‘Veiligheid betekent niet alleen (té?) massaal investeren in defensie, je kan niet massaal genoeg investeren in de samenleving’, schrijft Marc Michils van Itinera.
Voelt u zich ook zo machteloos ten opzichte van de vele doden, kinderen inbegrepen, in Oekraïne, Gaza en elders? Voelt u zich ook zo hulpeloos ten opzichte van dat brutale gegoochel met invoerrechten, de grootheidswaanzin van een president die zich een luxe Boeing 747 als cadeau laat welgevallen? Voelt u ook die kwaadheid als de ene crimineel en genocideleider Netanyahu een andere crimineel en dictator als Trump voordraagt voor de Nobelprijs van de Vrede?
Hebt u ook die plaatsvervangende schaamte als Navo-baas Mark Rutte zo plat op de buik gaat voor Trump? We hebben de VS nodig voor onze defensie, dat zal wel, maar met zo’n slijmerij? In naam van Europa het pervers, corrupt gedrag van Trump applaudisseren? Weet u ook niet waarnaartoe met de domme praat van Elon Musk: “The fundamental weakness of Western civilization is empathy.” Egoïsme in vol ornaat.
Met als begrijpelijk gevolg dat angst en onzekerheid bij ieder van ons toenemen. We voelen ons fysiek en mentaal onveilig. Het ‘nieuwsmijden’ stijgt dramatisch en vele ouders weten niet meer hoe hun kinderen opvoeden in deze vijandige wereld.
Wat te doen? Elie Wiesel, Holocaust ervaringsdeskundige, een terechte winnaar van de Nobelprijs voor de vrede: “We mogen nooit onverschillig worden.” We mogen niet afzijdig blijven. Ieder op zijn manier, zeker, maar we moeten egoïsme en tekort aan menselijkheid te lijf gaan. We hebben nood aan tegengif voor zoveel Trumpisme.
Meer op café gaan
Populisten hebben graag dat mensen bang zijn, dat mensen niet meer weten van welk hout pijlen maken. Populisten gaan dan mensen nog banger maken, met hele en halve leugens. Vijanden creëren: migranten, intellectuelen, homo’s, transgenders, Palestijnen, Oekraïners. Mensen moeten liefst angstig en ongelukkig zijn. Dan kunnen de populisten zeggen: het ligt aan ‘het systeem’ en dat zal ik u voor u aanpakken.
We kunnen iedere dag met empathie en steun aan elkaar angst verdrijven. In tijden van crisis en waardenverval is er des te meer nood aan sociale cohesie en intimiteit. De langlopende studie over geluk van Harvard Study of Adult Development: mensen met sterke sociale relaties zijn gelukkiger, gezonder en leven langer. Niet de hoeveelheid maar de kwaliteit van relaties is bepalend. We moeten buiten komen, babbelen, fietsen en feesten. We moeten meer op café gaan, deelnemen aan wijkfeesten, publieke plaatsen creëren. Onderzoek toont het duidelijk aan: ongelukkige mensen stemmen veel meer voor populisten. Het tegengif voor populisten à la Trump is dus net om een samenleving te maken met meer geluk en vertrouwen in elkaar.
Sociale cohesie komt ook door vrijwilligerswerk. Het veel te onzichtbaar werk van 1 miljoen Vlamingen. Het herstelt het sociale weefsel waar populisten zo’n hekel aan hebben. Het maakt ons minder vatbaar voor de retoriek van angst en wrok. Een Kom op tegen Kanker actievoerder vertelde me na 4 dagen 1000 km: “Wat een oase van vriendschap en liefde. Ik wist niet dat er nog plekken bestaan waar mensen elkaar niet haten en geen ruzie maken”. We hebben nood aan sportevents, rockfestivals en schlagerconcerten, bibliotheken als culturele leerplekken waar mensen elkaar vinden en praten.
Onze hang naar individualisme heeft ons doen vergeten hoe het voelt om ingebed te zijn in een gemeenschap waar iedereen elkaar kent en helpt. Het Revillaging idee van Lynn Geerinck: symbolisch dorpen bouwen van zorgzame buurten, nesting parties (bijeenkomsten van zwangere vrouwen), koffie-met-taart babbels, Whatsapp-groepen van ouders aan de schoolpoort, kookclubs, inclusief portieplanning en ophaalpunten.
Maatschappelijk actief zijn
En – waarom niet – zelf sociaal actief worden. Ook dat kan klein en naar ieders vermogen en energie. In een middenveldorganisatie, voor een goed doel, door zelf een buurtfeest te organiseren. Ik-ben-Hannah-Arendt (fan): we zijn geboren om te handelen. Veiligheid betekent niet alleen (té?) massaal investeren in defensie, je kan niet massaal genoeg investeren in de samenleving.
Ik loop nu veel (en graag!) in de sociale sector rond en zie talloze schitterende voorbeelden van integere sociale innovatie. Geen geleuter of eindeloze analyses, wel innovatieve oplossingen dichtbij de maatschappelijke realiteit. Welcome in my Garden, een vernieuwend concept voor trage reizigers. Tajo, het talentenatelier dat 700 kansarme jongeren begeleidt. Allez Chantez, dat mensen samenbrengt om te zingen. Accolage, het burennetwerk in Brussel, die de kleine hulp onder buren stimuleert om te verhelpen aan de eenzaamheid van kwetsbare ouderen. Ongelooflijk hoeveel innovatiekracht in de sociale sector zit. Zakelijkheid mét menselijke impact. We moeten een megafoon zetten op die vele schitterende initiatieven. Het event ‘Show up for Humanity’ op zaterdag 20 september aan de voet van het Atomium is alvast een goede eerste stap. Want de sociale organisaties zijn te onzichtbaar en te verspreid. Slecht nieuws krijgt 90% van de aandacht, goed nieuws 10%. De feiten zijn net omgekeerd. We beseffen het niet.
Ik ben zelf graag actief bij Itinera. Zij brengen via studies en analyses beleidsadvies, inzichten voor een beter land om in te leven. Zij bieden perspectief. Ik ben graag actief bij het Hannah Arendt Instituut. Deelnemen aan debatten, congressen, wetenschappelijke kennis verzamelen om burgers weerbaar te maken, om de democratie te verbeteren en om wederzijds begrip te bevorderen.
We besteden politiek te veel uit. Zij, de politici, moeten het maar oplossen. Ieder van ons moet ook (een beetje) aan politiek doen. Onze mening zeggen onder elkaar of in burgerraden. Constructief meepraten. Dat geeft vertrouwen, hoop en perspectief. Populisten hebben niet graag dat burgers zich moeien. Dat mensen kennis hebben van politiek. Panels? Inspraak? Weg daarmee, dat maakt het voor hen te moeilijk.
In ‘Geschiedenis voor de toekomst’, schrijft Roman Krnznaric: “Beschavingen worden niet enkel gedreven door technologische innovatie, ook door sociale vernieuwing.” Onze voorouders bedachten nieuwe manieren om crisissen te lijf te gaan, onrechtvaardigheid aan te pakken, ze vonden maatschappelijke bewegingen uit, innoveerden met publieke ruimtes. Het is nu aan ons om te doen wat Mandela, Tutu, Rosa Parks en zovele anderen ons hebben voorgedaan. Niet afzijdig blijven, niet zwijgen. Niets doen is geen optie.
Marc Michils is bestuurder bij Itinera en voorzitter van Kom op tegen Kanker.
