‘Laten we deze crisis als beslissend keerpunt gebruiken om werk te maken van een basisinkomen’

‘We mogen niet toelaten dat ons collectief leed tijdens deze pandemie voor niets is geweest’, schrijft Lander Meeusen. ‘Dit is de uitgelezen kans om een experiment te organiseren met mensen die sowieso op een uitkering terugvallen.’

In april piekte het aantal tijdelijk werklozen in Vlaanderen op 702.600. In augustus hadden 151.997 werkzoekenden recht op een volledige (geen tijdelijke) werkloosheidsuitkering. Dat zijn er 15% meer dan in augustus vorig jaar. Voor de rest van het land geldt een gelijkaardige fenomeen. Tijdelijke werkloosheid wordt voor velen dus volledige werkloosheid. De nieuwe lockdown-maatregelen moeten een halt toeroepen aan de tweede covid-19-golf, maar te verwachten valt dat er nadien een andere golf volgt van ontslagen en faillisementen. De hulpkas krijgt de aanvragen niet meer bolgewerkt.

Kerstmis dreigt een wrang smaakje te krijgen. Gelukkig moeten Sinterklaas en Piet niet in quarantaine. Ik wil hen via deze weg graag mijn verlanglijstje doorgeven doen: vrede op aarde en gratis geld. Ik moet toegeven dat dat eerste een cynische wensdroom is, maar het tweede ligt wel degelijk binnen onze mogelijkheden. Weliswaar is de praktische uitrol van een universeel basisinkomen (een som geld voor iedere Belg, zonder voorwaarden, om basisvoorwaarden zoals eten en onderdak te garanderen) niet mogelijk van de ene dag op de andere. De eis steekt wereldwijd wel terug de kop op. Met alle discussies, kritieken en commentaren als gevolg. Daarom een voorstel: laten we een positieve draai aan deze crisis geven door een experiment te lanceren.

Laten we deze crisis als beslissend keerpunt gebruiken om werk te maken van een basisinkomen.

Ik verklaar mij nader. Dit is de uitgelezen kans om een experiment te organiseren met mensen die sowieso op een uitkering terugvallen. Geef hen een uitkering zonder voorwaarden en maak hun uitkering permanent, óók als ze terug werk vinden. De mensen bij de hulpkas zullen blij zijn dat hun taak wat wordt verlicht. Naast deze groep heeft ons experiment ook twee controlegroepen: een groep mensen die hun werk niet verliezen en een groep die in het gewone werkloosheidssysteem terechtkomt. In het experiment observeren we elementen zoals fysiek en mentaal welzijn, socio-economische bezigheden, opleidingen, culturele activiteiten en consumptiegedrag.

Als het experiment slaagt, kunnen we het misschien uitbreiden. Hebben we dan nog wel een hulpkas nodig? De vakbonden kunnen zich dan ook terug concentreren op hun kerntaak: de rechten van werknemers verdedigen. De VDAB kan zich ook terug ten volle toewijden aan het koppelen van werkzoekenden aan een geschikte job. Misschien moet dat dan niet meer door de overheid gesubsidieerd worden?

Nu gaat het als volgt: wie zijn (betaalde) baan verliest heeft recht op een uitkering indien de persoon zich inschrijft als werkzoekende. Desgevallend kan de VDAB de persoon dan aanporren om zo snel mogelijk terug werk te zoeken, ook als er (nog steeds) geen werk is. Je kan altijd wel iets doen, toch? Werklozen worden weleens weggezet als luie mensen. Ze willen niet werken. En dat komt omdat hun uitkering hoger is dan het loon dat ze zouden krijgen in een nieuwe job. Je zou inderdaad nogal stom zijn. Uitkeringen dan maar verlagen? Of gewoon afnemen!

We zien in deze periode dat meer mensen in armoede belanden. De armoedegrens ligt in ons land overigens op € 1.230 per maand voor een alleenstaande, € 2.584 voor een gezin met 2 kinderen. De subjectieve armoede (mensen die zelf aangeven dat ze zeer moeilijk rond komen – inclusief de working poor) ligt nog hoger. Wie geen werkloosheids- of andere uitkering krijgt, klopt dus aan bij het OCMW. En ook daar staat een legertje ambtenaren klaar om de mensen die hulp nodig heb (ook wel ‘klanten’ genoemd) maatschappelijk te ‘herintegreren’. Die herintegratie bestaat er meestal in om stabiel werk te vinden. Ziet u de cirkel?

Neem die 151.997 werklozen (enkel de volledige, werkzoekende werklozen): surfen die de hele dag het internet af op zoek naar vacatures? Niemand weet het, maar ze moeten iets doen, liefst iets zinvols. Wat zou u doen met een permanente, gratis uitkering van pakweg € 1.230? Iets kopen? Uw huis renoveren? Zinvol werk zoeken? Eindelijk uw droomzaak starten? (Terug) studeren of een opleiding volgen? Voor uw kinderen en familie zorgen? Het is niet moeilijk om in te zien dat een gegarandeerd inkomen mensen fysiek en mentaal gezonder maakt en de uitgaven voor gezondheidszorg vermindert. Bovendien daalt de criminaliteit en wordt sociale integratie bevorderd. Mensen zijn zinvol bezig, ook als ze daar niet voor betaald worden.

De crisis als beslissend keerpunt

Ons woord crisis komt uit het Oud-Grieks en betekent letterlijk “een beslissing, een oordeel”. Wel bekeken is elke crisis ook een keerpunt. Na de Tweede Wereldoorlog heeft men een sociaal welvaartssysteem uitgebouwd. Die sociale zekerheid heeft een duidelijke verdienste, maar staat nu om vele redenen onder druk. Deze gezondheidscrisis wordt qua schaal wel eens vergeleken met die oorlog. We mogen niet toelaten dat ons collectief leed tijdens deze pandemie voor niets is geweest. We verdienen een kerstcadeau. Nu Europa met geld over de brug komt voor vergroening en digitalisering, komt er wellicht wat budget vrij.

De effecten van zo’n permanente uitkering (of als u wil een gegarandeerd inkomen of basisinkomen) bij ons Vlaanderen kennen we niet. Alle petities, kritieken en discussies zijn dus lucht: niet meer dan speculatie. Een grootschalig experiment is noodzakelijk om de discussie naar een hoger niveau te tillen: empirische gegevens geven ons informatie om onze samenleving te verbeteren. Er zijn doorheen de jaren wereldwijd al vele experimenten geweest (hier vindt u een overzichtje).

In Duitsland is in augustus nog een experiment gestart. De leider van het onderzoek Jürgen Schupp verklaarde in Der Spiegel:

Hij wil door middel van het experiment stereotypes vervangen door empirische bevindingen en zo het debat verheffen naar een intellectueel eerlijker niveau.

Ten geleide

Tot slot nog dit: de ethische wenselijkheid van een gegarandeerd levensonderhuid voor elke mens staat buiten kijf. Zeker nu onze economie, zelfs ondanks de covid-19-crisis, groter is dan ooit in de geschiedenis. Onze samenleving heeft als geheel een hoog welvaartsniveau bereikt door hard te werken aan infrastructuur, onderwijs, solidariteit, dienstverlening, en zo voort. Toch zijn er mensen die uit de boot vallen en mensen die onrechtvaardig veel hebben zonder verdienste. En daartussen zit een massa middenklassers, die vaak een matig gelukkig leven lijden (stress, burn-out en erger). De samenleving die onze welvaart heeft gecreëerd zijn de landbouwers, ondernemers, arbeiders, leraren, intellectuelen, uitvinders en politici van vroeger en nu. Meer en meer wordt geestdodend werk door innovatieve geesten overbodig gemaakt (robotisering, automatisering). De samenleving als geheel en elke mens als individu heeft recht op de basisvoorzieningen die voorhanden zijn. Er zal nog genoeg over zijn voor de aandeelhouders om na te jagen.

Lander Meeusen is leerkracht en lid van de Piratenpartij Antwerpen.