Haar naam werd onlangs nog genoemd in een rapport van het OCAD, het orgaan dat terroristische of extremistische dreiging analyseert. Activist en tegenwoordig ook documentairemaker Anuna De Wever zou deel uitmaken van een fractie die steeds radicaler wordt en zelfs geweld niet schuwt. In een interview met Knack vertelt De Wever, inmiddels 24, dat ze niet echt wakker ligt van dat rapport.
‘Ik vind het niet erg als mensen zeggen dat ik geradicaliseerd ben’, zegt Anuna. ‘Als radicaliseren betekent dat ik, anders dan vroeger, naar de kern van het probleem ga, vind ik dat een positieve evolutie.’
Wat is volgens u de kern van het probleem?
Anuna De Wever: Dat probeer ik uit te leggen in The Cost Of Growth, een documentaire die in oktober klaar moet zijn en het resultaat is van een twee jaar durende zoektocht naar de diepere oorzaken van de klimaatcrisis. Lang geloofde ik dat die klimaatcrisis zo’n beetje op zichzelf stond, en dat je hem zou oplossen met politieke afspraken zoals de Green Deal. Vandaag begrijp ik dat je die klimaatcrisis niet los kunt zien van een economisch systeem dat ook neokolonialisme, genocide, ongelijkheid en racisme produceert. Activisten voeren vaak een strijd tegen een van die deelaspecten. Dat maakt de strijd gefragmenteerd.
Vrienden Fleur Pierets en Anuna De Wever: ‘Als mensen haar door het slijk halen, word ik heel beschermend’
Met onze documentaire willen we laten zien dat het om een breder verhaal gaat. We laten daarvoor een internationaal gezelschap van academici en experts aan het woord. Daarnaast zijn we ook naar Zweden, Italië en Servië getrokken, om de verhalen te vertellen van mensen die zich, vanuit verschillende perspectieven, fundamenteel verzetten tegen een groei-economie, een systeem dat alles zo goedkoop mogelijk wil produceren en daardoor per definitie aan uitbuiting doet.
Economische groei is niet mogelijk zonder uitbuiting?
De Wever: Het kapitalisme gaat sinds zijn ontstaan hand in hand met kolonialisme. Het systeem heeft dat nodig omdat het gebaseerd is op accumulatie van winst. Daarvoor moet er zo veel mogelijk geproduceerd en ontgonnen worden tegen een zo laag mogelijke kostprijs. Dat systeem is alleen mogelijk door grote delen van de wereld en hun bevolking op te offeren.
‘Het kapitalistische systeem zal niet veranderen door de zogenaamde “groene groei”.’
Fundamenteel is er aan dat systeem niks veranderd. En het zal ook niet veranderen door de zogenaamde ‘groene groei’. Voor onze elektrische auto’s en smartphones heb je bijvoorbeeld kobalt nodig, een grondstof die in afschuwelijke omstandigheden ontgonnen wordt in Congo. Daar wordt zelfs niet geheimzinnig over gedaan. In de Green Deal wordt letterlijk gesproken over sacrifice zones: regio’s die we opofferen in naam van de groene groei.
Academici als Maarten Boudry zeggen ongeveer het tegenovergestelde: juist dankzij het kapitalisme zijn de armoede en de kindersterfte de afgelopen 150 jaar enorm gedaald.
De Wever: Je kunt niet tegenspreken dat de levensomstandigheden in die periode enorm verbeterd zijn. Maar dat is niet de verdienste van het kapitalisme. De afschaffing van de slavernij en de kinderarbeid of de toekenning van sociale rechten zijn verwezenlijkingen van sociale strijd en revolutie. Het kapitalisme streeft niet naar herverdeling of rechtvaardigheid, maar naar winstmaximalisatie. Thomas Piketty heeft dat afdoende aangetoond. Als je er niet radicaal op ingrijpt, zorgt kapitalisme ervoor dat een kleine groep superrijken steeds rijker wordt, ten koste van een brede groep die verarmt.
‘Ik ben er minder en minder van overtuigd dat wij in een echte democratie leven.’
Om het economische systeem te veranderen moet je, toch in een democratie, verkozen raken. Het is maar de vraag of dat politici die voor minder groei pleiten zal lukken. Degrowth betekent dat we op minder grote voet zullen moeten leven. Het is ook niet duidelijk hoe we de kostprijs van de vergrijzing zonder economische groei gaan betalen.
De Wever: Je zegt nu veel dingen tegelijk. Om te beginnen met onze democratie: ik ben er minder en minder van overtuigd dat wij in een echte democratie leven. Een echte democratie veronderstelt onder meer vrije, onafhankelijke media die een open debat durven te voeren. In ons land zijn de media bijna uitsluitend in handen van een paar commerciële groepen, die alle belang hebben bij de status quo. Ik heb ook geen vertrouwen meer in het democratisch gehalte van de politiek. Een grote meerderheid van de bevolking vindt dat de genocide in de Palestijnse gebieden onmiddellijk moet stoppen. Toch beweegt er politiek helemaal niets.
‘Ik vind het niet erg als mensen zeggen dat ik geradicaliseerd ben.’
Hetzelfde is waar voor het klimaat. Zoals je weet heb ik mee vooraan gelopen in de klimaatbeweging. Die heeft gezorgd voor een aantal Europese afspraken, maar die zijn inmiddels alweer bijna volledig van tafel geveegd. Van de ene dag op de andere en zonder enige democratische inspraak besliste Europa dat bewapening de grote prioriteit moest zijn. Het fundamentele debat daarover heb ik gemist. Zoals ik ook het open, eerlijke debat over economische groei nog altijd mis.
Anuna De Wever: ‘Zuhal Demir neemt de klimaatcrisis echt niet serieus’
Over degrowth wordt altijd weer gezegd dat het over verarming gaat. Terwijl het in wezen gaat over welke keuzes we als samenleving willen maken. Als we beslissen meer te investeren in goede huisvesting, sociale zekerheid en onderwijs betekent dat voor een meerderheid géén verarming.
Aan meer privéjets, SUV’s en bewapening heeft de meerderheid niets. Mensen weten dat. Mensen komen niet op straat voor meer privéjets. Ze doen dat wel om te protesteren tegen genocides, voor eerlijke lonen en pensioenen of voor de bescherming van het klimaat. Dat komt ook helemaal overeen met de resultaten van enquêtes. De meerderheid wil betere pensioenen, een gezond klimaat, een goede gezondheidszorg en minder investeringen in bewapening.
‘Degrowth is geen interessante term meer. Het gaat over wat we willen laten groeien en wat niet.’
Ik vind degrowth daarom ook geen interessante term meer. Het gaat over wat we willen laten groeien en wat niet. Daar wil ik een open debat over. Maar elke vraag daarover stuit op agressie. Daarom ben ik die documentaire gaan maken. Om op z’n minst het debat te kunnen openen voor een breder publiek. Het verhaal dat we willen vertellen krijg je ook gewoon niet uitgelegd in een talkshow waar je hoogstens tien minuten spreektijd krijgt.
Van de ene dag op de andere en zonder enige democratische inspraak besliste Europa dat bewapening de grote prioriteit moest zijn. Het fundamentele debat daarover heb ik gemist.
U pleit voor minder investeringen in defensie. In Oekraïne weten ze vandaag als geen ander dat er zonder wapens geen gezondheidszorg of democratie meer overblijft.
De Wever: Dat klopt, maar je kunt moeilijk beweren dat wij ons in het Westen aan het bewapenen zijn om de democratie te verdedigen. Integendeel, we leveren steun aan Israël, dat een genocide pleegt op de Palestijnen. Laten we misschien om te beginnen erkennen dat wij in Europa zelf agressor zijn, en dat in het verleden ontelbare keren zijn geweest. Onze morele superioriteit is hier totaal misplaatst. Alleen is het vandaag compleet not done om daarover te praten. Als ik daar vragen over stel, word ik door het OCAD een gevaar voor de veiligheid van de staat genoemd.
Er loopt ook een rechtszaak tegen u.
De Wever: Die zaak is aangespannen door OIP, een wapenbedrijf in Oudenaarde dat ik samen met enkele activisten heb beklad met protestslogans. Dat bedrijf is volledig in handen van Elbit Systems, de belangrijkste wapenfabrikant van Israël. Het is met andere woorden een bedrijf dat geld verdient aan een genocide.
Ik vind het bijna grappig dat wij, activisten die met graffiti hebben gespoten, telkens opnieuw vragen krijgen over geweld. Terwijl het toch evident is dat politici als Georges-Louis Bouchez (MR) en Bart De Wever (N-VA) hier ter verantwoording geroepen moeten worden? Als je toestaat dat zo’n bedrijf in ons land kan blijven en je je ook voor de rest niet bereid toont om deze genocide een halt toe te roepen, ben je dan niet oneindig veel gewelddadiger dan een paar jongeren met een graffitispuit?
Wanneer komt uw zaak voor?
De Wever: Over een maand moet ik naar de rechtbank in Oudenaarde. Maar samen met Progress Lawyers Network bereid ik me voor op een tegenklacht. Omdat ik vind dat niet ik, maar zij die een genocide faciliteren op de beklaagdenbank horen.
Het OCAD houdt u onder meer in de gaten vanwege een uitspraak in Gazet Van Antwerpen. ‘Ik geloof niet meer in vreedzaam protest’, zei u daar. Ook uw bondgenoten van Code Rood komen in het vizier, naar verluidt omdat hun recente acties levens in gevaar hadden kunnen brengen.
De Wever: Ik was zelf niet bij die acties, maar ik ken Code Rood natuurlijk goed. Dat is een superprofessionele organisatie, die heel goede trainingen doet. Ik kan mij niet voorstellen dat zij ooit mensenlevens in gevaar zouden brengen.
Code Rood volgt min of meer de logica van professor Andreas Malm, die in zijn befaamde boek How to Blow up a Pipeline sabotage een legitiem instrument noemt in de strijd tegen klimaatverandering. Het is misschien niet raar dat organisaties als het OCAD voor dit soort gedachten waarschuwen. Als je die redenering consequent doortrekt, kan ook geweld tegen mensen in sommige gevallen legitiem zijn.
De Wever: Bij mijn weten is die vraag geen deel van het debat. Ik kan me in elk geval niet voorstellen dat ik dat ooit zou doen en zou er ook absoluut niet achter staan mocht het gebeuren. Ik ben geen gewelddadig persoon. Ik heb nooit iets gewelddadigs gedaan. Ik heb wat verf gespoten op een magazijn en daarvoor moet ik nu naar de rechtbank. Dat is niet eens sabotage, terwijl ik vind dat dat middel in sommige gevallen inderdaad legitiem is, en je als activist soms verder mag gaan dan het puur vreedzame protest.
‘Hier kleeft bloed aan’: Anuna De Wever en Martha Balthazar protesteren tegen wapenleveringen aan Israël
Wij hebben het hier over bedrijven die een klimaatcrisis veroorzaken die honderden miljoen mensen het leven zal kosten. Over bedrijven die actief meewerken aan een genocide en overheden die dat faciliteren. De sabotageacties van kleine verzetsbewegingen stellen niets voor in vergelijking met dat massale geweld. Ethisch gezien lijkt me daar ook weinig tegenin te brengen.
Ik denk dat niemand vandaag ethisch bezwaar heeft tegen de verzetslui die de treinen van de nazi’s saboteerden of probeerden de doorvoer van wapens te verhinderen. Integendeel. Dat was wat je toen moest doen. Vandaag zitten we met een genocide die live wordt gestreamd. We kunnen daar met z’n allen verbouwereerd op zitten te kijken, of je kunt je, zoals meer en meer activisten, de vraag stellen of de acties niet verder moeten gaan dan het klassieke straatprotest.
De vraag is: waar ligt de grens? De Hamas-aanval van 7 oktober kun je ook een vorm van verzet noemen.
De Wever: Arundhati Roy (bekroonde schrijfster en activiste, nvdr) zegt daar mooie dingen over. Na 7 oktober werd aan pro-Palestijnse activisten maar één vraag gesteld: veroordeel je de aanval van Hamas? Roy zegt dat ze daar niet meer op wil antwoorden. Omdat wij niet weten wat het betekent om decennialang te leven met een voet in je nek. Het is heel gemakkelijk om vanuit onze comfortabele positie ethische debatten over te voeren, maar het is heel anders als je al decennia in een openluchtgevangenis leeft. Hoe krijg je die voet uit je nek? Dat is niet iets waar ik over kan oordelen.
Mensen in Tuvalu moeten vandaag collectief verhuizen. Mensen in Congo, Soedan of Palestina zien hoe Europese overheden de genocide op hun volk financieren. Hoe moeten ze zich tegen dat onrecht verzetten? Ik zou graag eens een debat zien waarin die vraag stellen niet als een rechtvaardiging van geweld wordt gezien. De positie van De Wever en Bouchez is vele malen gewelddadiger.
‘Ik put kracht uit het idee dat heel veel mensen aanvoelen dat het systeem niet klopt.’
Nogal wat jongeren die meestapten in de klimaatmarsen zijn vandaag meer defaitist dan activist.
De Wever: Dat snap ik. Je kunt niet zeggen dat onze klimaatmarsen veel hebben opgeleverd. Maar anders dan velen denken ben ik daar niet wanhopig door geworden. Ik ben er wel radicaler en eerlijker door geworden. Mijn vertrouwen in instituten en de politiek, zeg maar het systeem, is helemaal weg. Maar dat geldt niet voor mijn vertrouwen in mensen. Ik put kracht uit het idee dat héél veel mensen aanvoelen dat het systeem niet klopt. Dat is ook wat de directeur van Oxfam Afrika, Fati N’Zi-Hassane, in onze documentaire zegt. Dat ze hoop put uit het feit dat de grote meerderheid niet profiteert van dit systeem en dat heel goed beseft.
Hoe blikt u vandaag terug op uw voortrekkersrol in die klimaatmarsen?
De Wever: Dat protest was oppervlakkig en eurocentrisch. Maar voor veel mensen was het een behapbaar verhaal. Als we met z’n allen minder zouden uitstoten en overschakelen naar hernieuwbare energie, dan was de wereld gered. De oplossing leek ons simpel, maar toch gebeurde er niks. Daar werd ik wél wanhopig van.
Vandaag begrijp ik veel beter waarom er niks gebeurt. Het systeem, dat in wezen draait om uitbuiting, moet in stand worden gehouden. Dat is een veel moeilijker, complexer verhaal, dat op veel meer weerstand botst. Wie dat systeem ter discussie stelt, wordt door de staatsveiligheid al snel als een gevaar gezien en gecriminaliseerd. Het is een manier om niet in te gaan op de inhoud van de kritiek, en zo de status quo te verdedigen. Die reactie is zo voorspelbaar dat ik ze bijna saai vind. Ik kan ze ook echt niet serieus nemen, laat staan er boos van worden. Ik ben vandaag een stuk rustiger dan zes jaar geleden. Omdat ik zoveel beter dan toen begrijp hoe het werkt.
Bio Anuna De Wever
2001: Geboren in Mortsel.
2019: Wordt het gezicht van de schoolstakingen voor het klimaat en de klimaatmarsen.
2020: Loopt stage bij de Europese fractie van de groenen.
2024: Publiceert Laten we eerlijk zijn, ‘een diepere analyse van het systeem waarin we leven’.
Werkt aan The Cost of Growth, een documentaire die in oktober van dit jaar voor het eerst wordt vertoond.
