‘Gendergelijkheid is niet alleen een kwestie van principes en wetgeving, maar ook van handhaving’, schrijven Khatera Shamal en Marieke Smeyers. ‘Meisjes en vrouwen met een migratieachtergrond hebben recht op dezelfde dromen, ambities en rechten als iedereen. Ze verdienen mensen die naast hen staan wanneer hun rechten geschonden worden, ook als dat door hun eigen omgeving gebeurt.’
Met regelmaat verschijnen er artikelen over vrouwenrechten, gendergelijkheid en het feit dat deze nooit vanzelfsprekend zijn, zowel hier als in andere landen. Vooral rond vrouwendag lezen we hierover. Maar dit jaar, net zoals voorgaande jaren, werd er geen enkel artikel, interview of debat gevoerd over genderongelijkheid binnen gezinnen in België. Het gezin is immers de plek waar, vooral bij gezinnen met een migratieachtergrond, nog dagelijks gestreden moet worden voor rechten die in de maatschappij al ‘verworven’ zijn.
Elk jaar opnieuw stellen we vast dat deze ongelijke situatie vaak onderbelicht, genegeerd of zelfs ontkend wordt. Een recent artikel over huwelijksdwang in De Morgen legde de vinger op een pijnlijke plek: het wegkijken van vrouwenorganisaties en beleid als het gaat om de strijd die vrouwen met een migratieachtergrond vaak moeten voeren voor het recht om zelf hun partner te kiezen. Het is schrijnend dat deze vrouwen hun verhaal moesten vertellen in een boek om gehoord te worden.
De handelingsverlegenheid die ons overvalt als de genderongelijkheid geworteld is in een andere cultuur dan de onze, is schrijnend. De excuses zijn legio: respect voor culturele diversiteit, angst voor stigmatisering, verwijten van ‘wit feminisme’, ‘deze strijd moet van binnenuit komen’, en ‘het was hier 50 jaar geleden ook zo’. Soms begrijpelijk, maar zeer schadelijk. Want het resultaat is dat we – anno 2025 – gendergelijkheid voorwaardelijk maken. We durven het onderliggende thema niet te benoemen, laat staan een strijdpunt te maken: de ongelijke behandeling van zonen en dochters binnen hetzelfde gezin, en de voorwaardelijkheid van de ouderliefde voor meisjes – tegenover de onvoorwaardelijke liefde voor zonen.
Wanneer een kind wordt geboren, is er doorgaans blijdschap. Ouders voelen onvoorwaardelijke liefde voor hun kind, ongeacht geslacht, gender of levenspad. Maar bij sommige gezinnen – vaak met een specifieke culturele of etnische achtergrond – verandert dit. De onvoorwaardelijke liefde wordt voorwaardelijk. Ze houden van hun dochters, maar de druk van sociale controle en strikte normen zorgt ervoor dat ze hun liefde niet langer kunnen tonen als de dochter zich niet aan de regels houdt.
Het gaat hier niet alleen om gezinnen die recent naar België zijn gekomen, of om de meest kansarme gezinnen. Het gaat ook om hoogopgeleide vrouwen die hier geboren zijn, maar ook zij ervaren de ongelijkheid en voorwaardelijkheid van ouderliefde. Een hoogopgeleide Pakistaanse vrouw, geboren in België, vertelde onlangs: “Mijn broer zei dat hij een zoon verwachtte met zijn Belgische vriendin, met wie hij ongehuwd samenwoonde. Mijn ouders reageerden positief. Verrast vroeg ik mijn vader: ‘Wat zou er gebeuren als ik ongehuwd zwanger zou zijn van een Belgische man?’ Zonder aarzelen zei hij: ‘Dan ben je mijn dochter niet meer.’”
Voor veel meisjes wordt het onderscheid duidelijk rond de puberteit. Ze moeten zich bewijzen als ‘goed’ meisje. Ze moeten gehoorzamen, zich zedig kleden en gedragen. Ze moeten ervoor zorgen dat de eer in de familie behouden blijft. Als ze zich niet aan de norm houden, kunnen de gevolgen groot zijn – van schuldgevoelens tot fysiek geweld of dreiging met uithuwelijking of zelfs eremoord.
In extreme gevallen wordt dit vertaald naar eergerelateerd geweld. De verhalen van Teslime uit Sint-Amandsberg en Roshin uit Apeldoorn zijn voorbeelden die de pers haalden, maar veel meer verhalen blijven onder de radar. Vaak worden signalen niet opgepikt of genegeerd, omdat er onvoldoende kennis is om het geweld of de onvrijheid juist te begrijpen. Genderongelijkheid is in sommige gezinnen zo ingebakken, dat het zelfs voor veel meisjes die er dagelijks mee geconfronteerd worden, onbespreekbaar is. Dit veroorzaakt diepe wonden.
Tijdens een werkoverleg over gelijke kansen werden voorbeelden gegeven van genderongelijkheid binnen gezinnen. Kleine, subtiele dingen zoals non-verbale reacties of praktische belemmeringen, zoals het niet mogen fietsen of niet mogen buiten spelen, bleken dagelijks realiteit voor veel meisjes. Ook werd er gesproken over de verlammende angst om een stap te zetten die hen het recht op hun ouderlijk huis zou kunnen kosten. “Mijn broer kwam uit de gevangenis en mijn familie organiseerde een groot feest voor hem. Als ik zo’n fout zou hebben gemaakt, zou ik nooit meer welkom zijn in ons ouderlijk huis.”
Veel meisjes en vrouwen gaven aan nooit eerder de ruimte te hebben ervaren om de ongelijke behandeling van hun ouders in twijfel te trekken. Ze dachten nooit na over het feit dat zij misschien minder vrijheid zouden moeten krijgen dan hun broers. Als je broer na zijn honderdste fout nog steeds met open armen wordt ontvangen, en jij als dochter bij een misstap verstoten wordt, hoe kun je dan een gezonde relatie opbouwen met je ouders, broers, of zelfs je partner en kinderen? Hoe leer je vertrouwen als de mensen die het dichtst bij je staan je zo gemakkelijk kunnen loslaten?
Het meest opvallende aan de getuigenissen was dat veel meisjes en vrouwen nooit eerder de ruimte hadden om de vanzelfsprekendheid van de ongelijke behandeling door hun ouders in vraag te stellen. Ze beseffen pas later dat het niet zo had moeten zijn. “Wij hebben nooit om vrijheid gestreden,” zeggen ze, “omdat we dagelijks zien hoeveel ellende de vrijheid van onze broers aanricht.”
De vraag is wanneer we als samenleving de onrechtvaardigheid van deze ongelijke behandeling onder ogen durven zien. Wanneer gaan vrouwenbewegingen en -organisaties de handschoen oppakken? Wanneer durven ze de systematische genderongelijkheid binnen bepaalde gezinnen te erkennen en aan te kaarten, in plaats van zich te verschuilen achter excuses als ‘wie zijn wij om hierover te oordelen’?
Er is terecht bezorgdheid over de rechten van vrouwen die onder druk staan, zowel in de VS als dichter bij huis. Maar in België zijn vrouwen volgens de wet gelijk. Ze kunnen stemmen, werken, een bankrekening openen, studeren, en reizen. Maar voor de meisjes en vrouwen uit bepaalde gezinnen is de grootste ongelijkheid die zich binnen hun eigen huis afspeelt. Wanneer gaan we ons zorgen maken over hen? Wanneer gaan vrouwenorganisaties gendergelijkheid binnen deze gezinnen aan de kaak stellen en daadwerkelijk opkomen voor hun rechten?
De grootste strijd speelt zich achter de gevels van deze gezinnen af. Het is makkelijker om tegen maatschappelijke instituties te strijden dan het lastige gesprek aan te gaan met de mensen van vlees en bloed in je eigen omgeving. Maar als we dat niet durven, kunnen we onszelf niet beschouwen als een samenleving waarin vrouwen gelijke rechten hebben.
Gendergelijkheid is niet alleen een kwestie van principes en wetgeving, maar ook van handhaving. Meisjes en vrouwen met een migratieachtergrond hebben recht op dezelfde dromen, ambities en rechten als iedereen. Ze verdienen mensen die naast hen staan wanneer hun rechten geschonden worden, ook als dat door hun eigen omgeving gebeurt.
Laten we deze meisjes en vrouwen de steun bieden die ze verdienen. Laten we hen helpen de voorwaardelijke liefde voor zichzelf in te ruilen voor onvoorwaardelijke liefde, zonder dat de basis van gelijkheid, respect en autonomie wordt geschonden. Dan kunnen we misschien een echte verandering maken in hun levens.
Khatera Shamal en Marieke Smeyers werkten beiden als beleidsadviseur sociale zaken, gelijke kansen en/of onderwijsbeleid, en rond zelfbeschikking van vrouwen met migratieachtergrond.