Factcheck: ja, bloedtransfusies beïnvloeden het resultaat van een alcoholtest 

Presentator Tom Waes liet eerder deze week weten dat hij op het moment van zijn ongeval vorig weekend onder invloed was van alcohol. Sinds die bekentenis vragen nogal wat mensen zich af of de bloedtransfusies die Waes na de crash kreeg, het resultaat van een alcoholtest in zijn voordeel kunnen beïnvloeden. Volgens sommige specialisten is dat wel degelijk het geval.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Presentator Tom Waes, die vorig weekend een zwaar auto-ongeval kreeg, verklaarde eerder deze week dat hij onder invloed van alcohol was op het moment van de crash. Uit berichten in de pers weten we dat Waes na zijn ongeluk heel wat bloed had verloren en daarom extra bloed toegediend kreeg.  

Aan VRT NWS legde woordvoerder Kristof Aerts van het parket van Antwerpen uit dat Tom Waes niet meteen na zijn ongeval aan een bloedproef kon worden onderworpen, zoals meestal gebeurt, omdat het slachtoffer dringende medische zorg nodig had. Daarom werd pas in het ziekenhuis bloed afgenomen bij de presentator. Een bloedstaal werd gerechtelijk in beslag genomen om te analyseren of Waes alcohol en/of drugs had gebruikt in de uren voor het ongeval.

Online wordt ondertussen flink gespeculeerd over de waarde van dat bloedstaal na de transfusie. ‘Dit soort mensen als #TomWaes denken boven de wet te staan! Krijgt bloedtransfusie en door vers bloed is ie niet dronken!’, schrijft iemand op X. ‘De kans is groot dat de resultaten van de bloedtest negatief waren, want die test was na de bloedtransfusie’, meent iemand anders in een X-bericht. ‘Hoeveel waarde heeft zo’n bloedstaal nog na een transfusie?’ vraagt nog een andere X– gebruiker zich af.

Nuchter bloed

‘Om de ware toedracht van de feiten te kennen, geldt: hoe korter op de bal, hoe beter’, legde toxicoloog Jan Tytgat (KU Leuven) uit in De Wereld Vandaag op Radio 1 op 2 december. Al voegde hij eraan toe dat het niet abnormaal is dat in het geval van Waes niet meteen een bloedstaal werd afgenomen. ‘Het leven van de betrokkene gaat voor’, aldus Tytgat.

Verdunning

Tytgat legde op Radio 1 uit dat alcohol een stof is die relatief snel uit het bloed verdwijnt, en dat een bloedtransfusie inderdaad de resultaten van een bloedonderzoek kan beïnvloeden. ‘Het bloed dat wordt toegediend, is – bij wijze van spreken – nuchter, dus je kunt een zekere verdunning krijgen. Het is dus belangrijk om te weten hoeveel bloed er is toegediend, zodat die verdunningsfactor in rekening gebracht kan worden.’ Hoe meer bloed is toegediend en hoe langer de transfusies hebben plaatsgevonden, hoe groter die verdunningsfactor. 

We nemen contact op met toxicologe Vera Rogiers (VUB). ‘Op zich is het vrij makkelijk te berekenen hoeveel iemand heeft gedronken’, zegt zij aan de telefoon. ‘Er wordt op twee verschillende tijdstippen bloed afgenomen. Aan de hand van de daling van de concentratie alcohol in het bloed tussen de twee metingen, kun je dan precies berekenen hoeveel alcohol iemand heeft gebruikt. Daar bestaan heldere formules voor. Die zijn natuurlijk altijd gebaseerd op  gemiddelden, terwijl de capaciteit van de lever om alcohol af te breken uiteraard verschilt van persoon tot persoon.’

Na een bloedtransfusie wordt die berekening een stuk moeilijker, zegt Rogiers. ‘Dan moet je weten hoeveel bloed de patiënt precies heeft verloren en hoeveel nieuw bloed hij of zij heeft gekregen. Maar het is evident dat, wanneer het bloed van de patiënt wordt vermengd met een hoeveelheid fris bloed, er sprake is van een verdunning die de alcoholconcentratie in het bloed beïnvloedt. De alcoholwaarden zullen in dat geval sowieso lager zijn, dat is de logica zelve.’

Groot vat water

Aan Het Nieuwsblad vertelde toxicoloog Christophe Stove (UGent) dat het effect van een bloedtransfusie heel beperkt is. ‘Je kunt het lichaam beschouwen als een groot vat water. De alcohol verdeelt zich niet alleen over je bloed, maar over het hele vat. Bij een man van 75 kilogram gaat het om zo’n 50 liter water. Er is maar ongeveer 5 liter bloed, wat zelfs niet alleen vloeistof is. Zo’n bloedtransfusie heeft dus weinig effect op de meetresultaten,’ liet Stove in de krant optekenen. 

Na de publicatie van deze factcheck liet Stove ons weten dat hij uitdrukkelijk de stelling van Tytgat en Rogiers betwist. ‘De conclusie dat bloedtransfusies het resultaat van een alcoholtest beïnvloeden is objectief-wetenschappelijk verkeerd’, zegt Stove aan de telefoon. ‘Een naïeve intuïtieve gedachte kan inderdaad zijn dat toediening van bloed of een andere intraveneuze vloeistof zal zorgen voor een (relevante) ‘verdunning’ van de alcohol in het bloed van de betrokkene. Die redenering gaat echter volledig voorbij aan de realiteit van de verdeling van alcohol over het gehele lichaam – een ‘vat’ dat tientallen liters lichaamswater bevat, waarin de alcohol zich zal verdelen –  én aan de wetenschappelijke literatuur ter zake.’

‘Het geheel van die wetenschappelijke literatuur wijst duidelijk in één richting en ondersteunt de stelling dat het effect van een bloedtransfusie heel beperkt is’, vervolgt Stove. ‘Ik verwijs graag naar een overzichtsartikel uit 2016 door mijn Zweedse collega Wayne Jones, een wereldautoriteit op het vlak van alcohol, de verdeling en de afbraak ervan. “De conclusie van dit literatuuronderzoek is dat noch trauma, noch massaal bloedverlies noch vervangende vloeistoffen een significant effect heeft op een reeds bestaande bloedalcoholconcentratie of de eliminatiesnelheid van ethanol uit het bloed”, schreef professor Jones.’

‘Verder is het bovendien helemaal niet zo dat er voor de bepaling van het alcoholgehalte in verkeerszaken ‘op twee verschillende tijdstippen bloed wordt afgenomen ‘en dat, ‘aan de hand van de daling van de concentratie alcohol in het bloed tussen de twee metingen, je precies kunt berekenen hoeveel alcohol iemand heeft gebruikt’, geeft Stove verder nog mee. 

We leggen de reactie van Christophe Stove voor aan Jan Tytgat en Vera Rogiers. Die laatste laat weten dat ze bij haar standpunt blijft en verder niet wenst te reageren. Ook Tytgat blijft bij zijn standpunt. ‘Ik baseer mij daarvoor op de volgende punten, en verwijs graag naar het overzichtsartikel van professor Jones: 

-‘Bloedtransfusie heeft wel degelijk een verdunnend effect op de bloedalcoholconcentratie, zij het ‘minimaal’, maar dat is niet hetzelfde als besluiten dat het ‘geen effect’ heeft;

– Enkel wanneer de alcohol volledig geabsorbeerd en gedistribueerd is in het lichaam, blijkt een bloedtransfusie geen significant effect te hebben op de bestaande bloedalcoholconcentratie. Dit is een zeer belangrijke premisse waarvan we niet weten of ze bij Tom Waes voldaan was (vermoedelijk zelfs niet). In de afwezigheid van het resultaat van deze premisse mag men dus niet besluiten dat er geen significant effect is;

– Collega Stove verklaart zelf dat het effect van een bloedtransfusie ‘heel beperkt’ is, m.a.w. er ís wel degelijk een effect. Professor Stove verwijst hiervoor zelfs naar het ‘geheel’ van de wetenschappelijke literatuur.’