Directeur Antwerpse Begijnenstraat over overvolle cellen: ‘Gevangenissen bijbouwen zal nooit de oplossing zijn’

‘Dat er voortdurend gedetineerden worden neergestoken, klopt niet’, zegt An Janssens, directeur van de Antwerpse gevangenis in de Begijnenstraat.

We legden de getuigenis van Yassin voor aan An Janssens, de directeur van de gevangenis in Antwerpen waar hij verbleef. Dit is haar reactie.

‘De gevangenis in Begijnenstraat is niet “de gekste van heel Europa”. Heeft Yassin in alle andere Europese gevangenissen gezeten? Dat er geen rechten zijn, is erg overdreven. Maar het klopt dat bepaalde mensenrechten dagelijks met de voeten worden getreden. We klagen dat al jaren op alle mogelijke manieren aan. De politiek reageert verbouwereerd als getuigenissen zoals deze naar buiten komen, maar is tegelijk amper bereid om in gedetineerden te investeren. Ze worden hoe langer hoe meer gezien als een ‘restgroep’ die geen prioriteit heeft.

‘Het klopt dat we met een groot ongedierteprobleem kampen, net als de rest van Antwerpen. Doordat gedetineerden zelf dagelijks hun etensresten naar buiten gooien, krijgen we dat probleem niet onder controle.

Maximumcapaciteit

‘Het klopt ook dat gedetineerden met drie op eenpersoonscellen liggen, en dat de derde op de grond moet slapen. Antwerpen heeft officieel plaats voor 439 gedetineerden, maar er zijn er ongeveer 700. In één jaar tijd is het aantal gedetineerden in ons land weer met meer dan duizend gestegen. Gevangenissen bijbouwen zal nooit dé oplossing zijn. De enige structurele oplossing is een maximumcapaciteit, zoals die al bestaat voor jeugdinstellingen, ziekenhuizen en psychiatrische instellingen. Wanneer die bereikt is, worden geen bijkomende mensen opgenomen. Anders is kwaliteitsvolle dienstverlening onmogelijk.

‘Waarom mogen gevangenissen nooit zeggen dat overvol écht genoeg is? Erger nog: bij plaatsgebrek in voornoemde instellingen worden die mensen vaak naar de gevangenis gestuurd. Dementerende bejaarden, patiënten met zware psychische stoornissen, onhandelbare achttienjarigen: hup, allemaal de gevangenis in.

‘De gedetineerden zijn verantwoordelijk voor de hygiëne in de cellen. Als je celgenoten het daar niet zo nauw mee nemen, kan dat uiteraard heel vervelend zijn.

‘Dat “mensen aan de lopende band de tanden worden uitgeslagen voor een sigaret” geeft een vertekend beeld. Bij geweld grijpen cipiers in. Recent werden we geconfronteerd met een aantal ernstige vechtpartijen op de wandeling. Drie dagen lang analyseerden we de camerabeelden om de daders te identificeren en hen een sanctie te geven. Elke vorm van fysieke agressie geven we door aan het parket.

‘Het overgooiprobleem is genoegzaam bekend. Er werden al veel maatregelen genomen, maar tot nu toe bleek geen enkele waterdicht. Onze ligging in de stadskern maakt ons kwetsbaar. Vanuit de omliggende appartementen kunnen handlangers objecten naar de wandeling gooien. Yassin vertelt heel ontdaan aan Knack hoe schandalig dat is, maar hij werd zelf driemaal met een gsm betrapt.

Hollywoodfilm

‘Het overgooiprobleem leidt vaak tot ruzie wanneer overgegooide pakjes worden opgeraapt door iemand voor wie ze niet bedoeld zijn. Maar als je je daar als gedetineerde niet mee bezighoudt, hoef je niet veel te vrezen. Yassins beschrijving van hoe hij “bedreigd werd met een mes” lijkt meer op een Amerikaanse Hollywoodfilm dan op de realiteit. Daarmee wil ik zeker niet pretenderen dat er nooit iets gebeurt op de wandeling.

‘Drugs zijn zeker aanwezig in de gevangenis, ze komen binnen via bezoekers of de overgooiers. Yassin laat het klinken alsof er voortdurend mensen worden neergestoken, maar dat klopt niet. Dat een vuurwapen zou zijn binnengeraakt is een urban legend. Telkens wanneer zoiets wordt gemeld, laten wij de politie de gevangenis controleren. Er is nog nooit een bewijs gevonden.

Ex-topman gevangeniswezen: ‘Gsm’s worden zelfs anaal de gevangenis binnengesmokkeld’

‘De meeste gedetineerden zijn tegen geweld op de wandeling. Soms proberen groepen de wandeling “over te nemen”. Zij proberen de zwakkeren te intimideren en geven de indruk dat je je veiligheid moet afkopen. Maar omdat andere gedetineerden daartegen ingaan, lukt dat nooit. Wel is geweld onder gedetineerden de laatste jaren toegenomen. Daarbij worden vaker zelfgemaakte steekwapens gebruikt, zoals aangescherpte bestekmessen.

‘Het klopt dat er een soort omerta heerst onder de gedetineerden: klikken bij de cipiers is not done. De directie beschermt meticuleus de identiteit van wie toch durft te praten, want gedetineerden zijn voor ons een belangrijke informatielijn.

‘De gevangenis is geen gemakkelijke omgeving. De publieke opinie is keihard voor gedetineerden. Als mensen vertellen hoe zwaar het leven in de gevangenis is, horen ze steevast dat ze het ‘verdiend hebben’. Men vergeet dat wat fout loopt in de gevangenissen ook funest is voor ons, de vrije, brave burgers.

‘Yassin heeft het blijkbaar “overleefd” dankzij de steun van zijn familie, maar veel gedetineerden staan er alleen voor. De oorzaken die tot hun detentie hebben geleid, worden niet verholpen. Ze raken nog meer gefrustreerd in de overvolle gevangenis, komen vrij, gaan weer naast jou wonen en plegen vervolgens waarschijnlijk nieuwe feiten. Wie wordt daar beter van? Niet de gedetineerde, noch de samenleving.

‘Toch lijkt de schreeuw om meer repressie altijd harder te klinken. Het is als een etterende wonde waar men steeds opnieuw zout instrooit in de hoop dat het minder pijn gaat doen. Onbegrijpelijk.’

Daadkrachtig

We namen ook contact op met Wouter Bruyns, de woordvoerder van Politiezone Antwerpen. ‘Het door Yassin geschetste verhaal komt niet overeen met de vaststellingen van mijn collega’s’, reageert hij op de vermeende hardhandige arrestatie van Yassin in Ekeren. ‘De feiten van die dag hebben om een professionele en daadkrachtige houding van onze politiemensen gevraagd. Ik ga niet mee in een discussie over de houding van onze collega’s zo lang na de feiten en zonder dat er eerder enig ongenoegen over het optreden van de politie werd geuit.’