‘Krijgen we door de nieuwe minimumdoelen elitair en autoritair onderwijs? Totaal niet!’

‘De nieuwe minimumdoelen houden rekening met nieuwe wetenschappelijke inzichten en professionaliteit op de onderwijswerkvloer. Ze willen meer leerkansen bieden aan alle kinderen, vooral aan wie buitenschools minder ruimte krijgt om te groeien en te bloeien’, schrijft Trudo Herman, oud-leerkracht en medewerker van de Leraarskamer van Knack,

De nieuwe minimumdoelen voor het basisonderwijs zijn klaar. Beloftevolle doelen! Binnenkort worden ze voorgelegd in het Vlaams Parlement.

Decennialang heersten eindtermen met een te geringe focus op de basisvaardigheden lezen, schrijven en rekenen. Vrij algemene competenties en vak- of leergebiedoverschrijdende eindtermen moesten te snel op een voetstuk worden geplaatst. Bij veel lagereschoolkinderen ontbrak daarvoor een brede, diepe basis. Zo groeiden schoolresultaten meer uiteen. Vanuit de overheid bleef een sterke sturing en controle op de wijze waarop eindtermen moesten worden bereikt. Veel commerciële leermiddelen speelden daar begrijpelijkerwijs op in.

Nieuwe minimumdoelen zullen -na goedkeuring- de vroegere eindtermen vervangen. Er is een langdurig proces aan vooraf gegaan. “Langdurig proces?”, hoor ik enkelen vragen. Inderdaad. Al voor de millenniumwissel weerklonken vanop de werkvloer regelmatig alarmsignalen i.v.m. de heersende eindtermen en opgelegde werkwijzen. Leerkrachten en directeurs stelden toen al vast dat de lees-, schrijf- en rekenresultaten van hun leerlingen er stelselmatig op achteruit gingen. Dit nieuws werd echter weinig opgepikt door overheden, politiek en pers.

Wat later kwam een opmerkelijk initiatief van de vereniging O-ZON (Onderwijs – Zonder ONtscholing) en Onderwijskrant (met pedagoog Raf Feys als hoofdredacteur): er werd in 2007 een symposium georganiseerd in Gent. Enkele actiepunten uit het O-ZON-manifest: respect voor en vertrouwen in de professionaliteit en ervaringswijsheid van leerkrachten en herwaardering van basiskennis en basisvaardigheden. De goegemeente bleef er weinig oren naar hebben.

Veertien jaar later verscheen het Rapport van de Commissie Beter Onderwijs (oktober 2021). Zeven leerkrachten met ruime praktijkervaring en zeven onderwijsspecialisten -veelal uit de academische wereld- hadden de koppen bij elkaar gestoken. O.l.v. Philip Brinckman werd een document gepubliceerd met 58 concrete adviezen naar leerlingen, ouders, leerkrachten, lerarenopleidingen, directies, schoolbesturen, onderwijsverstrekkers, begeleidingsdiensten, leerondersteuners, CLB’s, inspectie, politieke overheid en media toe. In het rapport werd iedereen opgeroepen om uit de loopgraven te komen voor het samenspel dat onderwijs heet. De al jaren dalende scores op internationale surveys van leerprestaties zoals PISA, PIRLS of TIMSS konden niet meer worden genegeerd.

Er werden meer oren gespitst dan voorheen. Een lange ontkenningsfase leek voorbij te zijn. Veel adviezen van de Commissie Beter Onderwijs begonnen sporen na te laten in officiële documenten, bijvoorbeeld van commissies (Commissie van Wijzen, Commissie Inclusief Onderwijs) en van het Beleidsdomein Onderwijs en Vorming (departement, inspectie, Vlaamse Onderwijsraad, …). Katholiek Onderwijs Vlaanderen kondigde begin december 2024 aan dat er een grondige update komt van het ZILL-leerplan (basisonderwijs) waarbij opnieuw meer aandacht zal worden geschonken aan een kennisrijk curriculum, basisvaardigheden, effectieve didactiek en Nederlands als instructietaal. Ook koepels van het officieel onderwijs veranderden van koers. Het GO! werkt nu volop aan een kennisrijk leerplan en met het leerplan Leer Lokaal (sep. 2023) zette de Onderwijskoepel van Steden en Gemeenten stappen in dezelfde richting.

De nieuwe minimumdoelen stellen duidelijke verwachtingen over wat leerlingen moeten weten en kunnen aan het einde van een bepaalde onderwijsfase. Ze zijn inhoudelijk eenduidig geformuleerd, in tegenstelling met de oude eindtermen die bij schooldoorlichtingen nogal evaluator-afhankelijk waren. Dit veroorzaakte vaak onzekerheid en planlast.

De nieuwe minimumdoelen hebben weinig te maken met autoritair of elitair onderwijs. Integendeel. Ze houden rekening met nieuwe wetenschappelijke inzichten en professionaliteit op de onderwijswerkvloer. Ze willen meer leerkansen bieden aan alle kinderen, vooral aan wie buitenschools minder ruimte krijgt om te groeien en te bloeien.

Leerplichtonderwijs in een basisschool vraagt om didactisch en pedagogisch stielwerk van de bovenste plank en vereist voldoende opleiding, oefening, geduld en passie. Oefenscholen in de nabijheid van lerarenopleidingscentra blijven onontbeerlijk bij het opleiden van lesgevers voor het basisonderwijs, zodat men kan ondervinden dat zelfontdekkend leren lezen evenmin een goed idee is als zelfontdekkend leren zwemmen.

Een goede vaart aan de nieuwe minimumdoelen, leerkrachten en leerlingen. Eerlijke kansen en sociale cohesie zullen er wel bij varen. Elk kind heeft recht op een solide kennisbasis.

Trudo Herman is medewerker van de Leraarskamer van Knack.