‘Onbezonnen en onverantwoord’. Met die woorden reageerde zowel premier Bart De Wever (N-VA) als Vlaams minister-president Matthias Diependaele (N-VA) op de beslissing van Gent Festival van Vlaanderen om een concert met de Israëlische dirigent Lahav Shani te schrappen. Volgens Jan Briers, voorzitter van de raad van bestuur van het festival, kan er van een ‘onbezonnen’ beslissing evenwel geen sprake zijn. ‘Hier is lang en intens over gedebatteerd.’
Jaren geleden al hengelde Gent Festival van Vlaanderen voor het eerst naar een concert van de Münchner Philharmoniker, een wereldvermaard orkest dat sinds 2022 regelmatig wordt gedirigeerd door de jonge Israëlische topdirigent Lahav Shani. Ruim een jaar geleden werd eindelijk een datum gevonden. ‘Dat Shani ook chef-dirigent van het Israëlisch Filharmonisch Orkest was, wisten we op dat ogenblik niet’, vertelt een bron binnen de organisatie van het festival. ‘Daar zijn we pas begin dit jaar achter gekomen. We hebben toen onderzocht waar dat orkest en de dirigent precies voor stonden.’
Verzoening en vrede
Uit dat onderzoek bleek dat Shani nog nooit op een kritisch woord over Israël is betrapt. Wel had hij zich in een opiniebijdrage voor de Süddeutsche Zeitung uit 2024 voor ‘verzoening en vrede’ uitgesproken. Lahav Shani bleek ook een van de weinigen die het West-Eastern Divan Orchestra mocht dirigeren, een wereldvermaard orkest dat in 1999 werd opgericht door de Argentijns-Israëlische dirigent Daniel Barenboim en de Palestijnse literatuurwetenschapper en activist Edward Said.
Problematischer was volgens het Festival het feit dat Shani ook dirigent is van het Israëlisch Filharmonisch Orkest. ‘Het valt moeilijk te ontkennen dat het orkest eng verbonden is met de staat Israël. Het wordt voor tien procent gefinancierd door de staat en het heeft concerten voor en mét Israëlische soldaten gegeven.’
Een andere bron binnen de organisatie drukt het wat scherper uit. ‘Je bent geen dirigent van het Israëlische staatsorkest als je het regime niet ondersteunt.’
Toch werd Shani aanvankelijk ‘het voordeel van de twijfel’ gegeven. Dat hij dat voordeel gaandeweg verloor, heeft volgens de festivalleiding onder meer te maken met ‘de verdere escalatie van het Israëlische geweld’.
‘Blijkbaar staat kritiek op de staat Israël en de wandaden van haar regering voor sommigen nog altijd gelijk met antisemitisme.’
Al wordt niet ontkend dat ook een recente toespraak van cultuurminister Caroline Gennez (Vooruit) daar voor iets tussen zat. Bij de start van het Theaterfestival op 3 september had Gennez gepleit voor ‘een échte culturele boycot’. ‘Wij hebben die toespraak ter harte genomen. Maar er speelde nog iets anders mee. Wij kregen verschillende signalen dat pro-Palestijnse verenigingen het concert zouden verstoren en misschien zelfs onmogelijk zouden maken.’
Na een lang overleg met de raad van bestuur werd besloten dat een concert onder leiding van Shani problematisch was. ‘Vervolgens hebben we nog de hand gereikt naar het Münchner Philharmoniker en gevraagd of de dirigent met een duidelijk statement over Gaza wilde komen. Ook een concert met een andere dirigent was een mogelijkheid. Maar het antwoord was twee keer “nee”.’
Antisemitisme
Jan Briers, voorzitter van de raad van bestuur, benadrukt dat de uiteindelijke beslissing ‘een collectieve beslissing’ was. Dat betekent dat ook twee leden met een N-VA signatuur – de Sint-Niklase schepen Annemie Charlier en de Aalsterse burgemeester Christoph D’Haese – met de annulering hebben ingestemd. ‘Het was gewoon voor niemand een makkelijke beslissing’, zegt Bries. ‘Hier is lang en intens over gedebatteerd. Trouwens: ook de beslissing om het concert wél te laten plaatsvinden was heel moeilijk geweest. Ook die keuze had ons een hoop kritiek opgeleverd.’
De vele negatieve reacties die op de annulering volgden, laten de festivalleiding niet onberoerd. ‘Het verwijt dat wij ons aan antisemitisme zouden bezondigen raakt ons enorm. Op ons festival waren en zijn Joodse of Israëlische artiesten nog altijd welkom. Maar blijkbaar staat kritiek op de staat Israël en de wandaden van haar regering voor sommigen nog altijd gelijk met antisemitisme.’
Dubbele standaard
Het luidst klonk die kritiek in Duitsland. Cultuurminister Wolfram Weimer gewaagde van ‘puur antisemitisme’ en ‘een schande voor Europa’. De burgemeester van München, de sociaaldemocraat Dieter Reiter, liet weten dat hij ‘de beslissing op geen enkele manier kan begrijpen’.
Duitse cultuurminister: ‘Annulering van concert met Israëlische topdirigent in Gent is puur antisemitisme’
Nochtans lijkt die beslissing in nogal wat opzichten op een beslissing waarvoor Reiter drie jaar geleden zelf mee verantwoordelijk was. In 2022 moest de Russische dirigent Valeri Gergiev opstappen bij de Münchner Philharmoniker. De reden? Ondanks de uitdrukkelijke vraag van burgemeester Reiter had Gergiev geweigerd om de Russische invasie in Oekraïne te veroordelen.
In een reactie op sociale media heeft auteur en Knack-columnist Khalid Benhaddou het over een ‘dubbele standaard’. ‘Het leek vanzelfsprekend dat iemand met Russische roots aangesproken werd op het beleid van zijn regering. Vandaag, nu hetzelfde gebeurt met een Israëlische dirigent, klinkt plots een koor van verontwaardiging. Ministers en opiniemakers hebben het over antisemitisme, over onrecht en over morele grenzen. Maar waar was die verontwaardiging toen het om Gergiev ging?’