‘Alleen omdat we jong en Marokkaan zijn worden we beschouwd als potentiële bedreiging. Dat is vernederend’

Als een paar rotte appels iets slechts doen, wordt heel Borgerhout zwartgemaakt, vinden Mohammed (18) en Youssef (19). ‘Elke keer na een incident word ik vies aangekeken op straat.’

Op zondagmiddag houdt het fietsteam van de politie in de buurt van de Jan De Laetstraat een jongere aan die zonder helm op een gestolen bromfiets rijdt. De jongen zet het op een lopen, de agenten rennen achter hem aan en vatten hem alsnog in de kraag. Waarop een groep omstanders, onder wie veel jongeren, de politie belaagt. Het komt tot een confrontatie waarbij de politie wordt geduwd. De agenten vragen om versterking. Als die komt opdagen, loopt het opnieuw mis. Een 13-jarige jongen is de actie van de politie aan het filmen. De agenten manen hem aan te stoppen. Hij moet ook zijn paspoort laten zien. Ook deze jongen neemt de benen. Maar hij valt en wordt vervolgens door verschillende agenten overmeesterd. Waarop omstanders opnieuw slaags raken met de agenten. De politie gebruikt pepperspray, twee agenten raken licht gewond, net als de -13-jarige. Al snel bekoelt de situatie. Drie mannen worden opgepakt. Buurtbewoners van de Jan De Laetstraat wijzen de vinger naar de politie. Die zou veel te bruut hebben opgetreden tegen de 13-jarige jongen, wat reacties uitlokte van omstanders. De politievakbond NSPV tilt zwaar aan het incident en vraagt om dringende maatregelen.

Mohammed (18) en Youssef (19) zijn van Marokkaanse afkomst en wonen in Borgerhout. Plaats van onze afspraak is om de hoek van het Terloplein, in het hart van de wijk, vijf maanden na de incidenten afgelopen zomer. ‘We waren er zelf niet bij’, zegt Youssef, ‘en we praten de gebeurtenissen zeker niet goed. Maar we hebben veel mensen gehoord die wel aanwezig waren en die zeggen allemaal hetzelfde: dat de politie hardhandig te werk ging en dat daar op werd gereageerd door omstanders. Ik kan me voorstellen dat je íéts wilt doen als je ziet dat de politie een jongen van 13 zo hard aanpakt.’

Mohammed: ‘Feit is dat er rotte appels tussen de jongeren in Borgerhout zitten, dat weet iedereen. Maar elk incident met de politie – of het nu gaat over een paar eieren gooien of een vechtpartij – wordt meteen groot en breed in het nieuws gebracht. Gevolg is dat de Marokkaanse gemeenschap in Borgerhout iedere keer opnieuw bestempeld wordt als een bende criminelen en drugsdealers die te lui zijn om te werken. Terwijl wij juist heel hard werken om hier goed te kunnen samenleven. Er zijn honderden jongeren actief om de jeugd in Borgerhout een kans te geven. Ik ben jeugdtrainer van de 6 tot 12-jarigen van voetbalclub Antwerpen en ik werk als vrijwilliger bij Samen op Straat. Dat doe ik allemaal met veel plezier. Maar het is stank voor dank. Elke keer na een incident word ik vies aangekeken op straat. Toen ik van de zomer op het straatfestival Borgerrio tafels moest uitdelen aan standhouders, moest ik iedereen een waarborg vragen van 50 euro. Nieuwe regel van de handelaarsvereniging waarmee we samenwerkten. De reacties waren niet mis. Ik kreeg te horen dat ik een vuile Marokkaan was die het geld alleen maar in zijn eigen zak wilde steken.’

Volgens Illias El Abdellaoui van Samen op Straat, een project van Samenlevingsopbouw vzw, valt het allemaal nogal mee met de incidenten tussen politie en jongeren. ‘De avond voor het incident met de 13-jarige was het al onrustig buiten. Er was een verkeersongeval waar veel mensen op af kwamen, puur uit nieuwsgierigheid. Toen de politie arriveerde, werd er wat geroepen door omstanders. Er werden ook eieren naar de politie gegooid, maar niet meer dan een of twee. Het was het einde van de ramadan, na zonsondergang. Iedereen had juist gegeten en was op straat. Een van de drukste momenten van de dag. De volgende dag gebeurde dat incident met die gestolen brommer. Het was Suikerfeest, we waren in opperbeste stemming. Iedereen was gelukkig, iedereen was blij. We zijn moslims, voor ons is het een heel belangrijke gebeurtenis. Waarom moest de politie tijdens ons feest zo hardhandig optreden? Ze had ook meer begrip kunnen tonen, dan was de reactie van omstanders minder hevig geweest. Er zijn op zich best goeie contacten met de politie. Maar sommige teams geven zichzelf niet de ruimte om een dialoog met de jongeren aan te gaan.’

Youssef: ‘In België wonen meer dan 300.000 Marokkanen voor zover ik weet (ruim 400.000 nvdr). Daar zitten pakweg 300 relschoppers tussen. Dat is minder dan een halve procent van het totaal. Maar door die 300 man worden we allemaal schuldig verklaard. Zo is het ook in Borgerhout. Als een paar mensen iets slechts doen, dan wordt heel Borgerhout zwartgemaakt. Dat is frustrerend.’

Identiteitscontrole

‘Geweld tegen een hulpdienst, welke dan ook, is niet te tolereren. Zo dachten we er in juni over en dat is nu niet anders’, reageert Wouter Bruyns, woordvoerder van de politie Antwerpen. ‘Het kan niet dat een groep omstanders een politie-interventie boycot omdat wij bijvoorbeeld iemand achtervolgen die levensgevaarlijk rijgedrag vertoont.’

Bruyns is het er niet mee eens dat de politie op straat geen dialoog aangaat met de jongeren: ‘We volgen een bepaalde werkwijze waarvan we weten dat die op een groot deel van de doelgroep effect heeft. Als er ergens spanningen zijn die uit de hand kunnen lopen, gaan we ernaartoe met leden van het wijkteam of agenten in burger. Zoals het bemiddelingsteam. Zo weten we wat er op dat moment speelt. Die informatie geven we door aan onze andere operationele diensten. Tegelijk leggen we aan de jongens op straat uit dat ze opgepakt kunnen worden als de boel escaleert en ze als aanstoker aanzien worden. We proberen het zo rustig mogelijk over te brengen. Pas als laatste wordt de mobiele eenheid opgetrommeld. We wachten daarmee tot het niet anders kan, omdat hun aanwezigheid vaak een escalatie uitlokt.

We hebben veel ervaring met de graduele opbouw, zoals bij voetbal. Daar werkt het heel vaak. Ik zeg niet dat er nooit gevochten wordt, maar uit ervaring blijkt dat we het op deze manier beperkt kunnen houden. Vaak volstaat het om de aanstokers van een menigte er snel uit te halen, zo onopvallend mogelijk. De rest bestaat vaak uit mensen die wel meevechten als het eenmaal aan de gang is, maar die niet zelf beginnen. Tijdens de rellen in Brussel (op 11 november, nvdr) kregen we in Antwerpen ’s middags een waarschuwing dat het ook bij ons begon te leven. We hebben toen onze bemiddelings-, fiets- en wijkteams ingezet. Dat ging goed. Zelfs zo goed dat de ouderen uit de buurt de jongeren vroegen om het kalm te houden. De dialoog werpt dus wel degelijk vruchten af.’

Het is vooral een vertrouwenskwestie, horen we in Borgerhout. Veel agenten komen uit gemeentes buiten Antwerpen en hebben geen enkele voeling met wat er in Borgerhout speelt. ‘Wij kennen die mannen niet, zij ons niet’, zegt Youssef. ‘En dan vragen ze ook nog eens om de haverklap om onze identiteitskaart te laten zien. Elke keer opnieuw. Soms tien keer per week. Alleen omdat we jong en Marokkaan zijn worden we beschouwd als potentiële bedreiging. Dat is ronduit vernederend.’

Illias El Abdellaoui: ‘Met het wijkteam en de cel Diversiteit hebben we een goeie band. Maar de mannen van de mobiele eenheid zijn vaak net afgestudeerd en moeten zich nog bewijzen. Dat gaat dan om puur machogedrag. Zij zijn ook degenen die de identiteit controleren. En het snelle responsteam spreekt al helemaal met niemand, ze slaan mensen direct in de boeien en voeren ze af. Het zijn die laatste twee eenheden waar we problemen mee hebben. We vragen dan ook aan de politie om meer in de wijkteams te investeren. Of een vaste eenheid in te zetten voor Borgerhout. Zodat we niet telkens met agenten te doen hebben die we niet kennen, maar met vertrouwde gezichten. Dat zal een groot verschil maken.’

Politiewoordvoerder Wouter Bruyns: ‘We willen graag meer op de wijkteams inzetten om zodoende meer vertrouwde gezichten te krijgen. We zoeken honderden nieuwe agenten in Antwerpen voor alle verschillende afdelingen. Maar we vinden gewoonweg niet genoeg mensen. Dat is de realiteit. Ook wij vragen om meer diversiteit bij het korps, in onze nieuwe rekruteringscampagne richten we ons ook op mensen uit de wijk zelf. Helaas krijgen we weinig respons.’

Pleinpatrons

Intussen zitten ze in Borgerhout niet stil. De Marokkaanse buurtvaders – die zelf ook opgroeiden in de wijk en gewoonlijk tijdens de ramadan vanaf 11 uur ’s avonds tot 3 uur ’s nachts actief zijn — bleven op post tot en met oktober. Ook de ‘Pre-venters’ worden ingezet, een initiatief dat sinds 2014 bestaat en op verzoek van de stad Antwerpen is uitgebreid. Pre-venters zijn jongeren uit de buurt die vrijwillig meehelpen bij evenementen en bemiddelen bij mogelijke conflicten. Ze werken vaak samen met de cel Diversiteit van de politie, zoals tijdens het zaalvoetbal. Ook bij concerten in De Roma zijn ze aanwezig.

Het project met de Pleinpatrons in Borgerhout ligt in dezelfde lijn: een aantal jongeren uit de buurt begeleidt activiteiten voor andere jongeren op de pleintjes in Borgerhout. Ze zijn tevens een aanspreekpunt en treden op als bemiddelaar tijdens meningsverschillen.

Youssef: ‘We zijn ook gestart met wijkwandelingen, een initiatief van jeugdvereniging J100. Ik en andere jongeren nemen bezoekers mee en laten zien wat we goed vinden in onze wijk en wat voor verbetering vatbaar is. Zoals het voetbalpleintje op het Terloplein. Dat is een paar jaar geleden heraangelegd en kleiner gemaakt. We voetbalden er altijd, zonder problemen. Tot die heraanleg. De nieuwe structuur maakt het onmogelijk om er nog normaal te voetballen. Plots verveelden we ons, de hele sfeer veranderde. Ons plein was afgepakt, en niemand had ons iets laten weten. We hopen dat het opnieuw wordt aangelegd zodat we weer als vanouds kunnen sporten. De hele buurt zal er van opknappen.’

Mohammed: ‘Na de incidenten van de zomer zijn we ook begonnen met buurtvergaderingen voor alle betrokkenen: volwassen bewoners, jongeren, politie, districtspolitici, winkeliers en de moskee. Alleen Bart De Wever stuurde zijn kat. Dat is jammer, het lijkt erop dat hij ons niet serieus neemt. Inmiddels staan er dan toch gesprekken op de planning met politici. Eindelijk zullen we worden gehoord.’

Concentratieschool

Er beweegt dus genoeg in Borgerhout. Met resultaat. Maar ook de segregatie is een feit. Vooral op een groot aantal scholen en in sommige winkels en horecazaken. ‘Er zijn tegenwoordig wel wat meer Vlaamse ouders die bewust kiezen om hun kind naar een concentratieschool te sturen waar het leerlingenbestand bijna 100 procent allochtoon is. Maar de meerderheid wil dat niet’, zegt bewoner Ali Kaddouri. Hij zet zich onder andere in voor steunprojecten aan kinderen in Marokkaanse dorpen. Regelmatig zit hij om de tafel met burgemeester Bart De Wever om de problemen in Borgerhout te bespreken. ‘De voorbije jaren zijn er veel blanke jonge gezinnen bij gekomen. Tweeverdieners die een huis kopen omdat Borgerhout centraal ligt en er van alles te doen is. Maar die ouders sturen hun kinderen allemaal naar scholen in de stad waar de meerderheid blank is.’

Hij doet er zelf aan mee, geeft Kaddouri toe. ‘Ook ik bracht mijn kinderen naar een school buiten Borgerhout. Terwijl er in mijn buurt zeven scholen zijn. Maar ook ik wilde mijn kinderen de beste kansen geven. Dus reed ik elke dag heen en weer, net als al die andere ouders die het zich kunnen permitteren. Terwijl ik besefte dat het niet klopt. De maatschappij verwacht dat we allemaal samenwerken maar als je apart van elkaar opgroeit, wordt dat een stuk moeilijker. Ik ben van de tweede generatie en hier opgegroeid. Tot mijn twaalfde zat ik zelf op een concentratieschool, er waren alleen Marokkanen. Pas op de middelbare school kwam ik met Belgen in contact. Dat was een confrontatie.’

Brecht V. woont met zijn vrouw en twee kinderen al 19 jaar in Borgerhout, in de schaduw van de Sint-Janskerk, alias De Peperbus. ‘Toen ik mijn kinderen in die tijd naar een buurtschool wilde brengen, kreeg ik letterlijk te horen dat ik ze maar beter naar een goeie school kon brengen. Buiten Borgerhout dus. Dat hebben we gedaan. Het was blijkbaar vanzelfsprekend, iedereen deed het. Als je je kind op een concentratieschool zette, dan vroeg je om moeilijkheden.’

Ook Kaddouri is van mening dat de problemen tussen politie en jongeren door de media worden uitvergroot. ‘Het gaat om incidenten en ze gebeuren meestal op drukke plekken. Voor de politie arriveert, staat er altijd al een hoop volk te kijken. Veel hangt af van de eerste houding van de politie. Als een paar agenten zich te autoritair opstellen, creëren ze meteen een bepaald beeld van zichzelf en kan de stemming omslaan. Maar het kan ook anders: toen Marokko zich voor het WK voetbal plaatste en er rellen in Brussel uitbraken, was de politie hier op de Turnhoutsebaan aanwezig. De agenten feliciteerden de jongeren met de overwinning en zeiden dat ze in hun plaats ook zouden feesten. Waarna ze vroegen of de jongens wel de bus- en trambaan wilden vrijhouden. Doordat de politie begrip toonde, reageerden de jongeren heel anders. Ze hielpen zelfs mee om de baan vrij te houden. Plots vormden jeugd en politie één geheel. Mooi om te zien. Die dialoog is zo belangrijk, daar moeten we op inzetten.’

Kaddouri houdt van zijn wijk, zegt hij. Maar zaken als drugs en overbevolking zijn een lang aanslepend probleem waarvan hij weet dat ze niet eenvoudig op te lossen zijn. ‘Borgerhout is een van de dichtstbevolkte districten van België. Aantrekkelijk voor jonge gezinnen. Maar er is ook veel armoede, vaak verborgen, wat het nog schrijnender maakt. Mensen wonen in krotwoningen, koud en vochtig, zonder persoonlijke ruimte.’

De rol van de moskee tegenover jongeren is veranderd, weet Kaddouri. ‘We hebben ongeveer 50 gebedshuizen in Antwerpen, er is één echte moskee. Al die gebedshuizen moeten voldoen aan de veiligheidsnormen, er moet een nooduitgang zijn enzovoort. Daar is aan gewerkt, met eigen geld en eigen middelen. Toch krijgen 20 moskeeën die aan de normen voldoen én door de veiligheidsdienst gescreend en goedgekeurd zijn, nog altijd geen erkenning. Minister Liesbeth Homans houdt dat tegen omdat ze de Vlaamse erkenningscriteria wil volgen. Resultaat is dat tot eind 2018 geen enkele moskee in Antwerpen wordt erkend. Dat is spijtig want nu is er geen geld om een hoogopgeleide imam te betalen die Nederlands spreekt en jongeren kan aantrekken. Terwijl de moskee een belangrijke rol kan spelen bij het deradicaliseren van jongeren. Nu moeten de gebedshuizen het doen met gelukszoekers die spreken voor een appel en een ei. Vaak komen ze uit het buitenland en spreken ze alleen Arabisch. Dat verstaan de meeste mensen niet in Borgerhout. We zijn Berbers, we spreken geen Arabisch. Verwacht dan niet dat jongeren naar de moskee gaan. Niets is saaier dan een preek die ze niet verstaan. Mijn zoon is twee keer geweest en zei dat hij in slaap viel. In plaats daarvan zoeken 15 en 16-jarigen informatie over hun religie op internet. Niet alleen de kerken lopen leeg, de moskeeën op deze manier ook. We hopen die erkenning alsnog zo snel mogelijk te krijgen.’