Joost Lagendijk over het Turkse referendum: ‘Erdogan is enorm geschrokken’

‘Ik hoopte dat de situatie na het referendum zou normaliseren’, zegt Turkijekenner Joost Lagendijk, die het land niet meer in mag.

Joost Lagendijk: Ik vrees dat er voorlopig geen terugkeer inzit voor mij. Sinds de zogenaamde ‘Turkije-rel’ van afgelopen maart, waarbij de Nederlandse regering in Rotterdam een Turkse minister liet arresteren die campagne kwam voeren voor Erdogan, zijn de diplomatieke relaties met Turkije uitermate slecht. Er is momenteel zelfs geen Nederlandse ambassadeur in Ankara. Geen van beide landen wil de eerste stap zetten.

Hoe groot was de invloed van de Turkije-rel op de uitslag van het referendum?

Lagendijk: Ik ben ervan overtuigd dat de Turkse regering erop rekende dat Nederland zo zou reageren. Erdogan was in de campagne op zoek naar Turks-nationalistische stemmen. Dat is trouwens niet eens echt gelukt: de meeste nationalisten hebben tégen het presidentiële systeem gestemd, dat zowat alle macht bij Erdogan legt.

Ondanks de zeer eenzijdige campagne stemde 48 procent van de Turken tegen. Dat is verrassend veel.

Lagendijk: Dat zegt veel over de breed gedeelde weerzin tegen het presidentiële systeem. Het toont aan dat de oppositie niet helemaal op apegapen ligt. Bovendien is het duidelijk dat er op behoorlijke schaal gefraudeerd is met stemmen. In sommige Koerdische stembureaus zijn absurd hoge ja-percentages opgetekend, terwijl Erdogan daar door de opflakkerende oorlog niet populair is.

In de drie grootste steden stemde de meerderheid tegen…

Lagendijk: … en daar is Erdogan enorm van geschrokken. Zowel Istanbul als Ankara heeft sinds 1994 altijd op Erdogans partij gestemd. Sindsdien heeft hij een hele campagne opgezet om AKP-burgemeesters aan de kant te schuiven in steden waar hij het referendum heeft verloren. In zijn hoofd speelt een nachtmerriescenario: dat hij de verkiezingen van 2019 verliest en iemand anders dan de almachtige president wordt.

Hoe sterk staat Erdogan binnen zijn eigen partij?

Lagendijk: Hij neemt een risico door de kaarten zo hevig te schudden. Er is veel ongenoegen over zijn optreden. Bovendien is er nu de nieuw opgerichte partij van Meral Aksener, die het in de peilingen bijzonder goed doet. Als Erdogan met de grove borstel door zijn partij gaat, kan dat hem heel wat stemmen kosten.

Acht u het mogelijk dat hij de verkiezingen van 2019 verliest?

Lagendijk: Hij kan alleen verliezen als de oppositie de krachten kan bundelen, en dat is heel erg moeilijk. De Koerden en de nationalisten kunnen elkaars bloed wel drinken, het is bijna ondenkbaar dat zij zich achter één kandidaat scharen. Bovendien zal die kandidaat ook nog eens een deel van de AKP-achterban moeten aanspreken. Dat is een enorme opgave. Het wordt ook uitkijken naar de Amerikaanse rechtszaak tegen de Turkse zakenman Reza Zarrab, die voor miljoenen aan steekpenningen aan AKP-ministers zou hebben gegeven. Ik vermoed dat die zaak Erdogan zwaar kan treffen. Alleen vrees ik dat het voor de politieke toestand in Turkije niet zal uitmaken. Erdogan weet zulke berichten te spinnen als anti-Turkse propaganda. Het blijft werken bij de Turkse publieke opinie.