Opleiding psychologie boomt: ‘Kies er niet voor als je je eigen problemen wilt oplossen’

Het aantal studenten psychologie neemt een hoge vlucht. De universiteiten kunnen de instroom nauwelijks behappen.

Is psycholoog een trending beroep? Daar lijkt het op. Wie straks als eerstejaarsstudent een universitaire bachelor psychologie aanvat, mag volle aula’s en een massa medestudenten verwachten.

‘De laatste jaren zien we een exponentiële stijging van het aantal psychologiestudenten. In vergelijking met vier à vijf jaar geleden is er een toename met bijna 25 procent. Vorig jaar zaten we aan ongeveer 900 nieuwe inschrijvingen’, zegt Herbert Roeyers, voorzitter van de opleidingscommissie psychologie aan de UGent. Daarmee is de opleiding psychologie in Gent nu in aantal studenten de grootste geworden.

‘Ook bij ons nemen de aantallen sterk toe’, zegt Dirk Hermans, de nieuwe decaan van de faculteit psychologie en pedagogische wetenschappen van de KU Leuven. ‘Vijf jaar geleden begonnen we met 400 à 500 eerstejaarsstudenten. Sinds het academiejaar 2020-2021 zijn dat er 600 à 700.’

Aan de VUB ging het aantal eerstejaarsstudenten psychologie van 265 in academiejaar 2017-2018 naar circa 400 de voorbije twee academiejaren. En volgens Dataloep, een tool van de Vlaamse overheid, steeg het totale aantal inschrijvingen in een academische bachelor psychologie (de eerste drie jaar van de studie) in heel Vlaanderen van 3588 in 2017-2018 naar 4938 in 2021-2022.

Wat maakt van psychologie zo’n aantrekkelijke studie? Emeritus hoogleraar klinische psychologie en psychoanalyse Paul Verhaeghe ziet dat psychologie vandaag overal is. In kranten en tijdschriften, in succesvolle zelfhulpboeken, in films en op televisie, met recent nog programma’s als Therapie en Patiënt Pedro.

‘Psychologie zit al jaren sterk in de lift in de culturele wereld’, zegt Verhaeghe. ‘Je kunt geen serie bekijken of er komt wel een psycholoog in voor. Daarnaast is ook de drempel om psychologische hulp te vragen lager geworden. Dat zijn de positieve redenen voor het succes van de studie psychologie.’ Want er is ook een andere kant van de medaille. Verhaeghe: ‘Veel mensen worstelen met psychologische problemen. Ook dat trekt jongeren naar de opleiding.’

Stromae en Jeroen Meus

Sinds corona, toen velen van ons maar met name jongeren mentaal eronderdoor gingen, besteden de media ruim aandacht aan het mentale welzijn. Ook bekende mensen zoals popster Stromae, televisiekok Jeroen Meus of politica Hilde Crevits (CD&V) praten openlijk over psychische problemen, burn-out en rouw.

’Mentale problemen zijn veel meer bespreekbaar geworden’, zegt Roeyers. ‘Dat is natuurlijk uitstekend, maar veel studenten krijgen daardoor een verkeerd beeld van de studie psychologie. Ze denken: wat praten met mensen over hun moeilijkheden, dat kan ik ook.’

Het echte probleem: er wordt niks gedaan aan de maatschappelijke oorzaken van psychologische problemen.

Paul Verhaeghe, psycholoog

Ook zijn er aspirant-psychologen die vooral psychologie gaan studeren om zichzelf en hun eigen problemen beter te begrijpen. ‘Maar dat is niet de juiste motivatie en kan voor sommige studenten naarmate de studie vordert zelfs confronterend worden’, zegt Roeyers. ‘Door verkeerde drijfveren hebben we behoorlijk wat studenten die hier niet echt op hun plaats zitten en die de opleiding ook niet afmaken.’

Psychologie geldt als een brede, interessante studie binnen de humane wetenschappen, waarmee je op de arbeidsmarkt veel richtingen uit kunt, maar ook als een best pittige opleiding.

‘Heel wat studenten beginnen aan psychologie zonder goed te beseffen waarvoor ze kiezen’, zegt decaan Hermans. ‘Dat horen we van onze didactische teams. Pas later stellen die studenten vast dat hun competenties niet matchen met wat nodig is. Wij zijn een humane richting, dat klopt, maar wel eentje met biologie en statistiek, met neurowetenschappen en erfelijkheidsleer. Dat vergt dus ook wetenschappelijke vaardigheden. Ik raad studenten aan om zich zo goed mogelijk te informeren. Bekijk het programma in detail, doorblader cursussen van iemand die al aan de opleiding is begonnen.’

Met dank aan Macron

De Franstalige psychologiefaculteiten in ons land luiden al langer de alarmklok. Twee jaar geleden schreven de psychologiedecanen van de grote Franstalige universiteiten een brandbrief aan toenmalig Franstalig minister van Hoger Onderwijs Valérie Glatigny (MR).

‘De situatie was toen al onhoudbaar en is sindsdien alleen maar erger geworden’, zegt professor Etienne Quertemont, in 2021 decaan van de faculteit psychologie aan de universiteit van Luik en een van de opstellers van de brief. ‘In 2021 hadden we een toename van het aantal psychologiestudenten met 70 procent in acht jaar tijd in Franstalig België, ofwel: 5000 nieuwe studenten erbij. Dat komt overeen met twee nieuwe psychologiefaculteiten. In Luik is het aantal psychologiestudenten gestegen van 1300 in 2012 naar ruim 2800 vandaag en er is geen beterschap in zicht. Omdat onze financiële middelen en ons personeelsbestand niet meegroeien, kunnen wij onze studenten niet meer goed opleiden.’

Quertemont is voorstander van een toelatingsexamen met numerus clausus in zijn vakgebied, net zoals voor de opleiding geneeskunde. ‘Ik heb daar bij de minister op aangedrongen. (lacht) Laten we zeggen dat ze de vraag beleefd heeft afgewimpeld.’

‘Ook bij ons wordt de toestand er bepaald niet beter op’, zegt professor psychologie Arnaud Destrebecqz van de Université Libre de Bruxelles (ULB). ‘We zitten nu met ongeveer 1000 eerstejaarsstudenten en dat cijfer blijft elk jaar stijgen. Normaal mag je hopen dat het aantal studenten afneemt in de masteropleiding, maar wij krijgen er aan de ULB ook in de master nog heel veel studenten bij.’

Daar heeft de Franse president Emmanuel Macron mede voor gezorgd. Hij voerde strenge beperkingen in bij de start van de master psychologie in Frankrijk, waardoor veel Franse studenten uit de boot vallen, hun studie niet kunnen afmaken en uitwijken naar België. ‘En ze beginnen steeds vaker ook al bij ons in de bachelor; om latere moeilijkheden te voorkomen’, zucht Destrebecqz. ‘Dus terwijl Franse universiteiten grote vrijheid hebben om zelf te bepalen hoeveel en welke studenten ze accepteren, kunnen wij hier helemaal niks tegen beginnen.’

Onze samenleving lijkt in de ban van doorgeschoten psychologisering.

Die studentenaantallen zijn een hoofdpijndossier voor ondersteunende diensten die geschikte lokalen en aula’s moeten vinden, en zijn natuurlijk loodzwaar voor het academische personeel. ‘Ik doe alleen nog examens met meerkeuzevragen,’ zegt Destrebecqz, ‘anders moet ik een carrièrepauze nemen om alles te verbeteren. Elke professor aan onze faculteit moest vorig jaar minimaal twintig masterproeven superviseren. Dat is ondoenlijk. Stageplaatsen vinden, practica organiseren in zulke grote groepen, begin er maar aan.’

Geen geld, geen personeel

In Gent worden psychologiestudenten over de hele stad verspreid omdat de aula’s in de eigen faculteit niet groot genoeg zijn. Praktische oefeningen moeten niet zelden ’s avonds worden gehouden wegens een tekort aan lokalen. Examens organiseren, waarbij studenten niet naast elkaar mogen zitten, vergt voor sommige vakken tien auditoria of meer. ‘En dan heb je dus ook voldoende personeel nodig om daar toezicht te houden’, zegt professor Roeyers van de UGent. ‘Gevolg van de grote aantallen studenten is ook dat het academisch personeel disproportioneel veel tijd spendeert aan onderwijs, ten koste van onderzoek.’

Ook in Leuven draaien niet alleen de lesgevers, maar ook de studiebegeleiders, de ombudsdienst en de studentenadministratie overuren. ‘Wij geloven dat we nog steeds een kwaliteitsvolle opleiding kunnen aanbieden,’ zegt decaan Hermans, ‘maar tegen een hoge menselijke prijs. Zo kan het niet verder.’

Tegenover meer psychologiestudenten staan immers niet meer financiële middelen. De financiering van de Vlaamse universiteiten gebeurt via een zogenaamd gesloten budget. Als universiteiten extra geld willen vrijmaken voor de opleiding psychologie moeten ze dat ergens anders wegbezuinigen. Het laat zich raden dat dit geen optie is. ‘De situatie wordt penibel. Onze personeelsleden moeten steeds harder werken, maar we moeten ook denken aan hún mentale gezondheid. Er zijn grenzen aan wat we aankunnen. Vandaar dat wij niet liever willen dan dat er toch wat minder studenten aan de opleiding psychologie zouden beginnen’, zegt Roeyers.

Hij hoopt dat de nieuwe professionele bacheloropleiding psychologie aan de Arteveldehogeschool, waarvoor de belangstelling eveneens erg groot is, dit jaar wat eerstejaarsstudenten van de UGent zal afromen. ‘We durven te dromen van een lichte daling’, lacht hij.

De UGent denkt ook aan een weliswaar vrijblijvende maar wel specifieke oriënteringsproef voor de opleiding psychologie. ‘Zodat we straks tegen studiekiezers kunnen zeggen: als je hierop die score behaalt, is de kans dat je zult afstuderen als psycholoog klein.’

Ook Dirk Hermans is gewonnen voor zo’n niet-bindende oriënteringsproef voor wie aan de studie psychologie wil beginnen. ‘Als die test dan niet goed is, gaat er hopelijk een lichtje branden.’

Zenuwachtig voor kamp

Onze individualistische samenleving lijkt soms in de ban van doorgeschoten psychologisering. Van werk tot relaties, van opvoedingskwesties tot schoolprestaties, we psychologiseren erop los, tot frustratie van bijvoorbeeld sociologen, wier invalshoek in het debat vaker afwezig blijft. Het aantal psychische stoornissen in het inter- nationale DSM-handboek neemt ook almaar toe, hand in hand met het aantal mensen dat aan de criteria van een psychische stoornis lijkt te beantwoorden.

De demissionaire Nederlandse staatssecretaris van Gezondheidszorg Maarten van Ooijen kreeg in april veel kritiek toen hij zei dat kinderen tegenwoordig bij tegenslag te snel naar een psycholoog gaan. Hij verwees naar psychische begeleidingstrajecten voor jongeren die zenuwachtig zijn voor het schoolkamp.

Ook sommige professionals vinden dat we te snel professionele hulp zoeken voor problemen die horen bij opgroeien en het leven. In plaats van eerst te kijken of we ze niet zelf kunnen oplossen, met familie en vrienden.

‘Het klopt dat heel veel van wat ik normale problemen zou noemen, vandaag worden gepsychologiseerd’, zegt ook Paul Verhaeghe. ‘Dat zorgt voor lange wachtlijsten in met name de jeugdzorg.’ Vooral de middenklasse vindt haar weg naar de hulpverlening, meent Verhaeghe. ‘En dat, zonder neerbuigend te willen zijn, voor vaak kleinere problemen.’ Mensen uit de onderklasse, die te maken hebben met de zwaarste en complexe mentale kwesties, raken nauwelijks in de hulpverlening. Ook omdat de terugbetaalde geestelijke zorg nog beperkt is, en ze geen 60 euro per consultatie kunnen betalen in een privépraktijk.’

Maar hoewel we te veel problematiseren, is Verhaeghe er ook van overtuigd dat we ‘meer en andere psychische problemen’ hebben dan vroeger. ‘We leven écht in andere tijden. Iedereen wordt blootgesteld aan chronische stress. Daaruit vloeien zowel lichamelijke als psychologische klachten voort, en daar zit het grote verschil met vroeger. Bij burn-out zijn lichaam én geest opgebrand. Het merendeel van de problemen die wij nu in onze spreekkamer behandelen, zit in die categorie.’

De vraag is dan ook niet of we te veel psychologen opleiden aan onze universiteiten, wel of het er ooit genoeg zullen zijn, aldus Verhaeghe. ‘Het echte probleem is dat er niks wordt gedaan aan de maatschappelijke oorzaken. Zolang we dat niet doen, is het dweilen met de kraan wagenwijd open. Er zullen elk jaar probleemkinderen bij blijven komen en de vraag om hulp zal blijven groeien. Dus ofwel evolueren we, ik zeg het nu even extreem, naar een maatschappij waarin de ene helft de andere helft behandelt. Ofwel veranderen we iets fundamenteels. Denk aan massale investeringen in kinderopvang, in lager onderwijs en in naschoolse opvang, zodat kinderen kunnen opgroeien in een normale en rustige omgeving.’

Voor psychologiedecaan Dirk Hermans is de samenleving sowieso gebaat bij een uit de kluiten gewassen leger psychologen. En liever een keer te veel dan te weinig naar de psycholoog, want in een vroeg stadium hulp zoeken kan grote ellende voorkomen. ‘Uit onderzoek blijkt dat minstens 40 procent van de bevolking ooit in het leven wordt geconfronteerd met psychologische problemen waarbij professionele hulpverlening echt is aangewezen. In een land als België gaat dat dus maar liefst over 4 à 5 miljoen mensen. Het gros van de psychologische problemen op volwassen leeftijd ontstaat ook vóór het twintigste levensjaar. Als je als jongere slecht in je vel zit, is het dus juist slim om iets in een vroeg stadium al even te laten checken.’