Ook langdurig zieken zullen financieel gestraft worden als ze vroeger met pensioen willen. Het plan van minister van Pensioenen Jan Jambon (N-VA) doet de wenkbrauwen fronsen bij hoogleraar arbeidsgeneeskunde Lode Godderis.
Minister van Pensioenen Jan Jambon (N-VA) legde vorige week een voorontwerp van wet op tafel van de werkgevers en vakbonden. Daarin wordt de invoering van de bonus-malus verder uitgewerkt. Dat betekent dat het pensioenbedrag verlaagd of verhoogd wordt per jaar dat iemand vroeger of later dan de wettelijke pensioenleeftijd stopt met werken. Het verschil zou 2 tot 5 procent per jaar bedragen.
De financiële straf (malus) kun je ontlopen als je minstens 35 jaar gewerkt hebt én 7020 gewerkte dagen hebt verzameld. Na hevige discussies deze zomer binnen de regering, blijkt nu dat ziektedagen fors zullen aangerekend worden.
Volgens Het Laatste Nieuws zal dat gebeuren door een complexe berekening: het aantal ziektejaren wordt gedeeld door het aantal loopbaanjaren, en vermenigvuldigd met het aantal maanden dat ze langer zouden moeten werken om de malus te ontlopen.
Lode Godderis vindt de koppeling van langdurige ziekte aan de pensioenmalus een opvallende maatregel. Als ceo van preventiedienst IDEWE en hoogleraar arbeidsgeneeskunde (KU Leuven) schat hij de impact in.
Is het de eerste keer dat er geraakt wordt aan het pensioen van langdurig zieken?
Lode Godderis: Ja, want tot nu toe werd het pensioen van een langdurig zieke, net zoals bij iedereen, gebaseerd op zijn of haar laatste geïndexeerde loon. Met deze maatregel zouden velen getroffen worden die langdurig ziek waren én vervroegd met pensioen willen. Langdurig ziek zijn koppelen aan de pensioenmalus is een maatschappelijke gamechanger.
Begrijpt u de maatregel?
Godderis: Economisch absoluut. Deze besparingsmaatregel moet helpen de pensioenen betaalbaar te houden. Maar moeten we echt geld besparen bij de kwetsbare groep langdurig zieken? Willen we mensen straffen die ziek zijn geweest? Dat is een belangrijk debat in onze zorgende welvaartsstaat.
‘Willen we mensen straffen die ziek zijn geweest? Dat is een belangrijk debat in onze zorgende welvaartsstaat.’
Wie langdurig ziek is, heeft minder bijgedragen aan de pensioenpot. Is het dan niet logisch dat die ook minder krijgt uitgekeerd?
Godderis: Onze sociale zekerheid bestaat uit twee systemen. Enerzijds is er het sociaal verzekeringsprincipe: wie werkt, draagt bij en kan daarom later op een pensioen rekenen. Voor het opbouwen van je pensioenrechten moet je dus voldoende gewerkt hebben. Anderzijds hebben we het systeem waarbij we de geïnde bijdragen verdelen om niemand achter te laten. Doordat we beide systemen combineren is die vraag moeilijk te beantwoorden.
Als je het puur economisch bekijkt, volgens het eerste systeem dus, snap ik dat wie (om welke reden dan ook) niet bijdraagt, minder recht heeft op vervroegd pensioen, maar dus niet volgens het solidariteitsprincipe.
Iedereen weet dat hij of zij voldoende moet werken om recht te hebben op pensioen.
Godderis: Klopt. Ik geef even een stereotiep voorbeeld. Als een verpleegkundige, die gelukkig is getrouwd met twee kinderen, minder gaat werken voor haar gezin, dan weet zij dat ze later minder pensioen zal krijgen. Zij maakt een geïnformeerde vrije keuze.
Zo’n keuze maakt iemand die een hartinfarct, kanker of een burn-out krijgt niet. Zo’n ziekte overkomt je. Dat is geen keuze om niet meer bij te dragen aan de pensioenkas. Deze maatregel straft die overmacht onterecht af.
Verbaasd deze maatregel u?
Godderis: Niet echt. Dit past in de tendens van de Arizona-regering: de uitkeringen verlagen, vanuit het idee om mensen uit de ‘hangmat’ te duwen. Door mensen te raken in hun portefeuille hopen de ministers mensen te motiveren om sneller het werk te hervatten.
Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt echter dat zulke negatieve financiële pushes niet werken. Daardoor hervatten vooral kwetsbaren laagopgeleiden het werk uit noodzaak, wat funest is voor hun gezondheid en waardoor ze in een slechtere job terechtkomen. Dat moeten we goed beseffen.
Dat gaat over uitkeringen tijdens de loopbaan. Dit gaat over de pensioenen. Kan deze maatregel misschien wel een activerend effect hebben?
Godderis: Heel zeker niet. Dit zal geen enkele impact hebben op de ziektecijfers. Een veertiger of vijftiger die kanker krijgt, is op dat moment bezig met het overwinnen van die ziekte en niet met het mogelijk effect jaren later op zijn of haar pensioen.
Hoe houden we het pensioen betaalbaar met een half miljoen Belgen die langdurig ziek zijn?
Godderis: De oplossing is heel simpel en tegelijk zeer complex: mensen aanzetten om weer het werk te hervatten. Als langdurig zieken kunnen werken, dan dragen ze bij.
Ja, we moeten met z’n allen langer werken. En ja, daardoor groeit de groep van (oudere) werknemers met een chronische aandoening. Zij kunnen niet op 100 procent van hun capaciteit werken. We moeten hen op de werkvloer inzetten. Zij kunnen voldoende productief zijn voor een bedrijf én tegelijkertijd gezonder worden door te werken.
In de Scandinavische landen zijn bijna de helft minder langdurig zieken dan in België. Wat maakt onze aanpak minder succesvol?
Godderis: Ons systeem is gebouwd op wantrouwen tegenover ‘de profiteurs’ die uitvallen. Vanaf dag één moet een arts bewijs leveren dat je ziek bent door een ziektebriefje. Na één maand kom je terecht bij het ziekenfonds voor een uitkering. Ook daar gaat men onderzoeken of je wel récht hebt op een uitkering.
‘In landen waar de uitval van langdurig zieken lager is, het systeem is gebouwd op genezing die hand in hand gaat met werken.’
Terwijl in landen waar de uitval van langdurig zieken lager is, het systeem is gebouwd op genezing die hand in hand gaat met werken. In Scandinavië zien ze werk niet per definitie als slecht voor een zieke. Daar focust men op werk als onderdeel van de behandeling, mensen aan het werk houden of snellere re-integratie.Terugkeer naar het werk is er een duidelijke gezondheidsdoelstelling. Een behandeling is pas geslaagd als iemand opnieuw kan werken en zo opnieuw bijdraagt aan de pensioenpot.
Klinkt mooi in theorie.
Godderis: Dit vraagt een mentaliteitswijziging van de zorgsector en de werkgevers. Politiek is dit nog veel moeilijker dan de pensioenhervorming. De bevoegdheden zijn zo verdeeld dat je een tiental ministers nodig hebt om dit te regelen. In het federale regeerakkoord staan goede dingen over terugkeer naar werk, maar ze staan onder de hoofding ‘controle en sanctie’. Dan is er nog werk aan de winkel.
‘Pensioenhervorming: wie verliest het meest, en wie houdt nog een klein voordeeltje?’