Caroline Gennez (Vooruit): ‘Onze cultuurtempels moeten paleizen voor het volk worden’

Voor de laatste volwaardige Vlaamse socialist die – voor Caroline Gennez – minister van Cultuur was, moeten we niet minder dan honderd jaar terug in de tijd, naar de legendarische Camille Huysmans. Tussen 1925 en 1927 was hij in twee opeenvolgende regeringen een spraakmakende ‘minister van Wetenschappen en Kunsten’.

In de regering-Diependaele is Gennez nu minister van Welzijn, Armoedebestrijding, Cultuur en Gelijke kansen. ‘Een aantrekkelijke en logische mix voor een socialist’, vindt ze. ‘Het zit ingebakken in dat mooie begrip “Brood en Rozen”.

‘Hoe zorg je dat mensen niet alleen van brood leven, maar dat er ook rozen zijn: schoonheid? Volksverheffing behoort tot de kern van het socialisme. Cultuur ís welzijn. Het schone, het goede, het geëngageerde, het kritische, het schurende, het komt allemaal samen in het begrip cultuur.

‘Onlangs vierden we 75 jaar Middelheimmuseum in Antwerpen. Op de puinhopen van de Tweede Wereldoorlog is daar het openluchtmuseum gesticht als een museum van en voor het volk. Op de gronden van Middelheim, een zorgsite met een belangrijk ziekenhuis waar men mensen weer hoop in de toekomst geeft.’

Uw voorganger Jan Jambon (N-VA) had als kernwoord voor zijn cultureel beleid: ‘erfgoed’. Wat is uw kernwoord?

Caroline Gennez: Vrijheid. Vrijheid en vertrouwen. Autonomie, artistieke vrijheid, kritisch denken en spreken, vormen van activisme: het zit allemaal in onze cultuur. Daarom geloof ik ook heel sterk dat onze cultuur Vlaanderen bepaalt, en niet omgekeerd. De Vlaamse regering moet en kan onze cultuur niet bepalen. Laat duizend bloemen bloeien. Laat dingen van onderuit komen. Laten wij als politici en beleidsvoerders het kader creëren waarbinnen kunstenaars zich artistiek kunnen uiten, en waar dan brede groepen mensen van kunnen genieten. Daar gaat het om: maximale artistieke vrijheid, hand in hand met een brede participatie.

Als sociaaldemocraat vind ik het sociaal-culturele volwassenenwerk even belangrijk als de podiumkunsten of de cultuur met een grote C – en ook aan die ‘hoge cultuur’ moet iedereen kunnen participeren. Of het nu de Singel is, Opera Ballet Vlaanderen, de KVS of de Bourla: onze cultuurtempels moeten paleizen voor het volk worden. We willen meer diversiteit: etnisch, cultureel, maar ook rijk of arm.

Dat is méér dan een accentwijziging in vergelijking met het cultuurbeleid van de vorige Vlaamse regering. Is daar stevig over onderhandeld?

Gennez: Over cultuur is best een heftig woordje gepraat, maar de verschillen waren niet onoverkomelijk. Ik ben ook een gemeenschapsdenker. Ik geloof dat waar mensen buitenkomen en zich engageren de gemeenschap en dus ook de democratie worden versterkt. Een goed cultuurbeleid geeft op die manier vertrouwen aan mensen die hun stem laten horen, in alle vrijheid, als Vlaming onder de Vlamingen. Uit die botsende ideeën en creaties ontstaat de cultuur van de toekomst.

Vlaamse cultuur: eindelijk gaat het eens niet over subsidies en potjes

Vertrouwen is één zaak, controle een andere. Een minister van Cultuur kan er tegenwoordig bijna van uitgaan dat er in zijn ambtsperiode wel een of andere regisseur, artistiek leider of kunstenaar in opspraak komt wegens grensoverschrijdend gedrag of toxisch leiderschap.

Gennez: De kunsten leunen  op buitengewone artiesten, die daarom nog geen goede peoplemanagers zijn. Werken in de cultuursector moet veilig zijn, voor iedereen.

Wat doet u daar concreet aan?

Gennez: Het Steunpunt Grensoverschrijdend Gedrag monitort alle klachten. Vorig jaar waren er 87, ik schrok van dat aantal. Ik heb toen gezegd: ‘We gaan dat niet onder de mat vegen.’ Dus hebben we met de brede culturele sector een traject opgezet rond hedendaags leiderschap en engagement. Ik heb uitgelegd dat die schandalen de culturele sector een slechte naam bezorgen. Ze versterken clichés die niet goed zijn voor het imago van de sector.  Dat moet anders.

Er komen ook andere dingen naar boven waar we aandacht voor moeten hebben. Grensoverschrijdend gedrag is niet altijd eenrichtingsverkeer. In veel sociaal-culturele organisaties werkt een kleine groep professionals met een grote groep vrijwilligers. Die vaak heel erg geëngageerde vrijwilligers durven soms zo veel van de professionals te vragen, dat ook hun houding kan leiden tot grensoverschrijdend gedrag. 

Er is nog een belangrijke overeenkomst tussen een minister van Welzijn en van Cultuur: van hen wordt verwacht dat ze zo veel mogelijk geld geven en zo weinig mogelijk regels uitvaardigen, want ‘de sector moet vertrouwen krijgen’ en weet zelf altijd het best hoe het geld te besteden.

Gennez: Wel, extra investeringen hebben wij inderdaad waargemaakt. Er is na tien jaar opnieuw een Vlaamse regering die het cultuurbudget laat stijgen. Er is een gedeeltelijke indexering van werkingsmiddelen van de gesubsidieerde organisaties. Er wordt 10 miljoen euro extra geïnvesteerd in de VRT, waar de vorige regeringen altijd op bespaard hebben. Deze Vlaamse regering zal níét besparen op cultuur. En voor welzijn gaan we meer dan een miljard extra investeren voor hervormingen in de kinderopvang, jeugdhulp, ouderenzorg en zorg voor mensen met een beperking.

Dat de cultuursector helemaal geen sturing wenst, klopt niet. We beginnen deze week met onze Toekomst Horizon 2035  (zie knack.be van 16 juni). Dat is een denkoefening op lange termijn, in dialoog met de sector. De samenleving wordt van onderuit gestuurd, maar in welke richting? Welk Vlaanderen willen we eigenlijk? Voor mij is dat het Vlaanderen waar iedereen thuis is. Waar iedereen kan participeren. Waar iedereen gelijke kansen heeft. Dat dwingt het beleid ook om méér in te zetten op inclusie en participatie. Niet alleen in het publiek, maar ook op de scène. Dat gaat wellicht altijd hand in hand.

In het voetbal zie je het omgekeerde: het spelersveld is heel divers, het publiek veel minder.

Gennez: Daarom hebben we 80 miljoen euro extra uitgetrokken zodat er in alle Vlaamse gemeenten voor alle kinderen een naschools vrijetijdsaanbod komt waarin Nederlands en cultuur centraal staan. Er komt ook meer samenwerking tussen het deeltijdse kunstonderwijs en de gewone school. Kinderen die misschien nooit naar de muziekschool of de tekenacademie zouden gaan, kunnen zo toch hun talenten ontdekken.

De nieuwe beheersovereenkomst met Literatuur Vlaanderen bevat ook een echt leesoffensief. De bibliotheken moeten nog toegankelijker worden voor jongeren. Stand-uppers en spokenwordartiesten krijgen er een plaats. De bibliotheek moet weer het kloppende hart van de gemeente of stad worden. Daarbij deel ik met mijn coalitiepartners de zorg dat het Nederlands het bindmiddel is en blijft in onze samenleving. Niet alleen om elkaar goed te begrijpen maar ook om samen te kunnen leven en werken.  En dus moet je iedereen de kans geven om te lezen, maar ook om met culturele vormen in contact te komen die misschien niet zo voor de hand liggen, zoals poëzie of slam.

Het jongste bibliotheekdecreet geeft burgemeesters en schepenen meer zeggenschap. In Ninove kondigde de schepen van Cultuur – Vlaams Belanger Werner Somers – al aan dat hij zou controleren of er niet te veel boeken van de progressieve uitgeverij EPO in de rekken stonden.

Gennez: Ons cultuurdecreet schrijft voor dat de politieke overheden en zelfs de raden van bestuur zich niet mogen bemoeien met de artistieke inhoud of het culturele aanbod. Maar of het nu in de VS van Trump is, in het Rusland van Poetin of in het Afghanistan van de taliban: overal worden vrouwenrechten en rechten van lgbtq+’ers het eerst geviseerd. Populisten, fascisten en religieuze fanatici haten mensen die mondig zijn en hen uitdagen. Die willen ze muilkorven. Een van de eerste beleidsdaden van Trump was het ontslag van de voltallige raad van bestuur van het Kennedy-cultuurcentrum in Washington. Extremisten tolereren zelden mensen die anders denken dan zij.

U hoeft het zover niet te zoeken. In 2023 liet de Antwerpse cultuurschepen Nabilla Ait Daoud (N-VA) een aantal moderne portretten weghalen uit de Arenbergschouwburg, die daar waren gekomen in de plaats van een aantal oude staatsieportretten. Uw kabinetschef Milan Rutten was toen de schouwburgdirecteur en nam daarop ontslag. 

Gennez: Dergelijke conflicten zijn nooit goed, je kunt beter vasthouden aan een model van open dialoog. Kunsthuizen moeten natuurlijk niet choqueren om te choqueren, maar het politieke beleid moet wel kunnen verdragen dat een kunstenaar anders denkt. Kunst mag schuren. Het mag David tegen Goliath zijn.

Met de nieuwe ‘Hutstoren’ – zeg niet meer ‘Boerentoren’ – krijgt Antwerpen er mogelijk een topmuseum bij. Met de zeer liberale ondernemer Fernand Huts als publieke mecenas.

Gennez: U zult het misschien niet verwachten van een socialist, maar zeker wat musea betreft, ben ik een believer in publiek-private samenwerking. Kijk naar het Guggenheim in New York en Bilbao, de Fondation Vuitton in Parijs, het Yad Vashem in Jeruzalem: al die grote, belangrijke musea zijn tegelijk privaat en publiek gefinancierd. Ook in Vlaanderen is er ongelooflijk veel waardevolle kunst in privéhanden.  Dus laten we de handen in elkaar slaan. Onze musea hebben er alle belang bij dat ze met die private spelers on speaking terms zijn. Ze zijn openbare ruimten en hebben als het ware de plicht om kunst die anders verborgen blijft in privécollecties te delen met het grote publiek.

De superrijken – die het liefst geen meerwaardetaks betalen – tasten wél spontaan in de buidel als het om cultuur gaat?

Gennez: Om de begroting op orde te krijgen, moeten we de inspanningen eerlijk verdelen. Als we ook de superrijken hun deel laten doen, zullen mensen ons echt hun vertrouwen geven om hervormingen door te voeren. Daar ben ik van overtuigd. Op Vooruit kunnen ze rekenen voor investeringen in de zorg en in de koopkracht.

Het irriteert de burger ook dat ministers met belastinggeld blijven smijten. Vorig jaar kreeg Antwerpen 38 miljoen euro voor een overbodig Vlaams Culinair Centrum. Uw partijgenote Melissa Depraetere deelt als minister van Energie kortingen van 250 euro uit bij de aanschaf van energiezuinige wasmachines, droogkasten, koelkasten en diepvriezers. Ook ministers mogen de broeksriem aanhalen.

Gennez: Die energiechecks zijn ingevoerd door de vorige Vlaamse regering-Jambon. Melissa heeft dat systeem uitgerold en meteen ingegrepen om misbruik tegen te gaan. En ik heb al kort na mijn aantreden gezegd: ‘Subsidiëren wij een kook-app? Dat gaan we niet meer doen. Welzijn kan zijn geld veel beter gebruiken.’

Als minister moet je bij alles wat je betaalt met geld van de belastingbetaler de vraag stellen: ‘Is het zinvol?’ En als je dan toch beslist om het uit te geven: own your shit. Of het vroeger als minister van Ontwikkelingssamenwerking was of nu als minister van Cultuur, er zullen altijd wel roepers zijn die het ‘weggegooid geld’ vinden. Maar zonder cultuur zouden er nog veel meer conflicten zijn en nog meer geweld. Zonder cultuur zou deze samenleving veel minder aangenaam zijn. Dus laat die investeringen in cultuur maar komen. Dat neemt niet weg dat voor socialisten vooral de zorg en de koopkracht centraal staan. Daarom nemen we in de federale en de Vlaamse regering onze verantwoordelijkheid op.

U hebt sterk onderhandeld voor hogere budgetten voor welzijn en gezondheidszorg. Tegelijk brengt u niets in tegen het bikkelharde discours van de N-VA en de MR over werklozen. Alsof mensen niet ziek kunnen worden of gewoon niet sterk genoeg kunnen zijn.

Gennez: Een van de oudste socialistische eisen is werkgelegenheid voor iedereen. Nog altijd vinden wij het recht op werk heel emanciperend. Maar natuurlijk moeten mensen meekunnen en daar moet de VDAB hen bij ondersteunen. Vlaanderen moet mensen veel beter aan een job helpen, met een bazooka aan kansen, begeleiding en opleidingen. Minister van Werk Zuhal Demir (N-VA) beloofde voor de zomer nog met een plan te komen daarvoor. Wij van Vooruit hebben ons tijdens de onderhandelingen uitgesloofd om de hogere minimumpensioenen en het behoud van  gelijkgestelde periodes te verdedigen.

Toch zijn straks vooral laaggeschoolde vrouwen met kinderen de dupe van de nieuwe regelingen.

Gennez: Ik hoorde ABVV’er Bert Engelaar ook al roepen: ‘Vooruit, stap uit de regering.’ Alleen waren de voorzitters van zijn beroepscentrales wel héél snel om hem in Knack tegen te spreken: ‘Vooruit, blijf in de regering.’ Zij weten goed dat ze alleen op ons kunnen rekenen. Kijk, Vooruit vraagt inderdaad inspanningen van de mensen om een robuuste welvaartsstaat te kunnen behouden. Maar van álle mensen. Vandaar dat ook de superrijken mee zullen betalen via een meerwaardebelasting op aandelen. Met Vooruit in de regering zullen de inspanningen eerlijker verdeeld worden.  Elk onderzoek leert dat de grootste gediscrimineerde groep op de arbeidsmarkt de 55-plussers zijn. Laat die praktijktests dus maar komen. 55-plussers verdienen een faire kans.

U roept dus enthousiast mee: ‘Leve de regering-De Wever, leve de regering-Diependaele’?

Gennez: (lacht) Eigen lof stinkt: wij maken deel uit van die regeringen. Maar inderdaad, Vooruit zit in de regering-Diependaele om het verschil te maken qua koopkracht en zorg,  of het nu gaat over duizenden nieuwe plekken in de kinderopvang of meer hulp voor personen met een beperking, de jeugdhulp of de buitenschoolse opvang. De stilstand moet eruit.