Criminologe Charlotte Colman (UGent) bestudeert drugsgeweld. In het relaas van dader van drugsgeweld Yassin* hoort ze een pleidooi voor meer sensibilisering en jeugdwerk. ‘Ook wie al in de greep is van een criminele bende mogen we niet loslaten.’
Als criminologe en nationaal drugscoördinator doet Charlotte Colman (UGent) beleidsaanbevelingen aan de federale overheid voor de strijd tegen het drugsgeweld. Met extra aandacht las ze de getuigenis van dader Yassin eerder in Knack. ‘Dat is super interessant, want zijn persoonlijk verhaal bevestigt het wetenschappelijk onderzoek naar drugsgeweld. Jongens als hij zijn de freelancers van de drugsmaffia die in opdracht aanslagen plegen.’
Zijn die ‘freelancers’ van de drugscriminaliteit altijd kansloze jongeren?
Charlotte Colman: Opgroeien in een kansarme buurt waar criminaliteit een oplossing voor problemen lijkt, is een risicofactor. Zeker als ook je ouders of broers al op het slechte pad zijn. Maar pas op, niet iedereen uit zo’n buurt is gedoemd om op dat slechte pad terecht te komen.
Ook jongens die in goede buurten opgroeien in een hecht gezin kunnen in de klauwen van een drugsbende komen. Meestal gebeurt dat niet onder dwang, maar op eigen initiatief van de jongere. Een familielid of een vriend, die al deel uitmaakt van de bende, ronselt hen, ze horen iets in de sportclub of ze beginnen zelf drugs te gebruiken en raken zo in een neerwaartse spiraal.
De daders worden steeds jonger. Wat lokt hen? Yassin had het over snel geldgewin, status en zijn wens om ergens bij te horen.
Colman: Dat zijn drie cruciale motieven, inderdaad. Belangrijke nuance is dat het bedrag dat hen wordt voorgeschoteld om een aanslag te plegen vaak veel groter is dan het werkelijke bedrag dat ze krijgen.
Veel van die jongens vinden geen aansluiting bij leeftijdsgenoten en leerkrachten. Of de relatie met hun ouders vertroebelt omdat ze impulsief, lawaaierig of agressief zijn. Die negatieve eigenschappen worden door de criminele subcultuur net geapprecieerd.
Voor de criminele bende zijn die jongeren interessant: hun vergoeding ligt lager, ze riskeren een minder hoge sanctie als ze gevat worden en ze zijn snel vervangbaar. Bij de aanslagen die ze plegen, is de pakkans zeer hoog. Maar dat deert de drugsnetwerken niet, omdat de volgende gasten al klaar staan.
Ondanks die hoge pakkans blijven de opdrachtgevers buiten schot.
Colman: Inderdaad. Het oude idee dat een drugskartel een piramidale structuur heeft met aan het hoofd een drugsbaron en daaronder vaste groepen is achterhaald. Het zijn flexibele netwerken. Als één cel wegvalt, stuikt de organisatie niet in elkaar. En de jongeren maken vaak niet inherent deel uit van de kern van de bende. Ze weten dus vaak niet eens wie hun opdrachtgever is.
‘Het zijn flexibele netwerken. Als één cel wegvalt, stuikt de organisatie niet in elkaar. De jongeren weten vaak niet eens wie hun opdrachtgever is.’
Yassin keerde de criminele wereld de rug toe, maar dat was niet eenvoudig. Hij en zijn familie werden afgedreigd.
Colman: Hoewel daders uit vrije wil in een criminele organisatie stappen, is eruit stappen vaak moeilijk. Verschillende barrières verhinderen hen om weer het rechte pad te kiezen. Ze verdienen minder snel geld op de reguliere arbeidsmarkt. Verbinding met mensen die hen kunnen helpen te stoppen ontbreekt. Ze hebben niet de vaardigheden om tegen de bendeorders in te gaan. Daarbovenop komen nog de represailles die Yassin terecht benoemt.
‘Je kan maar één keer nee zeggen’ was de slogan van een sensibiliseringscampagne in Nederland, om jongeren weerbaar te maken tegen de criminele verlokking. Is dat de goede boodschap?
Colman: Nee, want dat lijkt het alsof je er nooit meer uit raakt, terwijl er wel een weg terug is. Daarvan is Yassins verhaal het bewijs. We moeten de jongeren die al aanslagen pleegden handvatten geven om eruit te raken. Eenmaal in die criminele subcultuur, mogen we hen niet loslaten. Elke verbinding die er nog is met de ‘gewone’ wereld moeten we versterken. Een ouder of leerkracht kan daarin cruciaal zijn. Maar ook aanscherpen van handelingsvaardigheden: ‘Hoe zeg je dan nee?’
Yassin zou met zijn ervaring graag jongeren op het goede pad houden. Een goed idee?
Colman: Ervaringsdeskundigen kunnen goede buddy’s worden en nuttig zijn op vele gebieden.
Voor personen die nog in de criminaliteit zitten en eruit willen stappen, geven ze het voorbeeld dat het kan.
Toch is er ook een valkuil. Jongeren die nog niet in die criminaliteit zitten, kunnen denken: die heeft diep in de criminaliteit gezeten en is er toch uit geraakt: zo erg zal het wel niet zijn. Als Yassin vertelt hoeveel geld hij kreeg om die aanslagen te plegen en daarna praat over zijn gruwelijke tijd in de cel en het stigma van een strafblad, dan horen die jongeren misschien alleen dat aanlokkelijke geldbedrag. Dat werkt dan dus drempelverlagend. Zo’n getuigenis goed kaderen, bijvoorbeeld in een klasgesprek achteraf, is dus belangrijk.
Volgens Yassin is drugsgeweld aanpakken ‘dweilen met de kraan open’: er staan duizenden jongeren zoals hij klaar om aanslagen te plegen.
Colman: Repressie zal altijd een deel van de aanpak zijn, maar met repressie alleen komt er geen oplossing. Het klinkt wollig, maar sensibilisering, jeugdwerk en verbinding creëren werken veel beter. Daarvoor is tonnen wetenschappelijk bewijs. Dat is wel een langetermijninvestering, geen quick win. Het is niet sexy, maar hopelijk durven politici hier eindelijk meer in te investeren.
‘Repressie zal altijd een deel van de aanpak zijn, maar met repressie alleen komt er geen oplossing. Daarvoor is tonnen wetenschappelijk bewijs.’
We wéten welke sensibiliseringscampagnes werken. ‘Jouw lijn, hun dood’ of andere angstzaaiende campagnes werken niet. Ook louter de kennis verhogen over de pakkans, de gevangenisstraffen en de gevaren, zorgt niet voor gedragsverandering.
Waar we echt op moeten inzetten, is het weerbaar maken van onze kwetsbare jeugd. We moeten hen sociale vaardigheden leren om ‘nee’ te zeggen, en blijven investeren in ouderlijk toezicht en onderwijs. Door de vangnetten in onze samenleving (sociaal, cultuur, onderwijs,…) te versterken, geven we hen meer bagage om de druk van een drugsbende te weerstaan.