Volgens Zoo Antwerpen is het no-kill beleid van de dierentuin ‘onveranderd’. Maar de beloofde evaluatie kwam er nooit.
We schrijven april 2016. In de Zoo Antwerpen maken Ben Weyts, Dries Herpoelaert en Michel Vandenbosch samen een ommetje. Wat doen de N-VA-minister van Dierenwelzijn, de directeur van de dierentuin en de voorzitter van dierenrechtenorganisatie Gaia gezellig keuvelend tussen de dierenverblijven?
Ze stellen er hun gloednieuwe no-kill charter voor aan pers en publiek. Dat charter zegt dat de dierentuinen van Antwerpen en Planckendael, samen beheerd door de Koninklijke Maatschappij Dierkunde Antwerpen (KMDA), het doden van gezonde dieren niet langer zullen toepassen in hun kweekprogramma’s. In de laatste alinea van de tekst staat dat de overeenkomst elke drie jaar zal worden geëvalueerd.
Nooit herbekeken
Alleen: die evaluatie is er nooit gekomen, niet in 2019, niet in 2022, niet in het afgelopen jaar. Niemand lijkt echt te weten waarom. ‘Bij ons is het ondergesneeuwd geraakt’, zeggen ze bij Gaia. Het kabinet van de toenmalige én huidige minister voor Dierenwelzijn Weyts noemt het ‘niet helemaal duidelijk’ waarom het charter niet herbekeken werd. De woordvoerder van de KMDA, Ilse Segers, reageert bits: ‘Dat beleid is nog altijd van kracht. Het is toch niet onze schuld dat het niet geëvalueerd is?’
‘Dat is toch geen evaluatie. Ze zeggen gewoon dat we hen met rust moeten laten.’
Naar aanleiding van ons onderzoek schiet Gaia wakker. In juni schrijft ceo Ann De Greef een e-mail aan directeur Dries Herpoelaert, waarin ze expliciet de vraag stelt: ‘Zou u willen uitleggen wat er nu gebeurt met de surplusdieren of hoe jullie ervoor zorgen dat het probleem zich niet voordoet?’
Herpoelaert heeft er geen zin in. ‘Ons beleid is niet veranderd. We vermijden situaties waarin surplusdieren zouden kunnen worden geboren. Als onze inzichten veranderen, laten we het jullie weten’, reageert hij kort. De Greef is niet te spreken over die reactie. ‘Dat is toch geen evaluatie. Ze zeggen gewoon dat we hen met rust moeten laten. Natuurlijk maken we ons nu zorgen dat ze de afspraak niet nakomen.’
Omgekeerd advies
Waarom zijn de dierentuinen zo weigerachtig om het charter voluit te verdedigen? Daarvoor moeten we terug naar de start, in april 2016. Na de aankondiging van het charter door de KMDA wordt het idee opgepikt. Al snel groeit interesse om een algemeen no-kill beleid in te voeren voor alle dierentuinen.
Maar dat was buiten de dierentuinencommissie gerekend. Dat is een expertengroep die de minister van Dierenwelzijn adviseert. Aan het eind van 2016 stuurt die commissie een advies naar minister Weyts waarin ze expliciet stelt géén voorstander te zijn van een no-kill beleid. Als er geen andere opties zijn, moet het humaan doden van surplusdieren kunnen, aldus de deskundigen. Dat standpunt komt overeen met de houding van de Europese dierentuinkoepel EAZA (European Association of Zoos and Acquaria).
Opvallend: in de dierentuinencommissie zaten in 2016 twee experts die werkten voor de KMDA. Die experts keurden het advies tégen het no-kill beleid goed, luttele maanden na de invoering van zo’n beleid in hun eigen zoo.
Subsidiepot
EAZA wil het anders, de dierentuinencommissie wil het anders. Waarom ging de KMDA dan solo slim? Een anonieme bron legt het uit: ‘De dierentuinencommissie zegt A en de minister wil B, en B geschiedt, want de minister is ook de geldschieter van de dierentuin van Antwerpen.’ Dierentuinen in Vlaanderen krijgen subsidies vanuit Toerisme Vlaanderen. In 2016 combineerde Ben Weyts als minister de portefeuilles van Dierenwelzijn en Toerisme in de regering-Bourgeois.
Ook in dat jaar eindigde de vijfjarige samenwerkingsovereenkomst tussen de Vlaamse regering en de KMDA. In 2017 zou die overeenkomst hernieuwd worden. ‘Op dat moment krijgt de KMDA zekerheid voor de financiële ondersteuning van de volgende vijf jaar’, legt Marleen Van Dijk van Toerisme Vlaanderen uit. 2016 was met andere woorden een scharnierjaar.
Toerisme Vlaanderen bevestigt ons dat het subsidiebedrag vanaf 2017 constant blijft. De KMDA krijgt jaarlijks 4 miljoen euro, voor drie zaken: de toeristische rol van de KMDA, werkingsmiddelen en erfgoed. Dat bedrag is ook later niet gewijzigd en komt tot op vandaag jaarlijks op de rekening van de dierentuinen terecht.De Zoo Antwerpen en Zoo Planckendael behaalden in 2017 een positief resultaat van 1,4 miljoen euro en in 2024 van 2,4 miljoen.
Actualisering
Heeft minister Weyts druk gezet met de subsidiepot van toerisme om het no-kill charter binnen te halen, en zo een pluim op zijn hoed te steken? We zullen het nooit weten. Knack vroeg bij het kabinet alle communicatie op tussen de minister en de dierentuinen aangaande surplusdieren. Volgens het kabinet is er ‘geen informatie’ die aan onze vraag voldoet.
Het kabinet laat tot onze verbazing ook nog weten dat de KMDA effectief aan een ‘actualisering’ van haar no-kill beleid werkt. Dierenrechtenorganisatie Gaia staat op haar achterste poten. ‘Hoe kunnen ze aan een actualisering werken zonder dat wij daarvan op de hoogte zijn?’ reageert voorzitter Michel Vandenbosch verontwaardigd. ‘Als ze het charter terugdraaien… Dat wordt een schandaal vanjewelste.’
Dit artikel kwam tot stand met steun van Journalism Fund Europe.
De minister reageert
‘Hoe dan ook behouden wij vertrouwen in de KMDA’, reageert de Vlaamse minster van Dierenwelzijn Ben Weyts (N-VA), ‘en hun volgehouden no-kill beleid. De KMDA ontvangt slechts een beperkte financiële steun van de Vlaamse overheid, die op hun totale omzet geen doorslaggevend belang heeft. Wij hebben toen of nu nooit het gevoel gehad dat we de arm van de KMDA moeten omdraaien om hen te bewegen tot een no-kill beleid.’
De zoo reageert
‘Onze directeur heeft in een mailbericht aan Gaia wel degelijk toegelicht dat wij nog steeds hetzelfde no-kill beleid hanteren’, reageert KMDA-woordvoerder Ilse Segers. ‘Hoewel we van mening verschillen met Gaia over de manier om dierenwelzijn te garanderen, blijft dit voor allebei onze primaire doelstelling.
‘Elke dag opnieuw geven wij het beste van onszelf om soorten niet te laten uitsterven. We hanteren hierbij een normaal, gecontroleerd geboortebeperkingsbeleid gebaseerd op dierenwelzijn en genetische overwegingen. De zeer beperkte subsidie vanuit Toerisme Vlaanderen is uitsluitend bedoeld voor het onderhoud van ons erfgoed.’
