Kun je van onbeduidende levens en – godbetert – cricket een goed boek maken? Joseph O’Neill laat in Laagland zien van wel.
D emented New York athletes staggering round the block – wat lijkt de wereld uit ‘An Englishman in New York’, die hit van Godley & Creme uit 1979, nu een eenvoudige plek om te leven. Jogging was toen nog een nieuw verschijnsel, en (dus) een dankbaar voorwerp van spot – die onnozele Amerikaanse gezondheidsmaniakken ook!
Dertig jaar later lijkt dat een bijkans idyllisch beeld, vergeleken bij een roman als Joseph O’Neills Laagland, waarin ook door een buitenstaander naar New York wordt gekeken. Maar dan een New York waarin geen Twin Towers meer oprijzen. En dat maakt toch een verschil. De naar New York kijkende buitenstaander is in dit geval geen Engelsman maar een Nederlander (het boek heet in het origineel ook Netherland) uit een Haagse kakwijk, Hans van den Broek, een aandelenanalist bij een zakenbank. Hij vertelt zijn verhaal in 2006 in Londen, waarheen hij in 2003 is terugverhuisd, in een poging zijn huwelijk met de Engelse Rachel te redden. Zij had New York al meer dan een jaar eerder dan hij verlaten, samen met hun kleine zoontje Jake. Ze kon niet meer tegen de knagende angst dat er nóg een aanslag zou komen, bij Times Square, waar het chique advocatenkantoor was waar zij werkte. En ze vond ook dat ‘het misschien wel goed voor ons’ zou zijn. We weten dat dit de geijkte code is voor ‘ik wil van je af’, en inderdaad verklaarde ze iets later zich door hem in de steek gelaten te voelen. Het geeft Hans een van de schrijnendste zinnen van het hele boek in: ‘Ik voelde schaamte omdat het voor mij was, niet voor terreur, dat ze op de vlucht ging.’
In Engeland begint Rachel uiteraard een affaire met een andere man – tot zover niets ongewoons, al schrijft O’Neill het wel allemaal erg goed op, met een elegante precisie die aanvoelt als een goed passende handschoen, en bezondigt hij zich slechts een enkele keer aan een tikje gezochte formuleringen. Minder gebruikelijk voor verreweg de meeste lezers zal vermoedelijk de tweede verhaallijn zijn, die om cricket draait. Hans heeft het spel in zijn jeugd, zoals gezegd tussen de Haagse caque, nog gespeeld, en hij pakt het weer op als Rachel hem verlaten heeft. Deze zo totáál on-Amerikaanse sport blijkt immers ook in New York te gedijen, waar ze vooral drijft op West-Indische en Pakistaanse immigranten. Daarbij komt Hans in contact met de man die misschien de échte hoofdpersoon van dit boek is: Chuck Ramkissoon, een Trinidader van Indiase komaf die een van de drijvende krachten achter het New Yorkse cricketen is – en die verder in het illegale gokcircuit zit.
Chuck heeft óók een droom: hij wil de cultuur van het cricket ingang doen vinden in de VS, en daartoe ook een groot stadion in Brooklyn doen verrijzen. Schitterend zijn passages als deze, waarin deze kleurrijke, levenslustige, Gatsby-achtige figuur Hans laat delen in zijn half-en-half filosofische gedachten: ‘Alle mensen (…) zijn op hun beschaafdst als ze cricket spelen. Wat gebeurt er het eerst als Pakistan en India vrede sluiten? Dan spelen ze een cricketwedstrijd. Cricket is leerzaam, Hans. Het is een sport met een morele invalshoek.’ Ja, zelfs de botsing der culturen ziet Chuck via deze edele sport nog wel in goede banen geleid worden.
Het is O’Neills verdienste dat je als lezer op zo’n moment niet denkt: maak het nou een beetje. Hij rondt zijn verhaal zelfs af met iets wat verdacht veel op een happy end lijkt. Door de intensiteit van wat daaraan vooraf is gegaan, is dat niet alleen geloofwaardig, het schenkt je ook nog eens het gevoel hoe kostbaar zulke ogenblikken zijn. ‘Ik was maar een kleine jongen’, zegt Hans, over zijn verleden vertellend, tegen Rachel. ‘Ik was een kleine jongen in een boot in het heelal.’ Dat vat, zonder sentimenteel te worden, de sensibiliteit van dit mooie boek goed samen.
JOSEPH O’NEILL, LAAGLAND, UIT HET ENGELS VERTAALD DOOR AUKE LEISTRA, DE BEZIGE BIJ, AMSTERDAM, 301 BLZ., 18,90 EURO.
Herman Jacobs
