Het kenmerk van grote geesten is dat ze steeds opnieuw zichzelf ter discussie stellen en er niet voor terugschrikken opinies die ze decennialang aanhielden op grond van goede argumenten af te zweren. In 1977 kwam Susan Sontags gerenommeerde On Photography uit, waarin ze de fotografie afdeed als een kunst die vooral esthetiseerde en anestheseerde, die de aandacht van de kijker wou grijpen en hem daarbij de diepgang en de ernst van de situatie liet vergeten. In haar nieuwste boek, Kijken naar de pijn van anderen, kijkt ze vanuit het heden terug naar dit boek en haar oordeel is niet mals. De journalistieke fotografie voegt wel degelijk iets wezenlijks toe aan het geschreven verhaal, zo ziet ze nu in. Het is niet al sensatie wat de klok slaat. Verwijzend naar bekende oorlogsfoto’s uit onder meer Vietnam, Bosnië en Rwanda laat ze zien dat de foto ook een ethisch appel inhoudt, dat hij wakker schudt en ons een spiegel voorhoudt: zie mens, daartoe ben je in staat.

Susan Sontag, ‘Kijken naar de pijn van anderen’, De Bezige Bij, Amsterdam, 125 blz., euro 25,00.

In de eerste helft van de negentiende eeuw was Afghanistan een onherbergzaam land in handen van een zootje ongeregeld waar geen donder mee aan te vangen viel. De macht lag bij de stamhoofden die allianties leken aan te gaan met als enige doel ze zo vlug mogelijk weer te verbreken. Iedereen bedroog iedereen en op het einde van het spel was de armoede algemeen. En toch wilden zowel Engeland als Rusland en Perzië per se een vinger in de pap krijgen in dit land. In de vorm van een postmoderne Victoriaanse roman die uit vele parallelle – en soms ook totaal irrelevante – verhalen bestaat, probeert Philip Hensher in Het rijk van de zwarte moerbei een antwoord te vinden op de vraag wat Afghanistan zo aantrekkelijk maakte voor de negentiende-eeuwse grootmachten en waarom dit land zelfs voor de grootste legers tot op de dag van vandaag een onontwijkbaar struikelblok is gebleken.

Philip Hensher, ‘Het rijk van de zwarte moerbei’, Querido, Amsterdam, 559 blz., euro 22,95.

Nogal wat wiskundige genieën, onder wie Albert Einstein en Stephen Hawking, blijken te lijden aan een lichte vorm van autisme, het Aspergersyndroom. Ze zijn bijzonder goed in hun discipline en zien een-twee-drie dingen waar een ‘normaal’ mens jaren voor nodig heeft. Maar op sociaal vlak staan ze nergens. In Het wonderbaarlijke voorval met de hond in de nacht laat Mark Haddon Christopher Boone, een jongen die met dit syndroom te kampen heeft, een episode uit zijn leven beschrijven. Op een dag wordt er een aanslag gepleegd op de hond van de buren en Christopher gaat op zoek naar de dader daarvan. Aangezien de jongen alle priemgetallen tot 7507 uit het hoofd kent, maar het verschil niet aanvoelt tussen ernst en ironie en evenmin in staat is ook maar iets af te leiden uit het gedrag en de gelaatsuitdrukkingen van anderen, volgt er een hilarisch, maar ook heel gevoelig verhaal. Mark Haddon beschikt over een meesterlijk inlevingsvermogen waardoor Christopher zeker geen meelijwekkende freak wordt, maar eerder een volwaardig mens die ons een eerlijke kijk op onze bij nader inzien toch niet zo gewone gewoonten biedt.

Mark Haddon, ‘Het wonderbaarlijke voorval met de hond in de nacht’, Contact, Amsterdam, 288 blz., euro 14,50.

Zo’n anderhalf decennium geleden sloeg Alain Finkielkraut filosofische spijkers met koppen in De ondergang van het denken. Het relativisme dat de postmoderne wijsbegeerte kenmerkt, zo beweerde hij, betekent meteen ook het einde ervan, want als alles kan, hoef je je geen vragen meer te stellen over waarheid of goedheid. Na vijf andere, in dezelfde trant redenerende boeken heeft deze Franse filosoof nu een jaar lang een dagboek bijgehouden. En daaruit blijkt dat hij niet alleen kan denken, hij is ook nog eens een begenadigd chroniqueur en commentator van de dagelijkse actualiteit. Uitgaande van zijn universalistische, licht idealistische zienswijze geeft hij in Het onvoltooide heden af op zowat alle uitingen van de hedendaagse vluchtige cultuur. De vertechnisering van de natuur, de Gay Parade, de slampampende jeugd, op hun rechten staande minderheden of de holocaustindustrie, niets ontsnapt aan Finkielkrauts door traditie en hoge cultuur gedreven hamer.

Alain Finkielkraut, Het onvoltooide heden, Contact, Amsterdam, 205 blz., euro 22,90.

Marnix Verplancke