Een jaar nadat het federaal parket besloot om het onderzoek naar de Bende van Nijvel stop te zetten, duikt alweer een nieuw spoor op. Maar of het onderzoek iets zal opleveren? Criminoloog Paul Ponsaers, die het dossier al meer dan veertig jaar volgt, is sceptisch. ‘Ik sluit het niet uit, ik hoop het van harte, maar ik geloof er helemaal niks van.’
Thierry Sliman, een Franse gangster die in 2011 overleed, was ‘de Killer’ van de Bende van Nijvel. Dat is de overtuiging van een voormalig speurder, bijgestaan door een Franse advocaat. Volgens hen gaat het om een belangrijk denkspoor dat ‘om onbegrijpelijke redenen’ nooit ernstig werd onderzocht.
Centraal in hun hypothese staat de aan de Bende toegeschreven moord op de taxichauffeur Angelou, begin 1983. De dader liet in de taxi zes sigarettenpeuken en daarmee ook een DNA-spoor achter. Een DNA-onderzoek op Sliman is niet mogelijk omdat hij na zijn dood werd gecremeerd. Om die reden zal straks het lichaam van zijn moeder, die begraven ligt in Charleville-Mézières, worden opgegraven.
Als daaruit blijkt dat Sliman inderdaad ‘de Killer was’, weten we wie verantwoordelijk was voor 24 van de in totaal 28 slachtoffer die de Bende van Nijvel tussen 1982 en 1985 maakte.
Maar of we daar ook echt op mogen hopen?
‘Ik sluit het niet uit, ik hoop het van harte, maar ik geloof er helemaal niks van’, reageert Paul Ponsaers, criminoloog die het Bende-dossier al meer dan veertig jaar volgt. ‘Een DNA-onderzoek? Er zijn in dit dossier al talloze DNA-onderzoeken geweest. Ze hebben nooit iets opgeleverd.’
Opgerold tapijt
Het zogenaamde ‘Franse denkspoor’ is ook geen nieuw spoor. De theorie komt van Jean-Pierre Adam, ex-speurder. Volgens Ponsaers geeft Adam ‘geen enkele concrete aanwijzing’ voor zijn theorie. ‘Wat doet Adam bijvoorbeeld vermoeden dat het Thierry Sliman was die Angelou heeft vermoord? Ik heb geen idee. Dat de Bende niet langer actief was nadat Sliman in de gevangenis belandde, is natuurlijk helemaal een absurd argument. Volgens die redeneringen kun je duizenden mensen gaan verdenken.’
‘Zolang je niks concreets gevonden hebt, zwijg je beter. De nabestaanden zijn al te vaak blij gemaakt met een dode mus.’
Het Franse denkspoor staat ook haaks op een overtuiging van Eddy Vos, jarenlang het hoofd van het Bende-onderzoek. Vos verklaarde onlangs nog in Het Nieuwsblad dat hij er vrijwel zeker van is dat ‘de Killer’ al meteen na de laatste en bijzonder bloedige raid op de Delhaize in Aalst in 1985 is overleden. Een politieagent zou ‘iemand in de vluchtauto – een Golf – geraakt hebben. Verschillende pas veel later opgetekende getuigenissen maken het volgens Vos bijzonder aannemelijk dat de gewonde ‘Killer’ niet veel later door zijn kompanen is afgemaakt. Niet ver van de plek waar hun uitgebrande vluchtauto werd teruggevonden, werden ook kogelhulzen gevonden. Er is ook een getuige die zag hoe twee mannen een opgerold tapijt dumpten op het nabijgelegen stort van Marouset. Vos vertelde er nog bij dat het stort vandaag overgroeid is, wat een zoektocht bijzonder moeilijk zou maken. Al zou een eventuele vondst uiteraard ‘een grote stap’ in het onderzoek betekenen.
Ponsaers vindt de hypothese aannemelijk. ‘Het grote verschil met de hypothese van Adam is dat hier geloofwaardige getuigenissen zijn’, zegt hij. ‘Ik denk dat het zeker de moeite waard is om op dat stort te gaan zoeken. Al zou ik dat, als ik hem was, nooit zeggen. Zolang je niks concreets gevonden hebt, doe je er beter het zwijgen toe. De nabestaanden zijn in dit dossier al veel te vaak blij gemaakt met een dode mus. Denk aan al die ophef over Christiaan Bonkoffsky (een ex-rijkswachter die op zijn sterfbed beweerde dat hij ‘de Reus’ was, nvdr). Zo goed als iedereen was ervan overtuigd dat we hier met een grote doorbraak te maken hadden.
Wie zat achter de Bende van Nijvel?
Tot het uiteindelijk toch weer het zoveelste valse spoor blijkt. Voor de nabestaanden is dat verschrikkelijk. Ze worden telkens overspoeld met berichten die hoop geven. Om ook telkens opnieuw weer in een afgrond te vallen.’
‘Best educated guess’
Ponsaers is er ondertussen van overtuigd dat de juridische waarheid over de Bende niet meer kan achterhaald worden. ‘Want stel je eens voor dat de vermoedelijke daders nog gevonden worden en er een assisenzaak komt. Ik geef je het op een briefje: het duurt geen dag voor die afgeblazen wordt. Omdat er in het dossier bijvoorbeeld enorm veel ballast zit, of omdat er essentiële stukken ontbreken. Er zijn in het verleden zoveel problematische dingen met dit dossier gebeurd, dat je nog niet eens kunt beginnen met een proces.’
‘Via de juridische weg zal het niet meer lukken om de waarheid te achterhalen.’
Dat wil niet zeggen dat het dossier net zo goed de vuilnisbak in kan. ‘Ik ben ervan overtuigd dat het dossier bijzonder veel nuttig elementen bevat’, zegt Ponsaers. ‘Meer dan waarschijnlijk staan de namen van de daders erin. Maar via de juridische weg zal het niet meer lukken om de waarheid te achterhalen.’
Ponsaers stelt daarom voor om het dossier toe te vertrouwen aan een team van historici. ‘Laat hen, eventueel in samenwerking met voormalige speurders, proberen om de waarheid te achterhalen en zo tot de best educated guess te komen. Op dezelfde manier zijn de moorden op Patrice Lumumba en die op Julien Lahaut opgehelderd.’
Anticommunistische netwerken
In deze context is vooral de moord op Lahaut, tot aan zijn dood in 1950 voorman van de Belgische communistische partij, bijzonder relevant. In 1985 suggereerden de historici Rudi Van Doorslaer en Etienne Verhoeyen dat de moord het werk was van anticommunistische netwerken en inlichtingendiensten. De stelling werd 30 jaar later niet alleen bekrachtigd door een team rond historicus Emmanuel Gerard, er werden ook namen genoemd. Het brein achter die operatie bleek André Moyen, een vooraanstaand lid van de militaire inlichtingendienst.
‘Moyen stond aan het hoofd van een netwerk dat, gefinancierd door de haute finance, communisten schaduwde en aanviel’, vertelt Ponsaers. ‘In die hoedanigheid gaf hij de opdracht om Lahaut te vermoorden.’
‘Ik vermoed dat het antwoord te vinden is in de tijdsgeest. De Bende opereerde in volle Koude Oorlog, een oorlog tegen communisten. Daar zat het gevaar en de dreiging.’
Moyen, die tijdens de jaren zeventig directeur was van de Belgische afdeling van de Group 4 Securitas, speelde volgens Ponsaers en de vermaarde onderzoeksjournaliste Hilde Geens ook een onzichtbare rol in het Bende van Nijvel-dossier. ‘Zo weten we dat hij het onderzoek bewust in de war probeerde te sturen.’
Onderzoeksjournaliste: ‘Ik vraag me echt af of dé Bende van Nijvel wel bestaat’
Of hij meer deed dan alleen dat? ‘Dat weet ik niet. Wat ik wel vermoed is dat politiek in dit dossier een rol heeft gespeeld. Dit dossier is een opeenstapeling van toevalligheden. Het zijn er naar mijn idee te veel om te denken dat het puur banditisme was.’
Misschien wel de meest overtuigende aanwijzing hiervoor vindt Ponsaers de vondst van enkele zakken in het kanaal Brussel-Charleroi bij Ronquières, eind 1986. Speurders vonden er wapens, kogelvrije vesten, een kassa en cheques die gelinkt konden worden aan feiten die de Bende pleegde in alle jaren dat ze actief waren geweest. ‘Het lijkt me nog altijd zonneklaar dat die dingen daar lagen met de bedoeling gevonden te worden. Daar zat een intentie achter. Een boodschap, geregisseerd vanuit een centrum.’
Welke boodschap dat dan mag zijn? ‘Dat weet ik niet. Ik hoop dat historici dat ooit zullen blootleggen. Maar ik vermoed dat het antwoord te vinden is in de tijdsgeest. De Bende van Nijvel opereerde in volle Koude Oorlog. En dat was een oorlog tegen de communisten. Daar zat het gevaar en de dreiging. Een dreiging die trouwens reëel was. De Sovjet-Unie was expansief, net zoals Rusland dat vandaag is.’
