discours van eerste minister Bart De Wever. In het federale regeerakkoord — met zijn handtekening erop —staat dat als volgt verwoord: ‘Wie werkloos wordt, krijgt daarbij de eerste periode een hogere financiële bescherming (onze cursivering, nvdr) dan vandaag.’
Bij de vakbonden ziet men het met lede ogen aan. ‘Werklozen zijn voor de sociale zekerheid de nieuwe paria’s’, zegt Raf De Weerdt, federaal secretaris van de socialistische vakbond ABVV. ‘In de Wetstraat en bij uitbreiding bij een groot deel van de publieke opinie heerst er een sfeer dat het bijna ethisch onfatsoenlijk is om werkloos te zijn. Dat komt natuurlijk omdat we al een hele tijd een bijna volledige tewerkstelling kennen. Maar tot ver in de jaren 1990 en het premierschap van Jean-Luc Dehaene (CVP, nu CD&V) waren er vele honderdduizenden werklozen. Denkt men echt dat de hoge werkloosheid van vroeger niet meer kan terugkomen, en gezien de zeer onveilige internationale context mogelijk zelfs sneller dan gedacht? Gaat men dan echt denken dat honderdduizenden gezinnen het zullen kunnen doen met een uitkering die hen amper in staat stelt een normaal leven te leiden?’
‘Werklozen zijn voor de sociale zekerheid de nieuwe paria’s’