De defensiebon: komt er een staatsbon voor de defensiemiljarden? 

De regering-De Wever wil het defensiebudget versneld optrekken. Waar het geld vandaan moet komen is nog onduidelijk. ‘Een defensiebon is mogelijk, maar verzwaart natuurlijk wel onze schuld’, zegt Jean Deboutte van het Agentschap van de Schuld. 

‘U stelt de vraag sneller dan de regering’, zegt Jean Deboutte, directeur van het Agentschap van de Schuld, ‘maar we kunnen inderdaad een staatsbon op de markt brengen waarbij er geld opgehaald wordt voor een welomschreven doel zoals defensie. Dat zou de allereerste keer zijn. En we hebben ideeën over hoe dat concreet zou kunnen gebeuren.’ 

De regering-De Wever heeft geld nodig om het defensiebudget op te trekken naar 2 procent van het bbp tegen eind dit jaar en naar 2,5 procent tegen 2029. Dat betekent dat de volgende maanden 4 miljard euro moet worden gevonden en tegen het eind van deze regeerperiode moet elk jaar 7,5 miljard meer naar defensie gaan dan vandaag. De kans is bovendien reëel dat er in juni op de NAVO-top in Den Haag afgesproken wordt dat de lidstaten naar 3 procent van het bbp gaan. Dan is er nóg meer geld nodig.  

Waar zal de regering-De Wever al dat geld halen? Daarover bestaat nog veel discussie. De regering zou kunnen besparen of nieuwe belastingen heffen, maar daartoe is ze niet geneigd, want je maakt je er niet populair mee.  

De regering kan ook de participaties verkopen in (semi-)overheidsbedrijven zoals de Franse bank BNP Paribas of in Belfius, Ethias, Proximus, Bpost, Brussels Airport enzomeer, maar dat zijn eenmalige opbrengsten. Ze denkt er blijkbaar aan om aan Belfius een extra dividend te vragen, dit jaar bijna 1 miljard en volgend jaar 500 miljoen, maar dat dwarsboomt de ambities van de staatsbank en het moet bovendien goedgekeurd worden door de Europese Centrale Bank.   

Theo Francken (N-VA) en de wanhopige pogingen om het defensiebudget te verhogen

‘Franckenbon’ 

‘Waarom leent de regering dat geld niet gewoon’, vroeg de Gentse econoom Gert Peersman zich vorige week in Knack af. Dat zal ze ook doen. Belgie zal geld lenen bij de Europese Unie, die daarvoor op haar beurt 150 miljard gaat lenen op de financiële markten. ‘Voor de rente-uitgaven zal dat weinig verschil maken’, zegt Deboutte, ‘België en de Europese Unie kunnen lenen tegen nagenoeg dezelfde rente.

Maar het is voor België wel interessant om bij Europa te lenen, omdat we dan het geld niet moeten halen bij de investeerders waar we traditioneel aankloppen. Want als je steeds op dezelfde geldschieters een beroep doet, gaan die een hogere rente vragen. In die zin is geld lenen van Europa een interessante diversificatie.’ 

Er kan ook geld geleend worden bij de burger. Daarvoor kan een ‘defensiebon’ worden uitgegeven, ook al eens de ‘Franckenbon’ genoemd, omdat het een idee is waar minister van Defensie Theo Francken (N-VA) mee speelt.  Het zou een laagdrempelige manier zijn om particuliere en institutionele investeerders te betrekken bij de nationale veiligheid en de vrede in Europa. Zeker na het succes van de Van Peteghem-staatsbon vorig jaar klinkt het sommigen aanlokkelijk in de oren. 

‘Zo’n defensiebon is mogelijk’, zegt Deboutte. Hij ziet twee mogelijkheden. ‘Je kunt dat op een flexibele manier organiseren, zoals we nu al doen voor de zogenaamde “groene staatsobligaties”: sinds 2018 geeft de Belgische federale overheid groene staatsleningen of OLO’s uit, waarbij ze belooft ze dat ze minstens zoveel geld aan milieu- en  klimaatvriendelijke projecten zal besteden als er wordt opgehaald. In deze vorm kan het geld voor de groene projecten zelfs al worden uitgegeven vóór het geld via de staatsobligaties is opgehaald.’ 

‘Een tweede manier om zo’n defensiebon op te starten heeft een striktere vorm, waarbij je het geld pas kunt uitgeven nadat het is opgehaald. Dan moet je dat zo organiseren dat er een verbintenis is dat al het geld dat met de defensiebon wordt opgehaald ook naar defensie gaat en naar niets anders.  Je moet dus een begrotingsfonds creëren, een soort “potje” in de begroting, waar dat geld van de defensiebon aan wordt toegewezen.’ 

‘Het blijft onduidelijk waar de regering de miljarden voor defensie vandaan wil halen’

Hoger doel 

De opdracht aan het Agentschap van de Schuld voor het uitwerken van zo’n defensiebon moet komen van de minister van Financiën, Jan Jambon (N-VA), wellicht na overleg met de andere ministers, zeker als er een begrotingsfonds moet worden opgericht.

‘We sluiten niet uit dat die vraag er komt’, zegt Deboutte. ‘Je moet wel weten dat zo’n defensiebon niet van vandaag op morgen gelanceerd kan worden. Zeker als je het via een begrotingsfonds wil organiseren kost het tijd, want dat moet in een wet worden geregeld. Daar gaan al snel zes maanden over.’ 

De modaliteiten van zo’n defensiebon, de rente en looptijd, worden dan besproken in het Strategisch Comité van de Schuld, waarin ook een vertegenwoordiger van de minister van Financiën zit. Deboutte: ‘Als je zo’n defensiebon in de markt kunt zetten als een bijdrage tot de vrede en het instandhouden van de democratie in Europa, kan ik me voorstellen dat bepaalde mensen genoegen zullen nemen met een iets lagere rente, omdat het dat hogere doel dient. Met de groene staatsobligaties is dat niet anders.’

‘Maar je moet zo’n defensiebon toch aantrekkelijk maken’, weet Deboutte, ‘want het mag natuurlijk ook geen slag in het water worden, je moet het beoogde bedrag wel ophalen.’ Je zou de defensiebon fiscaal aantrekkelijk kunnen maken met een verlaagde roerende voorheffing, zoals gebeurde met de staatslening die minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) lanceerde, maar dat zorgde toen voor de nodige commotie. 

Terugbetalen

En je moet zo’n bon – inclusief de beloofde rente – ooit terugbetalen. ‘De bedragen die via een defensiebon en met de lening van de Europese Unie worden opgehaald, worden toegevoegd aan onze schuld’, zegt Deboutte. ‘Europa zal bij het beoordelen van onze overheidsfinanciën in bepaalde mate geen rekening houden met de defensie-uitgaven en het lijkt logisch dat de extra schuld die eruit voortvloeit toegestaan zal worden. Maar die schuld moet wel worden opgeteld bij onze staatsschuld, anders zouden wereldwijd investeerders kunnen twijfelen aan onze officiële cijfers van de staatsschuld. En dat moeten we natuurlijk vermijden.’ 

Zou een defensiebon om de zoveel tijd herhaald kunnen worden? En kan er ook zo’n doelgerichte bon worden gelanceerd om bijvoorbeeld justitie of de pensioenen te financieren? ‘In theorie waarschijnlijk wel’, zegt Deboutte, ‘maar ik weet niet of het een goed idee zou zijn.’

‘Eigenlijk moet je zulke uitgaven via de begroting regelen’, besluit Deboutte, ‘en niet via allemaal aparte staatsleningen. Voor defensie kun je daar nu een uitzondering voor maken, gezien de urgentie en wat er allemaal op het spel staat. Maar het is en blijft natuurlijk een politieke beslissing, het Agentschap is niet van plan om hierover ongevraagd advies te geven.’ 

Pacifist Jan Peumans: ‘Theo Francken is een super Trump-fan’