Go Acid go? Waarom we Nathan Vandergunst ernstig moeten nemen

Het debat over de veroordeling van Acid verdeelt het land – niet zozeer in links versus rechts, maar meer in oud versus jong. En helemaal in het officiële gezag versus de opgestoken middelvinger.

Ondertussen heeft zo goed al iedereen een mening geformuleerd over Acid, artiestennaam van de 24-jarige Nathan Vandergunst. Terwijl tot voor kort de helft van het land amper van zijn bestaan wist. De andere – jongere – helft kende hem dan weer erg goed. Oudere burgers leren met verbazing al die filmpjes op YouTube en TikTok kennen waarin een zelfverklaarde influencer uit West-Vlaanderen zijn jonge publiek amuseert door zichzelf in the picture te plaatsen. Die groeiende schare volgers vindt Acid gedurfd, uitdagend, en altijd de rand opzoekend. Na de scheiding van zijn ouders outte hij live on air zijn vader als homoseksueel – dat soort stunts.

Internetnihilisme

Acid verbindt niet, hij verdeelt. Een mooie illustratie daarvan zijn de recensies van zijn verschijning tijdens het optreden van zijn Nederlandse vriend-influencer Joost Klein, vorige zomer op het hoofdpodium van Pukkelpop. Special guest Acid stond daar: bloot bovenlijf, broek afgezakt – als een jonge god deed hij de jongerenzee voor hem uit de bol gaan. Met, kan het anders, een nummer dat geheel over hemzelf ging, genaamd Go Acid: ‘Dit is geen YouTube-rap man / dit is beter dan You Tube-rap / I’m a rapper, let’s go / Mijn naam is Acid en ik kan voor jou je product verkopen’. Het refrein – het eindeloos herhalen van ‘Go Acid Go / Acid, Go / Acid, Go / Go Acid Go’ werd door tienduizenden jongeren meegeschreeuwd. Dat dus. Een jaar voordien, in de zomer van 2022, was ook in Werchter de weide uit de bol gegaan. Waarom kennen of kenden zovelen onder ons Acid dan niet?

Omdat hij geen deel uitmaakt van ‘ons’ culturele repertoire? Omdat wij zijn taal en culturele codes niet begrijpen? Op Pukkelpop verstopte de recensent van De Morgen zijn dedain niet: ‘Het hele optreden lang stond ik op het punt om me door derden onbevoegd te laten verklaren op grond van een te vergevorderde leeftijd. En tegelijk kom ik ook niet verder dan “Joost is het eindstadium van het internetnihilisme”. Tot ook nu weer mede-YouTube-fenomeen Acid kwam meestuiteren en ook hij de nagedachtenis van Sanda Dia een rechtvaardiger rechtsbestel toewenste. Muzikaal vond ik er geen ruk aan, en de rest snapte ik niet. Maar toch denk ik dat Joost weer doel trof op Pukkelpop. ’t Was de vleesgeworden waarschuwing aan ouders om hun kinderen niet zomaar laks voor YouTube te parkeren. Wie weet door wie worden ze opgevoed daar.’

Merkelijk anders van toon was de beoordeling van Tobias Cobbaert van Knack Focus: ‘Die combinatie van knotsgekke beats met de extravagante rijmelarijtjes van Joost zelf was exact waarvoor we gekomen waren. Toen Joost bij het tweede nummer vroeg om een middelvinger in de lucht te steken en “fuck wachten” te roepen, wisten we ook meteen dat de Sesamstraathardcore van Wachtmuziek zou volgen. Laat je echter niet misleiden door de haast kinderlijke melodieën van dit nummer: Wachtmuziek is een verrassend effectieve aanklacht tegen de ellenlange wachtlijsten in de psychologische zorg. (…) Ook mocht Acid alsnog zijn Go Acid komen brengen, al werd het deze keer een smerige hardcoreversie met dank aan Vieze Asbak.’

Vieze Asbak? Op YouTube stelt de man zich voor in de derde persoon – noblesse oblige: ‘Vieze asbak is een experimentele dance-artiest uit Nederland. Hij creëert een samenspel tussen poep, pis en Volendamse trashcore, dit combined met industriële en intellectuele noise, dust en beep kicks.’

Een andere taal

Dj Vieze Asbak gebruikt hetzelfde Nederlands als Knack en spreekt toch een andere taal. Het is een teken des tijds: op eenzelfde festivalweide komen verschillende publieken samen die met hun hoofd in een andere wereld leven – en het gaat dan niet alleen om muzikale voorkeuren of lievelingsgroepen. Het gaat om een andere omgeving waarin je leeft, verschillende kijken op de maatschappij, nieuwe visies op de verhouding tot afspraken en gezag. Wat op kantoren, in redacties en tijdens parlementaire debatten nog gezien wordt als een subcultuur, is in jeugdcafés, chiro- en scoutsafdelingen en in alle scholen de feitelijke leitkultur aan het worden.

Daar wordt de woede over de dood van Sanda Dia en het daaropvolgende proces ook veel explicieter benoemd – én afgekeurd dan in de mainstreammedia. Onze klassen zijn ook veel diverser dan onze redacties. Bovendien heeft het nieuwe publiek eigen kanalen om zich te informeren. Het echte leven van veel jongeren speelt zich af in de virtuele omgeving van TikTok, YouTube, Instagram en andere Cestmocro’s – hoogst populair bij jonge landgenoten van kleur. Je blijft in je slaapkamer of studentenkot op en ziet vandaaruit een nieuwe wereld opengaan. Al geldt dat ook voor steeds meer boomers, die vaak meer uren spenderen op Facebook en Twitter dan in hun eigen woonkamer. Intussen hangen hun (klein)kinderen aan de lippen van Acid.

In mei 2023 greep Acid de relatief milde straffen voor de Reuzegommers in het proces-Sanda Dia aan om zijn woede te ventileren, en zijn imago verder te commercialiseren. Achttien leden van de studentenclub Reuzegom – meestal zonen van welvarende, rijke of belangrijke ouders – moesten zich voor het Antwerpse hof van beroep verantwoorden voor de dood van Sanda Dia, een 20-jarige student met een Senegalese vader en een Belgische moeder. Dia stierf op 7 december 2018 na een keiharde studentendoop. Daarmee was de zaak-Sanda Dia ‘onze’ tegenhanger van de zaak-George Floyd, naar de zwarte Amerikaan die op 25 mei 2020 (dus ruim een jaar na Sanda Dia) overleed nadat de politie van Minneapolis hem bij een arrestatie negen minuten had laten stikken. Omstanders hoorden Floyd nog kreunen ‘I can’t breathe’.

300 uur werkstraffen

Toch waren er niet te negeren verschillen. Derek Chauvin, de politieagent die met zijn knie Floyds keel afgeklemd hield waardoor hij negen minuten lang stikte, kreeg uiteindelijk een gevangenisstraf van meer dan 22 jaar. Die straf en de sancties voor zijn collega’s waren er nooit gekomen zonder het felle protest. Radicale stemmen hadden een zichtbare invloed op de Amerikaanse politiek, op het politionele apparaat én op de gerechtelijke uitspraak.

In Antwerpen vond de rechtbank dat voor de Reuzegommers werkstraffen tot 300 uur en geldboetes tot 400 euro volstonden. Van de betrokkenen werden alleen de initialen vrijgegeven, niet de volledige naam. Over het algemeen respecteerde de pers dat embargo. Diezelfde pers reageerde opvallend begripvol op het vonnis – ‘de enig mogelijke beslissing, die tegelijk altijd zal blijven wringen’, aldus De Standaard.

Maar een significant deel van de publieke opinie pikte die boodschap niet. Sociale media sloegen tilt en in Brussel en Gent kwam het tot potige betogingen. De woede verdween niet bij Ousmane Dia, vader van Sanda, die ruim vijf jaar na de feiten een fel en aangrijpend pamflet publiceert: Ze hebben mijn zoon vermoord.

Dat was níét wat het Antwerpse hof van beroep in zijn vonnis schreef. Maar toch begrijpt iedereen wat Ousmane Dia wil zeggen. Natuurlijk hadden de Reuzegommers niet de intentie om Sanda Dia te doden. Tegelijk lijkt het duidelijk dat Dia ‘het’ wel eens mocht voelen, tijdens die doop. Net zoals agent Chauvin George Floyd ook niet moedwillig verstikte tot de dood erop volgde, maar alle omstaanders wel zagen dat hij vond dat Floyd ‘het’ eens mocht voelen bij zijn arrestatie. Beide slachtoffers waren mensen van kleur. De slogans Black Lives Matter en Justice for Sanda waren uitingen van niet in te houden woede, diep verdriet en evidente solidariteit.

Exposen met Acid

Ook Acid was ziedend over de lichte straffen voor de Reuzegommers. Hij reageerde zoals altijd: door de grens op te zoeken, het klootjesvolk te choqueren en zichzelf en vedette te plaatsen. De media wilden de namen van de Reuzegommers niet vrijgeven? Dan zou hij dat wel doen: ‘Vandaag een speciale video. We gaan exposen.’ Op YouTube en TikTok noemde hij ‘de namen’, ook van clubleden die er niet bij waren. Hij had het over een ‘vet zwijn’ dat ‘gespietst’ moet worden, over een zoon van een tandarts met een gezicht om ‘op te kloppen’ en tanden die hij ‘eruit wil slaan’. Ook vermeldde hij het Antwerpse restaurant van de ouders van een Reuzegomlid. Gevolg? De zaak kreeg een stortvloed van spookreserveringen en slechte recensies over zich. De ouders-restauranthouders daagden Vandergunst voor de rechtbank. Wat hadden zij te maken met Reuzegom?

Vorige week velde de Brugse strafrechter zijn vonnis. Hij gaf Vandergunst een voorwaardelijke celstraf van drie maanden en een boete van 800 euro. Daarnaast kende hij de ouders een provisionele schadevergoeding toe van 20.000 euro – een bedrijfsrevisor moet de echte schade nog berekenen.

De reacties van het publiek op de ‘zware’ straf van Acid waren nog feller dan die op de ‘lichte’ straf van de Reuzegommers. Twee dagen na de uitspraak straalde Acid van triomf en glorie. Zijn crowdfundingcampagne om de schadevergoeding te kunnen betalen breekt alle records: hij haalde al meer dan 165.000 euro op, vooral door massaal veel kleine stortingen van 5 euro. Zo is het vonnis van Nathan Vandergunst een zaak geworden van the public vs the court. Het is haast historisch: het publiek maakt de schadevergoeding die de rechtbank uitsprak bij voorbaat onschadelijk. Acids eigen volgers hebben hem boven de strafwet geplaatst. Dat is goed nieuws voor de influencer. Maar het toont opnieuw aan dat deze maatschappij in een diepe, disruptieve crisis zit, met nooit geziene acties en niet te voorspellen evoluties.

J’accuse

Een deel van de publieke opinie reageert door vast te houden aan orde, gezag en de vertrouwde maatschappelijke consensus. In de zaak-Acid betekende dat: ‘Als de rechtbank heeft gesproken, legt men zich in een democratie daarbij neer.’ Dat is zo – maar dan moet je ‘neerleggen’ wel juist begrijpen. Het respecteren van de rechtsgang, inbegrepen het vonnis, impliceert niet het kritiekloos aanvaarden. Integendeel, sinds J’accuse van Émile Zola zou dat zelfs geen voorwerp van debat meer mogen zijn. Zola verzette zich in 1898 tegen de volgens hem racistische veroordeling van de Joodse officier Alfred Dreyfus, terecht bleek later. Zelfs shaming and blaming heeft dus zijn plaats, als het maar goed gebracht is. (Wat niet betekent dat de tirades van Acid ook maar een beetje kunnen tippen aan het niveau van de geschriften van Zola.)

Zijn veroordeling zal Acid trouwens niet stoppen. Einde 2023 telde de jongen niet minder dan 500.000 volgers. Dat is het dubbele van de verkochte oplages van Het Laatste Nieuws en Nieuwsblad samen. Het land moet dus leren leven met het fenomeen van influencers. Dat gebeurt al, ook in de politiek. In alle partijen zijn er politici die spontaan openstaan voor andere stijlen en nieuwe gevoeligheden. Vaak zijn het figuren die om hun afkomst of hun aparte politieke positie leerden uitkijken naar alternatieven voor de mainstreammedia. Denk aan Jos D’Haese (PVDA), Sammy Mahdi (CD&V), Dries Van Langenhove (onafhankelijke) of Sam Van Rooy (VB) – op X liet die laatste zelfs weten dat ‘je geen supporter van Acid hoeft te zijn om het compleet onrechtvaardig te vinden dat hij een pak zwaarder gestraft wordt dan Reuzegom.’ Van Rooy had liever zwaardere straffen gezien voor de rechtse rakkers van Reuzegom.

Is het ooit anders geweest, dat jongeren als eerste mee zijn met nieuwe evoluties en ouderen vaak onwennig weerstand blijven bieden? Als de Bob Dylan van Nederland daagde Boudewijn de Groot al in de jaren zestig de generatie van zijn ouders uit. ‘Er komen andere tijden’ – Lennaert Nijghs meesterlijke vertaling van The Times They Are A-Changin’ – werd het lijflied van die jonge generatie van toen, dus diezelfde vijftigers, zestigers en ouderen die vandaag geen begrip hebben voor de taal en de stijl van Acid en co. Toch velt de jeugd vandaag hetzelfde oordeel als de boomers van toen – en ze doen dat even duidelijk en even onbeleefd:

Kom vaders en moeders, kom hier en hoor toe.
Wij zijn jullie praatjes en wetten zo moe.
Je zoons en je dochters die haten gezag,
je moraal die verveelt ons al tijden.
En vlieg op als de wereld van nu je niet mag,
want er komen andere tijden.