‘Pleidooi voor vertraging: enkel zo kunnen we een meer leefbare wereld creëren’

Aan de vooravond van 30 november pleiten Hans Claus, Mischa Verheijden en Geert Degrande voor vertraging. ‘Als mensen elkaar de tijd geven om met de waardevolle zaken van het leven bezig te zijn, valt nadien minder puin te ruimen.’

Een bijzonder opvallende actuele trend in de Verenigde Staten is The Great Resignation . Een hele groep mensen neemt ontslag, en niet alleen uit zogenaamde “bullshitjobs”. Of de trend ook naar ons land zal overwaaien, is nog onduidelijk, al horen we her en der wel signalen in die richting.

Hoe dan ook, ook bij ons kan niemand de jongste jaren naast de oplopende spanningen, de toenemende polarisering en de hallucinant hoge echtscheidings-, verslavings- en zelfmoordcijfers kijken. Om nog maar te zwijgen van de steeds vaker aan het licht komende mentale gezondheidsproblemen.

Dat was in 2017 al de aanleiding om met mensen met verschillende achtergronden gesprekken op te startten om te peilen naar de kern van al die persoonlijke crisissen.

Die gesprekken mondden op 30 november 2019 uit in een “verklaring”, die zes krijtlijnen schetst Zes krijtlijnen als leidraad voor een samenleving die nieuwe wegen moet inslaan van een maatschappij waarin mensen gemeenschappelijke verantwoordelijkheid dragen, waarin economische groei niet langer het walhalla is en waarin vooruitgang, productiviteit en arbeid hun emancipatorische betekenis terugvinden. Die verklaring is inmiddels door 200 organisaties en individuele burgers ondertekend.

Het aantal persoonlijke crisissen is sindsdien echter allerminst afgenomen. Wel integendeel. En corona deed ons aan de lijve ondervinden dat er nog veel meer zaken schuren. Ook het journalistiek platform Re-story staat bij die crisissen stil en wil voor actieve hoop zorgen door denkers en doeners aan het woord te laten die voor een nieuw narratief kunnen zorgen en nieuwe wegen openen in onderwijs, economie en samenleving.

Even deed de Covid-crisis denken dat de mensheid lering zou trekken uit de stilstand en zou willen werken aan een betere samenleving met minder druk, meer ruimte om zichzelf te ontplooien en met even veel aandacht voor welbevinden en welzijn als voor louter materiële welvaart. Maar van een omslag in het waardenpatroon, die wellicht via grote schokken werkelijkheid moet worden, is vooralsnog geen sprake.

Op de maar ternauwernood “geredde” klimaattop in Glasgow werden veel beloftes gedaan. Maar of ze zullen kunnen worden waargemaakt is een ander paar mouwen. Bovendien lag de nadruk van zowat alle plannen erg eenzijdig op het nastreven van koolstofneutraliteit, terwijl bijvoorbeeld de teloorgang van de biodiversiteit een even nijpend probleem is. Alle wagens vervangen door elektrische zal ten gronde ook de problemen niet oplossen. Er is volgens ons geen nood aan veranderingen binnen het bestaande systeem, maar aan een radicale systeemverandering. Bijvoorbeeld door domeinen van gemeenschappelijk belang uit de vrije markt te lichten en door de overheid te laten waken over een faire verdeling van de aardse rijkdom.

Zonder die fundamentele kenteringen blijft het morrelen in de marge, halen de risico’s ons zienderogen in en wordt het een puinhoop. De nood aan een coherent waardenkader en een solied maatschappijbeeld is van het allergrootste belang willen we de grote uitdagingen waar we voor staan effectief te lijf gaan.

Klinkt dat utopisch? Misschien minder dan velen denken. De nieuwe generatie in het westen die nu de arbeidsmarkt betreedt heeft niet echt een boodschap meer aan de waarden die de babyboomers belangrijk vonden. Ze laten waarden als het gezin, de opvoeding, het natuurlijk milieu en tijd nemen voor elkaar voorgaan op de aangroei van het spaarboekje. Een verkorte werkweek en een basisinkomen zijn termen die ze een warm hart toedragen.

In de debatten die de Verklaring samen met het Humanistisch Verbond en Re-story organiseerde over langdurig zieken, energie en economie, ontstond het gevoel dat niet veel meer nodig is om de spiraal definitief in de andere, de juiste richting te doen draaien.

Indien de mensen minder druk op elkaar beginnen leggen en zij elkaar tijd geven om met de waardevolle zaken van het leven bezig te zijn, valt nadien minder puin te ruimen. Vertragen kan ervoor zorgen dat minder burn-outcoaches nodig zijn, kan de files op de wegen inkorten en kan een samenleving tot stand brengen die we leefbaarder kunnen noemen.

As we de tijd nemen om er even bij stil te staan, beseffen we volgens ons allemaal dat we als mensen de wereld aan het kapot werken zijn. De oplossing is dus even verlossend als ze utopisch lijkt: het begint met minder te werken. En de economie dan? Gaat die niet in elkaar storten? Ja, natuurlijk! De economie zoals we die nu zien en zoals we denken dat ze moet functioneren zal inderdaad in elkaar storten. Maar uiteindelijk bewijst dat dan enkel dat het om een verhaal gaat waarin we niet meer moeten geloven.

Eén ding is nu immers zonneklaar: als het goed gaat met de economie gaat het slecht met heel veel mensen én met de aarde. Ook met klimaatneutrale en ‘groene’ groei blijven we volgens hetzelfde stramien denken. Waarom zouden we dus niet kunnen geloven in een nieuw verhaal? In een verhaal met meer tijd om te genieten. Meer tijd om onszelf te ontplooien. Meer tijd om te luistern naar elkaar. Meer tijd voor elkaar. Zou dat perspectief al niet een hoop spanning van onze schouders nemen ?

Gaan het Oosten en het Zuiden ons dan niet helemaal uit de markt duwen als we minder werken? Misschien wel, maar niet als ook zij niet langer geloven dat het huidige economische model alleen maar rozengeur en maneschijn brengt.

Hoe kunnen we de vertraging organiseren? Waarom niet met een wereldwijde dubbele ‘ramadan’. Twee maanden per jaar een verbod op niet essentiële activiteiten. Twee maanden per jaar dat we de aarde en elkaar rust gunnen. Twee maanden per jaar dat herverdeling voorrang krijgt op groei, twee maanden dat arm en rijk niet nog meer uit elkaar groeien. Corona zorgde alvast voor een generale repetitie. De discussie over wat essentieel en niet essentieel is moeten we gelukkig niet meer voeren. Zelfs ondernemers, die nu steen en been klagen door het afhaken – op allerlei manieren – van medewerkers, zouden daar oren kunnen naar hebben.

Hans Claus (Behoeder van de Verklaring van 30 november), Mischa Verheijden en Geert Degrande (oprichters van Re-Story)

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content