De Tobintaks niet realiseerbaar? Jawel hoor, zegt professor Lieven Denys, en verwijst daarbij naar het Europese btw-systeem. Of de taks er komt, is volgens hem gewoon een kwestie van politieke wil.

Het strookt niet met de vooroordelen, maar ze bestaan wel degelijk: fiscalisten die nieuwe belastingen ontwerpen. Lieven Denys, professor internationale fiscaliteit aan de VUB, schreef onlangs mee aan het wetsvoorstel over de Tobintaks dat SP.A-fractieleider Dirk Van der Maelen half maart in de Kamer heeft ingediend. Of Denys door die heffing op kapitaalbewegingen te verdedigen een nestbevuiler is? Helemaal niet, vindt hijzelf: ?Fiscalisten zijn dienaars van het belastingrecht. Belastingen worden te vaak gezien als een te bestrijden kwaad. Het belastingsysteem mag niet alleen beoordeeld worden vanuit het standpunt van één bepaalde belastingplichtige. Als goed fiscalist moet je het van vele kanten bekijken en de goede dingen verdedigen ? wie ook je cliënt is.?

Denys weet waarover hij spreekt: hij leidde jarenlang het bekende fiscaal bureau Tiberghien en co. En als onafhankelijk advocaat verdedigt hij de ?fiscaal gewetensbezwaarden? van de Vredesaktie (en, via Advocaten zonder Grenzen, de familie van Semira Adamu).

Maar terug naar de Tobintaks, het lieverdje van de andersglobalisten. Na drie jaar hard werk van ngo?s en vakbonden zijn velen in België overtuigd van het nut van zo?n heffing: die moet meer geld naar het arme Zuiden sluizen en stabielere geldmarkten creëren. Het was dus niet echt verwonderlijk dat het wetsvoorstel van Van der Maelen de steun kreeg van zeven partijen (SP.A, PS, CD&V, PSC, Agalev, Ecolo, Spirit), samen goed voor een ruime meerderheid. Al moet gezegd dat die steun tamelijk vrijblijvend is: het wetsvoorstel wil de Tobintaks vanaf volgend jaar invoeren op voorwaarde dat alle twaalf de eurozonelanden hetzelfde doen. En dat lijkt bijzonder onwaarschijnlijk.

Professor Denys vindt evenwel niet dat er schamper mag worden gedaan over de taks: ?De heffingstechniek is vergelijkbaar met die van de accijnzen, de beurstaks en de btw. De heffing zou worden uitgevoerd door professionele tussenpersonen. Uit veiligheidsoverwegingen verrichten de financiële instellingen hun wisseltransacties via een klein aantal centrale settlementinstellingen. Die instellingen zijn zowat de notarissen van de wisseltransacties. Bij onroerend goed zorgt de notaris ervoor dat het geld bij hem binnenkomt en dat het doorgestort wordt. Die settlementinstellingen doen hetzelfde voor wisseltransacties. Je kunt banken verplichten met een erkende sett- lementinstelling te werken.?

Particulieren zullen niet eens beseffen dat ze een Tobintaks betalen?

Lieven Denys: De belasting zou slechts gelden voor transacties boven de 10.000 euro. Het gaat dus sowieso vooral om bedrijven en grootinvesteerders. Die zijn zelf verantwoordelijk voor de betaling tenzij ze werken met reglementaire banken. Die moeten dan de heffing inhouden, al kunnen ook zij hun afdrachten vermijden door met een erkende settlementinstelling te werken, die in hun plaats de taks heft. En je kunt controleren. Vraag een multinational naar zijn bankattest dat hij de Tobintaks betaalt: als hij niet met de reglementaire banksector werkt, is hij de taks zelf verschuldigd, des- noods via zijn Europese hoofdkantoor.

Zal de hele geldhandel niet naar belastingparadijzen verhuizen?

Denys: Belastingparadijzen kunnen niet werken zonder erkende banken en sett- lementinstellingen. Zij moeten langs de kassa van gecontroleerde instellingen. Of je nu sigaretten vanuit een belastingparadijs verhandelt of niet, je kunt ze maar op de markt brengen via een accijnsregeling die centraal wordt geheven in Europa.

Heeft de EU vat op settlementinstellingen buiten de EU?

Denys: Eigenlijk zeg je tegen onze banken: je kunt hier maar opereren als je voor alle wisselverrichtingen met een erkende settlementinstelling werkt. Zelfs als die zich in het buitenland bevindt, weet die dat ze enkel met onze banken kan werken als ze een Europese licentie krijgt en zich ertoe verbindt de taks te heffen. Men doet hetzelfde voor de btw op elektronische handel: alle niet in Europa gevestigde bedrijven die hier e-business bedrijven, moeten zich laten regi- streren in de EU. Zo krijg je hier een controlemogelijkheid. Het EU-rapport over de Tobintaks heeft het over zeer veel behalve over de technische aspecten van het Tobintaksvoorstel. Het belangrijkste bezwaar is dat het politiek haast ondoenbaar is om op fiscaal gebied een samenwerkingsakkoord tussen landen tot stand te brengen. Eigenlijk zegt het daarmee ook dat het technisch wel degelijk mogelijk is, als de EU-landen samenwerken zoals ze dat nu al voor de btw doen. Uiteindelijk is het een politieke beslissing. De Europese Commissie vraagt ook waarom we de markt lastig willen vallen voor ontwikkelingshulp. Ze vindt dat de ministers maar de húlp moeten verhogen.

Dan komt het geld weer uit de gewone belastingen die voor het leeuwendeel komen van inkomen uit arbeid?

Denys: Precies, de Tobintaks belast kapitaalbewegingen. Dat is een overigens zeer kleine prijs die de vrije kapitaalmarkt betaalt als zijn bijdrage in de gemeenschappelijke lasten.

Hoe bent u bij de Tobintaks beland?

Denys: Toevallig werd ik aangesproken door iemand van 11.11.11. en Broederlijk Delen nadat de Europese Commissie zich tegen de Tobintaks had uitgesproken. Het argument was dat die in strijd zou zijn met de Europese wetgeving op het kapitaalverkeer. Ik heb dat onderzocht en mijn besluit is dat de taks níét in strijd is met het Europees Verdrag. Ik heb daarover een opinie geschreven. Die is in het Belgische en het Europese parlement besproken. Zo ging de bal aan het rollen. Deze kwestie sluit aan bij een ruimere discussie. Zelfs de best georganiseerde landen merken nu dat ze in een globale economie sommige belastingen enkel nog kunnen heffen door samen te werken. De belastbare materie is heel mobiel, zeker wat betreft kapitaalrendement. Winst en kapitaal beantwoorden net als water aan de zwaartekracht en stromen altijd naar het land met de laagste belasting. Landen proberen zich te verdedigen, maar merken dat de klassieke territorialiteitsbeginselen in het gedrang komen. In de internethandel weet je niet eens meer of de verkoper in de VS of de Bahama?s zit. Idem voor de klant: als een Belg zijn pc meeneemt naar Frankrijk en daar iets downloadt, is dat dan een btw-levering in Frankrijk of in België? Dat valt samen met de discussie over globalisering: er is geen internationale fiscale autoriteit die de heffingsbevoegdheid kan toewijzen. Net zoals er geen politieke autoriteit is die multinationals kan opleggen zich netjes te gedragen. Takscompetitie tussen de staten nodigt de ondernemingen zelfs uit om te schuiven naar de landen met de laagste taks.

Waarom is fiscale samenwerking zo moeilijk, ook in de Europese Unie?

Denys: Belastingen zijn zowat het laatste domein van nationale soevereiniteit: je hebt geen andere instrumenten meer voor je economisch beleid, want dat is Europees, je hebt zelfs je munt prijsgegeven. Op je fiscaal beleid kun je je ook electoraal nog profileren.

Maar de nationale belastingheffing wordt dus problematisch?

Denys: Technisch gezien hebben we met de btw al een volledig Europees systeem. De Europese economie is zo verstrengeld dat het niet anders kan. Zonder die samenwerking ? het Value Added Information System, een netwerk van gelinkte computers ? zou er nog veel meer btw-fraude zijn.

De btw is al een Europees georganiseerde belasting?

Denys: Ja. Een deel (meer dan 2 punt van de 21 procent, nvdr.) van de opbrengst gaat naar de Europese Unie. Dat is al een voorbeeld van internationale afdracht via de markt, wat precies als inspiratiebron diende voor het mechanisme van de Tobintaks. De douaneheffing gaat zelfs integraal naar Europa, ongeacht waar er wordt ingevoerd. De douaniers zijn nog nationaal, maar ze passen één Europees douanewetboek toe. Europa heeft dus al ervaring met het uitwerken van internationale fiscale mechanismen.

Voor de vennootschapsbelasting ligt samenwerking blijkbaar moeilijker?

Denys: Door de globalisering eroderen de landen mekaars belastbare grondslag. Elk land verzint weer andere snoepjes om de multinationals te lokken.

Sommigen denken daarom aan een internationale belastingorganisatie.

Denys: Een internationale belastingadministratie lijkt me wat te ambitieus. Het lijkt me beter, zoals in het Tobintaksvoorstel, dat nationale diensten zich internationaal organiseren. Ik ben ter zake eigenlijk optimistisch: voor de vennootschapsbelasting tonen de VS ons de weg. Amerikaanse bedrijven zijn actief in meerdere VS-staten. Al die staten hebben bovenop de federale vennootschapsbelasting hun eigen vennootschapsbelasting. De fiscus kijkt naar de totale winst van een bedrijf en wijst die winst dan toe, rekening houdend met het personeel, de omzet, de investeringen et cetera van het bedrijf in die verschillende staten. Californië ging met zijn unitary taxsystem nog verder: eerst wordt nagegaan wat de wereldwijde winst van een multinational is en dan welk deel van die winst op grond van bepaalde verdelingsformules aan Californië toevalt. Dat is het antwoord op transfer pricing. De Europeanen beoordelen, in hun klassieke nationale denken, nog de aparte transacties: een Europees filiaal koopt van een Amerikaans en de prijs moet marktconform zijn, want als door te veel te betalen de winst verschuift, mogen wij dat corrigeren. Maar die transfer pricing binnen internationale groepen is zo immens dat hij oncontroleerbaar is. De Europese staten waren steeds tegen unitary taxation omdat het hun soevereiniteit bedreigt, maar nu beginnen ze er toch voor te pleiten. Ook de topfiscalisten van Shell en andere bedrijven zijn ervoor. Omdat ze dan niet in ieder land moeten onderhandelen en de winst globaal kan worden bepaald. Het interesseert hen minder in welk land ze moeten betalen.

Je moet wel meer betalen als de winst niet meer naar beneden stroomt.

Denys: Soms wel ja, maar je zult het van tevoren weten en je kunt de belasting dus doorrekenen naar de markt.

Wordt er nu belast naar draagkracht?

Denys: Nee, de last drukt geheel op arbeid. Sociale zekerheid, bedrijfsvoorheffing, btw… alles komt ten laste van inkomen uit arbeid. De factor kapitaal draagt nauwelijks nog bij. Vrijmaking van het internationaal kapitaalverkeer erodeert de belastingbasis. Daarom is de vermogensbelasting in Nederland en Duitsland afgeschaft. Hoe ga je dan zorgen voor rechtvaardige spreiding van de belastingen? Door te heffen waar geld tot rendement komt: in de bedrijfssfeer. Dat moet gebeuren door afspraken met de bedrijfsleiders: zoals ze nu op het inkomen van de factor arbeid een deel inhouden, zo kunnen ze ervoor zorgen dat ook de factor kapitaalrendement correct bijdraagt.

U vindt dat belastingontwijking niet kan in ontwikkelingslanden?

Denys: In landen met fijnmazige belastingsystemen heeft een bedrijf recht op de minst belaste weg. In zuidelijke landen die niet over sterke overheidsdiensten beschikken, vind ik belastingontwijking onethisch. De strijd is te ongelijk. Als bedrijven met ethische codes uitpakken, hoort daar een fiscaal onderdeel bij: agressieve fiscale planning, zoals in het Westen, kan daar niet.

Heeft het zin geld te geven aan de Museveni?s van deze wereld?

Denys: Corruptie kan ook niet en zulke landen hebben een goed werkende staat nodig. Het bedrag dat de ontwikkelingslanden door belastingontwijking van lokale vermogens én transfer pricing van internationale ondernemingen mislopen, komt volgens recente studies overeen met de totale ontwikkelingshulp. Wat wij aan hulp geven, is evenveel als wat uit de ontwikkelingslanden naar belastingparadijzen gaat. Waarom zouden de best uitgeruste landen ook niet de belastingen op multinationals heffen voor ontwikkelingslanden? Die staan immers zwak tegenover de fiscale spitstechnologie. Ik pleit ervoor dat de taksplanningindustrie een ethische code ondertekent dat ze in ontwikkelingslanden niet aan belastingontwijking doet.

De OESO eist nu dat de belastingparadijzen informatie inwinnen en uitwisselen. Is dat genoeg?

Denys: Dat is al veel. Hoeveel vermogen zit er niet geconcentreerd in belastingparadijzen? Volgens The Economist telt Newscorp, het mediaconcern van Rubert Murdoch, achthonderd vennootschappen waarvan zestig in belastingparadijzen. Het winstgevendste filiaal was niet de The Sunday Times of satelliet-TV bSkyb maar News Publishers uit Bermuda: 1,2 miljard pond (1,9 miljard euro) netto winst in zeven jaar. Merkwaardig voor een onderneming zonder personeel.

Dat stinkt toch…

Denys: Dat is tegenover ontwikkelingslanden in elk geval ethisch onverdedigbaar. Dus: men is geen nestbevuiler als men mee zoekt hoe de belastingen moeten evolueren in tijden van globalisering. Ik daag iedereen uit te bepalen wat een dochter van een multinational echt verdient in België. De bedrijven opereren mondiaal en dus moeten ook de belastingen volgen. De Tobintaks past perfect in dat verhaal.

John Vandaele

?De Tobintaks is níét in strijd met het Europees Verdrag.?

?Als bedrijven met ethische codes uitpakken, hoort daar een fiscaal onderdeel bij.?