De benoeming van ex-Vlaams Belanger Bart Laeremans als burgemeester van Grimbergen maakt duidelijk dat het na de verkiezingen in 2024 haast onmogelijk zal zijn om het Vlaams Belang in elke Vlaamse gemeente van de macht te houden.
Het werd overal opgepikt, maar nergens werd er echt groot mee uitgepakt: het bericht dat Bart Laeremans (°1966) als eerste ex-Vlaams Belanger burgemeester wordt van een Vlaamse gemeente, namelijk Grimbergen. Hij is niet de eerste ex-VB’er die een belangrijk gemeentelijk mandaat bekleedt. Die eer komt toe aan zijn voormalige partij- en generatiegenoot Karim Van Overmeire (° 1964), die al sinds 2013 voor de N-VA schepen is in Aalst. Van Overmeires bevoegdheden zijn onder meer Erfgoed, Vreemdelingenzaken, Inburgering en Vlaams karakter.
Natuurlijk kan men zich afvragen: is de loopbaan van ex-VB’ers ook al nieuws? Blijft een ex-partij, ook al is dat het VB, een eeuwig stigma voor wie er ooit lid van was? Bestaat er voor politici echt geen variant op het recht op vergetelheid? Wel, in het specifieke geval van Bart Laeremans wellicht niet. En voornamelijk hierom.
Reculer pour mieux sauter: achteruitgaan om vervolgens verder te springen. Ook al is het een Frans gezegde, het zou het motto kunnen zijn van Bart Laeremans. Laeremans is een Vlaams-nationalistisch politicus die in de eerste jaren van deze eeuw een parlementaire loopbaan aan het uitbouwen was bij het Vlaams Blok/Belang. Toen de jarenlange neergang van die partij zich aan het voltrekken was en hij bij de verkiezingen van 2014 geen verkiesbare plaats meer kreeg op de VB-lijst, brak Laeremans met zijn partij – officieel uit onvrede met de te harde lijn die Filip Dewinter had uitgezet. Hij bleef wel lokaal politiek actief in de Vlaams-Brabantse randgemeente Grimbergen. Die Grimbergse VB’ers waren trouwens al bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2006, toen Laeremans zelf nog senator was voor het VB, naar de kiezer getrokken met een lijst genaamd Vernieuwing. Lang daarvoor al heette de oude Volksunie-lijst in Grimbergen Nieuw. Dat was toen al een kopie van een oude Volksunie-tactiek uit Limburg, waar de belangrijkste VU-burgemeesters zich lokaal aandienden onder een andere naam, om geen last te hebben van het stigma van het Vlaams-nationalisme. In Bree was VU-voorzitter Jaak Gabriels kopman van de lijst Verjonging, in Bilzen deed VU-minister Johan Sauwens dat met een lijst genoemd, jawel, Vernieuwing. Zodra kopman Laeremans het VB de rug had toegekeerd, werd dat ook de naam van de Grimbergse partij. Men moet het warm water niet elke dag uitvinden.
Als het Vlaams Belang nodig is om tot een bepaalde coalitie te komen, dan zal het niet meer principieel aan de kant gelaten worden
Bart Laeremans is evenwel altijd een nationaal politicus gebleven: qua talent, qua strategisch doorzicht, en wellicht ook wat betreft persoonlijke ambitie. Zij het dat hij zich noodgedwongen met de lokale politiek moest bezighouden. Als niet onbelangrijk ex-VB’er was hij sowieso een aangebrand figuur, als politicus zonder nationale partij maakte hij geen kans op een belangrijk politiek mandaat. Behalve dus in ‘zijn’ Grimbergen. En het lijkt erop dat hij zijn lokale uitvalsbasis nu nationaal belang aan het geven is.
Stemmenkanon
Bij de gemeenteverkiezingen van 2018 scoorde Laeremans uitzonderlijk goed: met 21,9 procent werd Vernieuwing met enige voorsprong de grootste partij, met 3498 voorkeurstemmen werd hijzelf de Grimbergse stemmenkoning. Maar toen haalde het verleden hem nog in: vooral bij Open VLD maakten nationale kopstukken hun Grimbergse mensen duidelijk dat de sjerp voor Laeremans een stap te ver zou zijn. Dat anti-VB-argument legde de liberale partij geen windeieren, want Open VLD’er Chris Selleslagh werd de nieuwe burgemeester van een coalitie Open VLD-Vernieuwing en N-VA. De CD&V verzeilde in de oppositie. In alle nederigheid aanvaardde stemmenkanon Bart Laeremans de functie van tweede schepen. Hij zorgde er wel voor dat al zijn bevoegdheden (omgeving, wonen, ruimtelijke ordening, integratie en Vlaams karakter) belangrijk zijn, toch voor een Vlaams-nationalist die politiek actief is in de Vlaamse Rand en daar de verfransing bestrijdt. Fase één was trouwens al in het najaar van 2018 genomen: Vernieuwing, dus de nieuwe naam van een voormalige lokale afdeling van het VB, maakte deel uit van een Vlaamse gemeentelijke meerderheid. Dat was al een primeurtje. En vervolgens kabbelde ook in Grimbergen de dorpspolitiek verder, zoals altijd.
Net die dorpspolitiek leidde ertoe dat Bart Laeremans zijn kans kon grijpen om zich nu weer in de nationale belangstelling te werken. De aanleiding was een twist tussen burgemeester Selleslagh en de eerste schepen Philip Roosen (N-VA) – Laeremans en Vernieuwing waren aanvankelijk nog aandachtige toeschouwers. Die draaide rond de bouw van een ondergrondse parking op het plein nabij de kerk, gecombineerd met een eveneens ondergrondse vestiging van de Nederlandse supermarktketen Jumbo.
Voor de volledige berichtgeving wat er juist gebeurde, kan men het best terecht in kranten met regionale pagina’s. De editie ‘De Ring’ van Het Laatste Nieuws houdt de berichtgeving zakelijk, en lokaal. Het VB-verleden van Bart Laeremans wordt vermeld, maar vooral als een bekend gegeven uit een voorbij verleden. Het narratief is dat van een dorpse vaudeville. In Grimbergen waren burgemeester Selleslagh en zijn Open VLD-fractie al een hele tijd de tegenwerking en profilering van N-VA-schepen Philip Roosen beu. Diens ‘deloyale gedrag’, dixit de Open VLD-fractie, bracht de Grimbergse liberalen op het idee om de N-VA buiten de coalitie te zetten en in te ruilen voor de CD&V. Maar dat was zonder Vernieuwing van Bart Laeremans gerekend. In plaats van mee te gaan in het scenario van Open VLD, namen ze zelf contact op met de N-VA en de CD&V om samen een nieuw schepencollege te vormen en dus de liberalen te lozen. Zo gebeurde. En zo kreeg de architect van de nieuwe meerderheid, de meest populaire politicus van Grimbergen, met drie jaar vertraging dan toch de sjerp omgehangen die hij eigenlijk in 2019 al ambieerde.
Dat hij zich toen zo gemakkelijk neerlegde bij een politieke bijrol, kwam omdat Laeremans destijds al het grote plaatje voor ogen hield. Het Laatste Nieuws tekende uit zijn mond op: ‘Ik vond het belangrijk dat mijn partij Vernieuwing na al die stemmen in de meerderheid zat, dus deed ik afstand van de sjerp. Intussen zijn daar geen hiaten meer over. Ik vind het een eer dat de partijen vertrouwen in mij hebben en me het burgemeesterschap toevertrouwen.’
Die ‘hiaten’ duidt op de gaten die hij nog moest vullen om voor een volwaardig democratisch politicus aangezien te worden. Laeremans deed dat dus al door de naam van zijn oude VB-afdeling te veranderen. Volgens een aantal medestanders op sociale media nam hij uitdrukkelijk afstand van het zeventigpuntenplan van het VB (de harde, racistische basistekst van het VB over migratie, nvdr) en aanvaardde hij het Europees Verdraag voor de Rechten van de Mens. Dat zijn althans formele noodzakelijke stappen om te ‘ontluizen’ als VB’er – dus als ‘politicus van een racistische partij’ – en aanvaardbaar te worden voor de andere partijen. Veel kiezers liggen daar niet van wakker, maar de Wetstraat en zeker de nationale partijhoofdkwartieren wel.
Vraag is altijd hoe oprecht dan wel hoe opportunistisch zo’n symbolische demarche is. In het geval van Karim Van Overmeire is ze zo klaar als ze kan zijn: net als Laeremans stapte hij uit het VB, in zijn geval als kopman van ‘Aalst, en beter’, en in 2011 werd hij lid van de N-VA. Dat impliceert dat Van Overmeire sindsdien dus de statuten van zijn nieuwe partij onderschrijft. ‘Een mens verandert bij het ouder worden’, zei hij toen tegen Knack. ‘Ik zou vandaag geen zeventigpuntenprogramma meer onderschrijven.’ Vandaag is het politieke verleden van Overmeire inderdaad verleden tijd. Toch voor 99,99 procent.
‘Witgewassen’
Heeft ook Bart Laeremans zichzelf in gelijke mate ‘witgewassen’? In zijn jonge jaren als preses van de Leuvense afdeling van het Nationalistisch Studenten Vereniging (NSV) durfde hij zich nog als een ‘potige’ te profileren. Na een uit de hand gelopen betoging in de late jaren tachtig leidde hij ooit een laatavondlijke charge van het NSV tegen samengetroepte linkse tegenbetogers. De mannen van Laeremans gingen tekeer, aldus de plaatselijke verslaggever van Het Volk, ‘met een haat waar je kil en stil van werd’. Toen diezelfde Laeremans in 1995 in het parlement belandde, eerst in de Kamer en vanaf 2010 in de Senaat, ontpopte hij zich tot een politicus die alles behalve een schreeuwer was. Vrij snel stond hij bekend als een verstandig, ja zelfs gematigd VB’er. In de ‘parlementaire rapporten’ die de kranten De Standaard en De Morgen aan het einde van elke zittingsperiode opstelden, was Laeremans een van de weinige, zoniet de enige VB’er met een positieve score, en mettertijd zelfs best wat expliciete waardering. Bij zijn allerlaatste rapport, vlak voor zijn gedwongen parlementaire afscheid in 2014, schreef De Standaard over Bart Laeremans: ‘Een erkende autoriteit op het vlak van staatshervorming. Zijn tussenkomsten zijn onderbouwd, intellectueel eerlijk en deden de meerderheid pijn.’
De vraag is natuurlijk: wat gaat zo’n man doen in een gemeente als Grimbergen?
De vraag is natuurlijk: wat gaat zo’n man doen in een gemeente als Grimbergen? Vandaar de suggestie: verder nationale politiek bedrijven. En wat voor politiek dan. Goed, hij brak met het VB en wierp de steen naar Filip Dewinter, maar dat was en is de gemakkelijkste uitleg. De eerste VB-politica die met die riedel uitpakte, was wijlen Marie-Rose Morel. Ze deed dat nadat ze in 2016 in Schoten naast een zogezegd voor het grijpen mandaat had gepakt (schepen, zelfs burgemeester, in het hoofd van veel VB’ers was in het jaar dat Dewinter zelf burgemeester van Antwerpen ‘zou’ worden inderdaad the sky the limit). Ná die nederlaag wees ze naar Dewinter als oorzaak van alle kwaad – daarvoor had ze net zoals alle andere VB’ers zich opgetrokken aan de stemmen die dezelfde Dewinter verkiezing na verkiezing voor het VB wegroofde bij andere partijen. In Grimbergen zorgde Laeremans voor een nieuwe cover van die toch al redelijk grijsgedraaide plaat.
Zoals dat heet: the proof of the pudding is in the eating. Maakte hij met Vernieuwing een ‘clean cut’ met zijn VB-verleden? Die beoordeling ligt toch nog een tikje moeilijker. Hij is niet overgegaan naar een andere partij, maar heeft met ‘zijn’ VB’ers een nieuwe lokale partij gevormd. Opvallend: dat Laeremans zo goed scoorde in 2018, kwam ook omdat het VB beslist had om in Grimbergen níét met een officiële VB-lijst deel te nemen aan de verkiezingen. Laeremans liet wel toe dat een volwaardig VB-kandidaat, Luc Raekelboom, de vijfde plaats kreeg bij Vernieuwing. Raekelboom werd inderdaad verkozen. Een paar maanden later al, bij de vorming van het schepencollege, maakte de Open VLD een probleem van de aanwezigheid van een VB’er in de meerderheid. Sindsdien heeft Raekelboom zitting als onafhankelijk lid in de gemeenteraad.
Vreemdelingen
Eén fout kan door de vingers worden gezien. Maar twee? In juni 2020, dus nog tijdens de coronalockdown, was er een fameus incident met zijn partijgenote Martine De Coppel. Als nummer vier op de lijst van Vernieuwing was zij benoemd tot voorzitter van de gemeenteraad. In die functie had De Coppel tijdens een onlinevergadering over de leefbaarheid van de dorpskern duidelijk hoorbaar gemompeld: ‘Alle vreemdelingen weg, ja.’ Onder meer CD&V-raadslid Jelle De Wilde zei “verbouwereerd” te zijn en eiste excuses. Die kwamen er niet, behalve verontschuldigingen voor het feit dat haar microfoon nog aanstond. Kort nadien bood De Coppel per brief haar ontslag aan. Daarin zag iedereen al de hand van Laeremans: het blazoen van Vernieuwing moest proper blijven. Uit democratisch oogpunt is dat alleen toe te juichen, al kon men zich afvragen ‘hoeveel VB er nog altijd in Vernieuwing zit’. En hoe groot de wederzijdse sympathie nog is.
Groot, zo blijkt tot vandaag. Toen Laeremans’ benoeming tot burgemeester bekend werd, noemde Vlaams Parlementslid Jeremie Vaneeckhout (Groen) dat feit een ‘sluipend gif’. Prompt sprong VB-parlementslid Roosmarijn Beckers in de bres voor haar ex-partijgenoot: ‘Jij kent Bart duidelijk niet want dan zou je zoiets niet schrijven. Hopelijk heeft hij nog genoeg tijd om te bewijzen wat hij waard is! Ik ben blij voor Grimbergen!’ En VB-senator Bob De Brandere was nog guller met zijn applaus voor een man die zogezegd met slaande deuren zijn eigen partij verlaten had: ‘ Bart Laeremans, de populaire politicus in Brussel, wordt eindelijk burgemeester. Kan iemand mij eens uitleggen wat daarmee het probleem is? Ben ik te democratisch voor dit land?’
De meest verhelderende reactie kwam van zijn eigen broer Jan Laeremans, wel nog steeds bij het VB. Ook op Twitter legde die beknopt uit hoe de vork in de steel zit – lees goed mee: ‘Vernieuwing is uit Vlaams Belang en onafhankelijken ontstaan, maar is al vele jaren volledig autonoom van VB. Dat heeft hier in Grimbergen een eigen afdeling onder mijn leiding. Het gemeentelijke beleid laten we aan Vernieuwing. En Bart is helemaal niet “extreemrechts”.’ Versta: VB en Vernieuwing hebben in Grimbergen de taken netjes verdeeld, van vijandschap is geen sprake, en ook niet echt van afstand.
Radicaal-Vlaams
Kan het ook anders voor een man als Bart Laeremans, geboren en getogen in een radicaal-Vlaamse familie en voor wie het ‘dienen van de Vlaamse zaak’ haast een soort levenshouding is? Natuurlijk, niemand is verantwoordelijk voor de familie waarin hij of zij werd geboren. Dat geldt ook voor andere Vlaamse parijvoorzitters: Bart De Wever is zoon en kleinzoon van Vlaams-nationalistische militanten, Egbert Lachaerts vader was zelf al een liberaal parlementslid, Conner Rousseaus moeder was de socialistische burgemeester van Sint-Niklaas (en zijn vader uitbater van het rode vakantiehuis De Barkentijn in Nieuwpoort), Joachim Coens’ vader was een vol decennium christendemocratisch minister van Onderwijs, zelfs de ouders, ooms en tantes van Raoul Hedebouw waren en zijn Amada- en PVDA-militanten.
Ook het politieke bloed kruipt waar het niet kan gaan. Bij Bart Laeremans lijkt dat niet anders. Zijn grootvader Leo Wouters (1902-1987) was volgens de Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging (NEVB) al vanaf 1933 betrokken bij de oprichting van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV), later (dus tijdens de Tweede Wereldoorlog) de voornaamste collaboratiepartij van Vlaanderen. Volgens de NEVB hoorde Wouters bij de ‘radicale en Groot-Nederlandse strekking binnen het VNV’ en was hij ‘intiem bevriend met propagandaleider Reimond Tollenaere’ – die zou in 1942 aan het Oostfront sneuvelen. Wouters zelf was geen hardcore collaborateur en kreeg na de Tweede Wereldoorlog slechts een lichte straf. Nadien werd hij voor de Volksunie ook gemeenteraadslid in Gent (1964-1976), Kamerlid (1961-1971) en senator (1971-1974). Dat die mandaten midden jaren zeventig tot een einde kwamen, was geen toeval: wegens het Egmontpact (1977), een grootschalig communautair akkoord dat de Volksunie mee goedkeurde maar waartegen de Vlaamse Beweging storm liep, brak Wouters met zijn oude partij en trad hij toe tot de Vlaams-Nationale Partij (VNP), de voorloper van het Vlaams Blok/Vlaams Belang (VB). Karel Dillen werd voorzitter, Leo Wouters ondervoorzitter.
Schoonzoon Johan Laeremans (Barts vader) volgde in diens voetsporen en was een bijzonder gedreven militant. Als inwoner van Grimbergen was Laeremans sr. zowat de eerste die de splitsing van Brussel-Halle-Vilvoorde op de politieke kaart wist te zetten. En zijn zonen volgden in zijn voetspoor. Dirk Laeremans zet zijn talenten als bedrijfsleider en manager voortdurend in voor ‘de Vlaamse zaak’. Zo was hij een van de twee eerste bezielers van ‘Vlaanderen vlagt’, de organisatie die ervoor zorgt dat bij alle (Vlaamse) wielerwedstrijden honderden Vlaamse Leeuwenvlaggen in beeld komen. Die heeft Laeremans laten fabriceren bij een Chinese firma (hij zelf was vele jaren professioneel actief in China). Minstens even belangrijk is zijn rol als zaakvoerder van Perruptio bv, de uitgever van het Vlaams-nationalistische onlinemagazine Doorbraak. Ook de Vlaamse credits van die andere broer, Jan Laeremans, zijn boven alle twijfel verheven: hij is niet alleen VB-voorzitter van Grimbergen, maar zit sinds 2019 voor datzelfde VB ook in het Vlaams Parlement.
Politiek laboratorium
Het ziet er dus naar uit dat Bart Laeremans een halfsoortige ‘verloren zoon’ is, die juist van zijn functie gebruikmaakt om het Vlaams Belang op strategische wijze vooruit te helpen. In de Wetstraat weet iedereen ‘wie’ Bart Laeremans is, waarvoor hij staat, wat hem dierbaar is en waarnaar hij streeft, en dat ongeacht zijn partijkaart. Het voorbeeld van Grimbergen toont aan dat er in de huidige politieke context bij de lokale afdelingen van partijen als Open VLD, CD&V en N-VA echt géén argumenten zijn om zo’n man en zijn partij principieel op een afstand te houden. Zeker niet als het gaat om meerderheden en mandaten.
Het VB weet dat ook. Men rekent erop dat in tientallen Vlaamse provinciestadjes en landelijke of verkavelingsgemeenten lokale politici een eigen, lokale rekening zullen maken. Wat zou een CD&V-burgemeester die de stemmen voor zijn partij ziet afkalven, zich aantrekken van de oekazes van een nationale CD&V-top die steeds minder te zeggen heeft? Hetzelfde geldt voor de sowieso al losser georganiseerde liberale partij. Merkwaardig genoeg geldt dat níét voor de N-VA, waar de partijcultuur erin bestaat dat partijtoppers zich persoonlijk lokale problemen en twisten aantrekken en oplossen. Maar de nieuwe wetmatigheid lijkt toch: als het Vlaams Belang nodig is om tot een bepaalde coalitie te komen, dan zal het niet meer principieel aan de kant gelaten worden. Waarbij het voor VB’ers in een eerste fase niet eens belangrijk is om zelf de burgemeester te leveren: als ze in een voldoende aantal gemeenten al een schepen kunnen leveren – zoals Bart Laeremans zelf in 2018 al had voorgedaan in Grimbergen – of gedoogsteun ‘mogen’ leveren voor een bepaalde meerderheid, is telkens opnieuw één lokaal cordon sanitairtje gesloopt.
In die zin was Grimbergen, om een groot woord te gebruiken, een ideaal ‘politiek labotorium’ voor het VB. Zonder de minste opschudding aanvaardt de publieke opinie Bart Laeremans als burgemeester, in Grimbergen en daarbuiten. Al weet iedereen dat ‘Vernieuwing’ een andere naam is voor het lokale lightbier van de originele en straffere ‘Grimbergen bruin’ van broer Jan Laeremans – en dus van de rest van de radicale tak van die grote Vlaams-nationalistische familie. Maar de Grimbergse politici doen alsof ze niets zien, niets weten en nooit iets hebben gehoord. En een groot deel van de Vlaamse publieke opinie met hen. Tom Van Grieken en co. – Filip Dewinter incluis – stellen het vast met steeds meer zelfvertrouwen, en vooral met een steeds bredere grijns: de principiële weerstand tegen het Vlaams Belang is stilaan flinterdun. Ook dat is een vaststelling.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
