Als je ’t echt allemaal wilt weten: die hele Holden Caulfield is natuurlijk een pathetisch stuk vreten – en niet zo’n beetje ook. Er zijn makkelijk een stuk of twaalfduizend interessantere romanpersonages te bedenken. Ik bedoel, die zelfingenomenheid van hem en zo, daar ga je toch van over je nek? Echt wel.
De Amerikaanse auteur J.D. Salinger, die op 27 januari op 91-jarige leeftijd overleed, zal vermoedelijk vooral, zo al niet uitsluitend, via de adolescente hoofdfiguur van zijn eerste en enige roman de onsterfelijkheid ingaan. Maar het is nu eenmaal een feit: niet alleen sloeg die roman, The Catcher in the Rye, meteen bij verschijnen in 1951 aan en groeide hij al snel uit tot de Leiden des jungen Werthers van de naoorlogse twintigste eeuw, hij is ook nog steeds springlevend. Menig (veel) jongere auteur koestert dit relaas van een driedaagse zwerftocht door New York, verteld door een van een dure prep school getrapte zestien- of zeventienjarige, als een van zijn dierbaarste leeservaringen, van Joost Zwagerman en Herman Brusselmans tot Haruki Murakami en Dave Eggers. Er worden tot op de huidige dag jaarlijks ook nog steeds meer dan tweehonderdduizend exemplaren van verkocht, zodat het boek ook commercieel tot de succesrijkste literaire romans aller tijden behoort.
Niet dat Salinger eropuit was het publiek te behagen. Er verschenen wel degelijk ook afwijzende recensies – zoals ook verwacht kon worden bij een boek over een weggestuurde schooljongen die er prat op gaat dat hij véél sterkedrank aankan, die zo ongeveer iedereen, en dan vooral de volwassenen, als ‘nep’ beschouwt, en waarin ook een episode met een prostituee voorkomt. Dat was nieuw, net zoals vooral ook Caulfields/Salingers toon dat was. Die toon had veel te maken met Salingers feilloze oor voor dialoog, waar hij vaak voor is geroemd, en dat misschien nog meer in zijn verhalen tot uiting komt.
Van die verhalen publiceerde Salinger er bij leven 35, al zou hij er maar dertien in boekvorm bundelen. Nine Stories, met daarin het beroemde, bevreemdende en indrukwekkende A Perfect Day for Bananafish, verscheen in 1953. In veel van deze verhalen voerde Salinger leden van de fictieve familie Glass op, stuk voor stuk voorlijke en hyperbewuste kinderen, die front vormen tegen de valse buitenwereld – zoals Seymour Glass, de getroebleerde oudste zoon, dezelfde die zich in de slotzin van A Perfect Day for Bananafish door het hoofd schiet, en die ook de (dan zevenjarige) verteller is van Salingers laatste gepubliceerde geschrift: de lange novelle Hapworth 16, 1924, die in juni 1965 in The New Yorker verscheen.
En vervolgens niets meer. Salinger, die zich toen al enkele jaren vrijwel volledig uit de openbaarheid had teruggetrokken, zou uitgroeien tot de beroemdste literaire kluizenaar van de VS. In 1980 verscheen, toen al zeer onverwacht, een laatste interview met hem, waarin hij overigens meedeelde wél nog steeds te schrijven, en met plezier. Alleen publiceren wilde hij al lang niet meer. Misschien – er is veel over gespeculeerd – had een en ander te maken met het trauma dat hij als Amerikaans soldaat aan het einde van de Tweede Wereldoorlog opliep. Hij vocht op Utah Beach en in het Ardennenoffensief, en was een van de bevrijders van het concentratiekamp Dachau. Over die ervaringen heeft hij nooit iets direct aan het papier toevertrouwd. Maar misschien verklaren ze zijn ontwikkeling tot een monomane en ook tirannieke kluizenaar. En zijn voorkeur voor jonge personages in zijn literaire universum, waarin hij poogde hun echtheid en zuiverheid te behoeden voor het verval en het vuil van de volwassen wereld.
Herman Jacobs
