Zuid-Afrika blijft worstelen met oud en nieuw, met blank en zwart, én met zijn schrijvers.

Veel dichter bij de hemel kun je niet sterven. De schrijver André Brink overleed op een vlucht van Amsterdam naar zijn thuisland Zuid-Afrika, zwevend tussen twee werelden. In Louvain-la-Neuve had hij net een eredoctoraat ontvangen, maar in Zuid-Afrika werd zijn roman Looking on Darkness door het apartheidsregime destijds verboden en werd hij weggezet als verraaier van zijn blanke rasgenoten. De roman klaagde niet alleen de gewelddadige discriminatie van de zwarte bevolking aan, met de interraciale relatie tussen de hoofdpersonages overtrad hij ook het ideaal van raszuiverheid.

Met Brink verliest Zuid-Afrika weer een held. Hoe groot zijn literaire verdienste ook, hij zal altijd in de schaduw van Nelson Mandela blijven staan, de man die ondertussen een heiligenstatus heeft bereikt. Overal in Zuid-Afrika wordt hij aanbeden. Plekken waar hij ooit een koffie heeft gedronken worden omgebouwd tot schrijnen. Elke markante datum in zijn leven, van verjaardag tot vrijlating, wordt gevierd. Van vrijheidsstrijder tot terrorist, van beruchte gevangene tot Vader des Vaderlands – vreemd hoe taal dezelfde man van untermensch tot president kan opwaarderen.

Twintig jaar na de Waarheids – en Verzoeningscommissies blijft Zuid-Afrika worstelen met het ideaal van jonge democratische staat. Officieel staat het vooruitgangsgeloof voorop: Zuid-Afrika moet een moderne natie worden waarin alle gelijkgestelde burgers samenwerken om een getraumatiseerd land om te vormen tot een economisch welvarende staat. Dat lukt slechts ten dele. Het openlijke racisme is teruggedrongen, maar onderhuids blijft het woekeren: de politieke macht mag dan wel gekleurd zijn, de financiële macht blijft blank. Ook het systeem van positieve discriminatie loopt spaak: een gelijkwaardig diploma is namelijk geen vereiste, zodat onbekwame mensen op hoge posities terechtkomen, vaak via vriendjespolitiek en corrupte ambtenaren. Dat is pijnlijk merkbaar in de infrastructuur: gebrekkige wegen, falende gezondheidszorg, en de befaamde powercuts – Zuid-Afrika beschikt in principe over genoeg energie om zichzelf te bevoorraden, maar verkiest ze te verkopen aan de buurlanden, ten koste van de eigen bevolking en de economische groei.

Maar wie aan het optimisme tornt, mag afkeuring verwachten. Laat in Zuid-Afrika de naam van de kritische schrijver J.M. Coetzee vallen, en het misprijzen gloeit van de gezichten. Voor ons een Nobelprijswinnaar, daar een nieuwe verrader van een nieuw ideaal.

De auteur reist momenteel door Zuid-Afrika

Roderik Six

Met André Brink verliest Zuid-Afrika weer een held.