Kunnen onderwijsinstellingen in tijden van artificiële intelligentie nog veilig digitale examens organiseren, of gebeurt dat beter weer met pen en papier? ‘Fraude is altijd mogelijk, maar er zijn wel degelijk goede en gratis beveiligingsmethoden voorhanden’, zegt Alexander Holvoet, doctoraatsstudent wiskundedidactiek (KULeuven), die zelf voor duizenden studenten digitale examens organiseerde.
Begin juli legden meer dan 5500 studenten in Vlaanderen een toelatingsexamen af om geneeskunde te kunnen studeren. Maar al snel staken vermoedens over examenfraude de kop op: hadden sommige kandidaten ChatGPT gebruikt om de vragen te beantwoorden? Daarop liet Vlaams minister van Onderwijs Zuhal Demir (N-VA) onderzoeken of er met behulp van AI is gesjoemeld en op welke schaal. Bij 20 tot 30 studenten waren er aanwijzingen van fraude.
Is het anno 2025 nog veilig om studenten en leerlingen digitaal examens te laten afleggen? Knack klopte aan bij doctoraalstudent Alexander Holvoet, die de voorbije twee academiejaar als praktijkassistent voor meer dan 5000 studenten digitale examens organiseerde.
Is het nog verantwoord om examens op de computer te organiseren of gebeurt dat beter weer met pen en papier?
Alexander Holvoet: Fraude is natuurlijk altijd mogelijk. Wie beweert dat volledig te kunnen voorkomen, weet eigenlijk niet genoeg af van frauderen. Het is dus vooral een kwestie van frauderen te bemoeilijken. Trouwens: ook bij examens met pen en papier kunnen studenten of scholieren informatie in hun pennenzak verbergen. En natuurlijk kun je ook digitaal frauderen, maar er bestaan voldoende beveiligingsmethoden die dat kunnen bemoeilijken. De meest gebruikte is de Safe Exam Browser, ontwikkeld door de Universiteit van Zürich.
Webbrowsers zoals Chrome, Safari of Firefox kennen we allemaal. Is het daarmee vergelijkbaar?
Holvoet: Inderdaad. Met de Safe Exam Browser kun je op het internet surfen, net als met alle andere browsers. Het verschil zit hem erin dat je als leerkracht of toetsafnemer op voorhand kunt instellen wat een gebruiker allemaal in die browser kan doen. Je zou bijvoorbeeld kunnen instellen dat de pagina met het examen niet herladen kan worden.
Sommige examens maken namelijk gebruik van willekeurige getallen in de vraagstellingen, die veranderen wanneer je de pagina herlaadt. Je wilt natuurlijk vermijden dat iemand honderd keer een pagina herlaadt tot hij of zij uitkomt bij een vraag met de gemakkelijkste getallen. Dat kun je dus opvangen met die Safe Exam Browser. Verder kun je ook verhinderen dat studenten naar bepaalde websites surfen en ervoor zorgen dat ze enkel de toetspagina kunnen openen. Er zijn verschillende configuratiemogelijkheden.
‘Fraude bij examens is altijd mogelijk. Wie beweert dat volledig te kunnen voorkomen, weet er eigenlijk niet genoeg over af. Het is vooral een kwestie van frauderen te bemoeilijken.’
We moeten het warm water dus niet heruitvinden: er zijn al oplossingen op de markt?
Holvoet: Maar natuurlijk. Die browser bestaat al meer dan tien jaar en wordt wereldwijd door miljoenen mensen gebruikt. En de meeste toetsplatformen kun je effectief in die beveiligde software openen. Bovendien is de Safe Exam Browser gratis en open source.
Waarom is die browser dan niet gebruikt voor het toelatingsexamen geneeskunde?
Holvoet: Voor alle duidelijkheid: ik ben zelf niet betrokken bij de organisatie van het artsenexamen. Maar ik ken wel de uitdagingen wanneer je werkt met de Safe Exam Browser. Het probleem is eenvoudig: door die extra beveiliging – je laptop zit eigenlijk vast in een soort slot – is er ook meer nood aan ICT-ondersteuning. Je hebt iemand nodig die ervaring heeft met deze software voor het geval het misloopt.
Geef eens een voorbeeld.
Holvoet: Het kan gebeuren dat tijdens het examen een laptop plots niet meer reageert op muisbewegingen of aanslagen op het toetsenbord. Wat er eigenlijk gebeurt, is dat de Safe Exam Browser als het ware alarm slaat, in die mate dat hij geen input meer aanvaardt. Alles valt eigenlijk stil. Dat heb ik al zien gebeuren. En dus moet je daar op voorbereid zijn. Je moet in iedere examenlocatie een back-up voorzien: extra laptops, een ander computerlokaal, een expert die ervaring heeft om laptops te redden etc.
Organisatorisch zijn dat extra uitdagingen?
Holvoet: En die moet je dan afwegen. Vermoedelijk is dat de reden waarom er geen Safe Exam Browser is gebruikt bij de toelatingsproef geneeskunde: de balans tussen de kost en de complexiteit van het ondersteunen van die browser, en het ingeschatte risico en de reële impact van fraude of een fraudepoging. De organisatie heeft ervoor gekozen meer in te zetten op actief toezicht. Achteraf gezien blijkt dat dat niet voldoende was.
‘Je kunt niet zomaar uitsluiten dat een website automatisch nieuwe tabbladen opent, of dat het platform zichzelf herlaadt zonder menselijke input.’
Uit een analyse door Televic, dat het platform levert waarop de examens zijn gemaakt, en het Genkse bedrijf Youston blijkt dat 20 tot 30 studenten vermoedelijk hebben gefraudeerd bij het recentste examen.
Holvoet: Persoonlijk stel me ik me wel vragen bij de geldigheid van hun analyse, die eerder beperkt was en ook snel moest gebeuren. De clou is dat beide bedrijven pas achteraf hebben gezocht naar data die mogelijk nuttig zijn om fraude te detecteren. Ze hadden die data niet op voorhand al verzameld. Hun analyse kan inderdaad wel een indicatie geven. Welke tabbladen zijn er precies door de studenten geopend? Hoe lang is aan elke vraag besteed? Maar ik hoop in elk geval dat de examencommissie ook nog naar het verhaal van de betrokkenen zal luisteren om een objectiever oordeel te vellen.
Ze zullen moeten uitleggen welke websites ze bezochten en waarom.
Holvoet: Vanuit mijn ervaring met veilig examineren weet ik dat het kan dat je per ongeluk een nieuw tabblad opent. Of dat er iets misloopt bij het inloggen op een website.
Iemand die 130 keer een extra tabblad heeft geopend, trekt natuurlijk de aandacht.
Holvoet: Opgelet, je kunt niet zomaar uitsluiten dat een website automatisch nieuwe tabbladen opent, of dat het platform zichzelf herlaadt zonder menselijke input. De conclusies die je uit de analyse kunt trekken, zijn eigenlijk nog altijd een beetje delicaat. Mogelijk kunnen ze op de wifisystemen op de examenlocaties wel nog nagaan welke internetadressen precies zijn bezocht door welk toestel in het gebouw. Volgens mij is die analyse niet gebeurd. Los van dit concrete voorbeeld van de tabbladen, zal iedere analyse na het examen slechts een indicatie kunnen geven van fraude en geen absolute conclusies over schuld of onschuld.
Zijn er eigenlijk ook voordelen aan digitale examens?
Holvoet: Zeker. Als duizend studenten eenzelfde vak volgen, is het veel efficiënter om het examen digitaal te organiseren. Alles is dan ook onmiddellijk verbeterd, en je kunt de studenten digitale feedback geven. Dat laatste is echt waardevol: bij een slecht resultaat kun je de student meteen laten weten welke onderwerpen van de leerstof nog moeilijk liggen. Dat is heel simpel te programmeren. Persoonlijk vind ik dat, als je het examen digitaal organiseert, je dan ook het best de voordelen van dat systeem gebruikt.
‘Ik wil vooral oproepen om af te stappen van een slingerbeweging: wel digitaal, niet digitaal, wel digitaal, niet digitaal.’
Volgens De Standaard kan ook bij Vlaamse toetsen en de Examencommissie van de Vlaamse Gemeenschap makkelijk gefraudeerd worden met behulp van AI.
Holvoet: Bij die Vlaamse toetsen dragen individuele leerlingen geen negatieve gevolgen van een lage score. Daar is er dus weinig reden om te frauderen. Het lijkt mij voorlopig dan ook niet aan de orde om daar te investeren in extra beveiliging of de Safe Web Browser. Het is natuurlijk een ander verhaal wanneer er inderdaad serieuze gevolgen zijn voor de student, zoals bij de Examencommissie. Dan is het veel interessanter om te frauderen.
Welke lessen kan de overheid best trekken uit heel de toelatingsexamen-saga?
Holvoet: Met de digisprong, en vooral sinds de coronapandemie, is er heel resoluut en snel gekozen voor digitale invloeden in het onderwijs. Niet enkel voor de examens, maar ook in de dagelijkse praktijk, denk aan laptops in de klas. Mijn oproep is om af te stappen van een slingerbeweging: wel digitaal, niet digitaal, wel digitaal, niet digitaal. Laten we de tijd nemen om na te denken hoe we digitale elementen nuttig in ons onderwijs kunnen gebruiken.