Elke week vraagt Knack in de rubriek Durf twijfelen naar de twijfels van bekende mensen.
‘Ik ben fysicus’, zegt Jan Danckaert. ‘En twijfelen is essentieel voor een wetenschapper. Ik baseer me graag op de wetenschapsfilosofie van Karl Popper. Een wetenschappelijke theorie is nooit helemaal bewezen: we nemen ze aan, tot een goed uitgevoerd experiment het tegendeel bewijst. Bijvoorbeeld: het Michelson-Morley-experiment uit het begin van de twintigste eeuw. Dat vergeleek de snelheid van het licht evenwijdig aan de baan van de aarde, met de snelheid van het licht loodrecht op diezelfde baan. Het was de aanzet om tot de relativiteitstheorie te komen. Ik ben dus een grote voorstander van twijfel in wetenschappelijke methodes. Maar dat is iets helemaal anders dan twijfel zaaien. Dat gebeurt steeds vaker om ideologische of dogmatische redenen. Heel problematisch vind ik dat. Vooral omdat het meer op retoriek gebaseerd is dan op goede observaties of experimenten.’
Onder invloed van religies en ideologieën kun je ontweten.
Zoals tijdens corona?
Jan Danckaert: Absoluut. Heel wat mensen hadden problemen met de coronamaatregelen en de vaccinaties. Dat kan ik nog wel begrijpen, maar niet dat ze de wetenschap ter discussie stelden. Natuurlijk steunt wetenschap op voortschrijdend inzicht. We wisten in het begin weinig over het covidvirus. Maar hoe meer wetenschappers na observaties tot dezelfde conclusies kwamen, hoe verder we raakten: we hebben in een recordtijd betrouwbare vaccins ontwikkeld. Hetzelfde zie je gebeuren met de klimaatverandering. Sommige mensen kunnen de gevolgen voor hun persoonlijke leven niet aanvaarden, dus verwerpen ze de wetenschap. Onlangs was de Nederlandse natuurkundige en politicus Robbert Dijkgraaf (D66) te gast bij de VUB. ‘De wetenschappelijke vooruitgang is absoluut’, zei hij. ‘Je kunt niet ontweten.’ Een prachtige zin, vond ik, en een mooie woordspeling. Maar ik ben het er niet helemaal mee eens. Onder invloed van religies en ideologieën kun je wel ontweten. Het kan zijn dat sommige kennis op de achtergrond raakt en tijdelijk of plaatselijk niet meer toegankelijk is. Dat is bijvoorbeeld in de middeleeuwen gebeurd met de wijsheden van de Griekse filosofen. Via de Arabieren herontdekten we hen later weer en zo is hun kennis niet verloren gegaan. Maar tijdelijk was ze wel op de achtergrond geraakt. Dat gevaar bestaat nog altijd.
Twijfelt u ook veel in uw persoonlijke leven?
Danckaert: O ja, zelfs om aan deze rubriek deel te nemen. (lacht) Ik heb dan weer niet getwijfeld om mijn voorgangster Caroline Pauwels tijdelijk te vervangen, toen zij in maart 2022 haar mandaat neerlegde: dat behoort nu eenmaal tot de taken van een vicerector. Maar ik heb wel een paasvakantie lang nagedacht vooraleer ik mijn kandidatuur indiende om rector te worden. Ik wik en weeg voor ik een beslissing neem. Corona was een harde leerschool. Want ik kon wel overleggen met wetenschappers en virologen, maar daarna moest ik snel beslissingen nemen die vaak heel ingrijpend waren, over de organisatie van het onderwijs bijvoorbeeld.
